Lesbók Morgunblaðsins - 26.10.1991, Blaðsíða 3

LESBOK
®0[R)@[yj[N!ÍB|[y|Aj®®a]®[8]
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Evrópa
hefur tortímt sjálfri sér, skrifaði Stefan Zweig, og
sjálfur tortímdi þessi frægi höfundur sögunnar
Manntafls sér í útlegðinni í Brasilíu 1942, þegar
hildarleikur stríðsins stóð sem hæst. Um Stefan
Zweig skrifar Guðmundur G. Þórarinsson.
Rannsóknir
á íslandi hafa m.a. beinst að steinsteypu og veitir
ekki af, þvi margir hafa orðið fyrir verulegu tjóni
af völdum steypuskemmda. Um þessar rannsóknir
skrifar Edda Lilja Sveinsdóttir.
Forsídan
Sumarið hefur verið fáum öðrum líkt og við kveðj-
um það með mynd úr miðbæ Akureyrar, þar sem
ágætlega velhefur verið komið fyrir skúlptúr eftir
Jón Gunnar Arnason', myndhöggvara; sem nýlega
er látinn fyrir aldur fram. Myndin heitir „Sigling”
og bregður listrænum svip á svæðið neðan við
Skipagötu, en í baksýn sjást m.a. Hótel KEA og
Matthíasarkirkjan, sem Guðjón Samúelsson teikn-
aði.
Albanía
er á heljarþröm, þar gengur örvæntingarfullur
manngrúi um götur framá nætur og bíður eftir því
að lýðræðið komi sem gjöf af himnum. Nýlega var
Friðrik Á. Brekkan þar á ferðinni með finnskri
sendinefnd og fékk að sjá margt, sem til þessa
hefur verið hulið.
HJÁLMAR JÓNSSON frá Bólu
Hestarnir
í harðindum
Jarpur fyllir svangan sarp,
setur höm í norðanhret,
skarpur drifta veikir varp,
vetur sig ei buga lét.
Hringur lötrar húsin kring,
hanga lætur tóman svang,
bringhstór með bógnasting
bangar fold á uslagang.
Hastur fær af hungri köst,
hristir af sér élin byrst,
kastar hóf um klakaröst,
kvistar hjarn af matarlyst.
Skjóni jörkum skefur frón,
skeinum fiumbrar brædda hiein,
hrjónur mylur hófa ljón,
hrein í svellum dauðakvein.
Fífill skafia kannast kaf,
krofið er sem grindahrof,
dýfir sér í dauðans haf,
dofinn stendur upp í kiof.
Rauður klaka rastir hrauð,
riðar út á feilis hiið,
dauðans vök er orðin auð,
iðar fjör við takmarkið.
Ljáðu, faðir, iýðum ráð,
leiðin bjargar verði greið,
gáðu að þörfin brauðs er bráð,
breiðist móti landi neyð.
Hjálmar Jónsson, löngum kenndurvið Bólu, f. 1796, d. 1875, bjófyrst
á nokkrum stöðum í Eyjafirði, síðan lengst af í Bólu og á Minni-Ökrum
í Skagafirði við basl og fátækt. Kvæðið um hestana í harðindum er
með þeim sem minna eru þekkt eftir Hjálmar, en sýnir vel rímsnilli hans.
Heilagar kýr og
umhverfisvernd
Nú þykir mörgum vegið
að heilögum kúm vel-
ferðarkerfisins og
hindúar kerfisins, ötul-
ir vetjendur vitleys-
unnar, sem víða við-
gengst, spretta fram
úr fylgsnum sínum og
mótmæla. Hinir og þessir hagsmunahópar
andmæla að sjálfsögðu harðlega öllum nið-
urskurði opinberrar þjónustu, þrátt fyrir að
löngu sé búið að sýna fram á að þjóðin stend-
ur ekki undir velferðarkerfínu og útþensla
báknsins hranni upp erlendum skuldum, sem
uppvaxandi kynslóð þarf að greiða.
Það er engu líkara en að þessi röksemda-
færsla haft farið framhjá námsmönnum, sem
ganga einna harðast fram í þessum velferð-
arhindúisma og verja þá heilögu kú að nem-
endur eigi alls ekki að borga krónu fyrir
þá menntun, sem þeir sækja sér. Þegar
rætt er um að leggja á hófleg skólagjöld,
15-25 þúsund krópur, fyrir menntun sem
kostar að minnsta kosti tífalt meira, birtast
leiðtogar námsmanna á sjónvarpsskermin-
um og segja blákalt að líklega myndu þeir
og fleiri félagar þeirra hrökklast frá námi,
ef af þessum hræðilegu áformum yrði. Sumt
af þessu fólki kannast maður einkum við
af skemmtistöðum borgarinnar - ætli það
söfnuðust ekki fljótlega aurar upp í skóla-
gjöldin ef eins og tveimur eða þremur ball-
helgum yrði sleppt úr og legið yfir námsbók-
unum í staðinn. Einhvers virði hlýtur mennt-
unin að vera blessuðu fólkinu.
Það er heldur ekki fráleitt að minna á
það í þessu sambandi að líkast til vinnur
yflr helmingur námsmanna með náminu
(þar á meðal undirritaður) og ekki er verið
að strita fyrir skólagjöldum, eða hvað?
Skyldu peningarnir kannski bara fara í föt
og bíla? Ef bílastæðin við Háskóla íslands
gætu talað, myndu þau sjálfsagt gefa at-
hyglisvert svar við þessari spurningu.
Raunar sýna viðbrögð námsmannaleið-
toganna og þeirra hundruða eða þúsunda
nemenda, sem létu hafa sig í að koma á
bílunum sínum niður á Austurvöll til að
mótmæla þvi að þeir verði látnir greiða inn-
an við tíunda hluta af námskostnaði sínum,
aðeins hversu bráðnauðsynlegt er að leggja
á skólagjöld til þess að unga fólkið fái ein-
hvern snefil af tilfinningu fyrir því hvað
menntunin, sem skattgreiðendur gefa því í
dag, kostar í raun og veru. Kannski stúdent-
ar myndu þá átta sig betur á því að óheft
útþensla ríkisútgjaldanna kemur aðeins
sjálfum þeim í koll síðar meir, þegar þarf
að greiða erlendu skuldirnar. Þessa nauðsyn
sannar líka sú þverstæðukennda fullyrðing
málglaðra námsmannaleiðtoga að tillögur,
sem miða að því að Lánasjóður íslenzkra
námsmanna standi undir sér og þurfí ekki
að lifa á erlendum lánum eins og verið hef-
ur, séu „aðför að LÍN”. Þeir virðast fremur
kjósa að deila afborgunum af erlendu lánun-
um með öðrum skattgreiðendum í framtíð-
inni en að greiða að fullu og á skynsamlega
löngum tíma lánin, sem ríkið veitir þeim
á vildarkjörum.
Það sama á við um menntun og heilbrigð-
isþjónustu; að verði notendurnir ekki látnir
taka meiri þátt í kostnaðinum er aðeins um
tvennt að velja, að skera þjónustuna niður
og loka sjúkradeildum og skólum, eða að
safna meiri erlendum skuldum. Sú skynsam-
lega hugmynd að láta fólk greiða ákveðið
lágmarksgjald fyrir að leggjast á spítala,
var kveðin niður í fjárlagagerðinni. Hennar
heilagleiki, kýrin sú að allir að eigi að fá
allt ókeypis, lifir góðu lífi í heilbrigðisþjón-
ustunni þrátt fyrir veiklulegar tilraunir
nokkurra hugrakkra stjórnmálamanna til
að koma henni fyrir kattarnef. Þingmenn
stjórnarflokkanna höfðu ekki einu sinni
kjark til þess að láta fólk greiða fyrir mat-
inn, sem það lætur ofan í sig á spítala og
þarf hvort sem er að borða og greiða fullu
verði þegar það er fílhraust heima hjá sér.
Kemur þá að þriðju heilögu kúnni, sem
er nokkuð fjarskyld hinum og hefur lítið
verið til umræðu undanfarið. Það kann þó
að breytast á næstunni. Það er sú hugmynd
flestra íslendinga (og útlendinga líka), að
þeir geti valsað um náttúru landsins eins
og þeim sýnist, barið helztu náttúruundur
augum, troðið niður gróður, kastað frá sér
rusli ef þeir eru þannig þenkjandi og tjaldað
hér og þar, án þess að greiða krónu fyrir.
Sá raunveruleiki, sem menn _ horfast í
augu við í umhverfismálum á íslandi, er
sýnu alvarlegri en í menntamálum og heil-
brigðismálum. Gróðureyðingin er hrikaleg
og ekki eru til nógir peningar tii að hefta
jarðvegsfokið. Ýmsar helztu náttúruperlur
landsins, á borð við Gullfoss og Dimmuborg-
ir, hafa orðið átroðningi ferðamanna að
bráð og vegna fjárskorts er ekki gert við
gróðurskemmdir eða komið í veg fyrir þær
með nauðsynlegri stígagerð, gæzlu og þjón-
ustu. Jeppamenn, sem halda að þeir séu
sniðugir ef þeir geta spólað upp nógu mikið
af viðkvæmum gróðri hálendisins, rassa-
kastast um fjöll og firnindi eftirlitslausir,
af því að peninga skortir til að borga gæzlu-
mönnum laun fyrir að halda í skottið á þeim.
Utlendingar losa sig við rusl og úrgang í
árnar (íslenzkt vatn, bezt í heimi!) og þann-
ig mætti lengi telja.
Það er ekki hægt að ætlast til að lausn
þessara vandamála verði lögð á byrðum
hlaðinn ríkissjóð. Eina leiðin til að spyrna
við fótum er að láta þá, sem „nota” ís-
lenzka náttúru, greiða þjónustugjöld, rétt
eins og stefnt er að í mennta- og heilbrigðis-
málum. Margir hafa lagt til að ferðamenn
greiði aðgangseyri að náttúruvinjum á borð
við Gullfoss, hverasvæðið í Haukadal og
Dimmuborgir. Slíkt gjald má svo nota til
þess að bæta aðstöðu og þjónustu og herða
eftirlit. Verði það úr að gera allt miðhálend-
ið að þjóðgarði, eins og nú er rætt um,
skapast grundvöllur fyrir því að innheimta
þjónustugjald af öllum þeim, sem fara um
þetta viðkvæma svæði og efla landgræðslu
og landvörzlu.
Ég á ekki von á að þessar hugmyndir
hljóti blíðar viðtökur fyrst um sinn. Lengi
hafa stjórnvöld haft það í hendi sér að inn-
heimta aðgangseyri á nokkrum þeim stöð-
um, sem að ofan eru nefndir, án þess að
þora. Einhveijir verða án efa til þess að
rausa um „helgan rétt til landsins, sem
ekki á að greiða peninga fyrir” o.s.frv., eitt-
hvað í sama dúr og við þekkjum úr umræð-
um um skóla- og spítalagjöld. En við stönd-
um frammi fyrir sams konar vali í umhverf-
ismálum og í fyrrnefndu málunum. Armað
hvort spjallast íslenzk náttúra þannig að
fyrir það verður ekki bætt, eða að menn
neyðast einfáldlega til þess að loka hálend-
inu fyrir allri umferð til þess að reyna að
klóra í bakkann.
Eiður umhverfisráðherra hefur hingað til
sloppið við mest af skammaregninu, sem
sumir aðrir ráðherrar í ríkisstjórninni hafa
fengið fyrir að vilja koma á hinum hræði-
legu þjónustugjöldum. Ég spái því að það
komi í ljós á næstu misserum hvort hann
hefur kjark til að ganga gegn úrtölumönn-
unum, sem leggjast gegn þjónustugjöldun-
um án þess að benda á hvernig fá megi
peninga á annan hátt til þess að vernda
náttúru landsins. Ef mönnum er náttúra
íslands nokkurs virði, hljóta þeir að vera
tilbúnir að greiða hóflegt gjald fyrir að njóta
hennar eins óspilltrar og kostur er. Og þótt
komið yrði á umhverfisgjöldum gæti Olafur
Ragnar Grímsson ekki með nokkrum rétti
skrækt að hér væri komin enn ein dulbúin
skattahækkunin á íslenzkan almúga, vegna
þess að útlendingar myndu væntanlega
greiða þar ríflegan skerf.
Og af því að náttúruvernd er hér til
umræðu, skal skýrt tekið fram að heilagar
kýr af ofangreindu tagi eru dýrastofn, sem
gjarnan má útrýma mín vegna.
ÓLAFUR Þ. STEPHENSEN
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 26. OKTÓBER 1991 3