Lesbók Morgunblaðsins - 11.04.1992, Blaðsíða 10

Öxin efst til vinstri á borðinu, einangruð stígvél og aðrir gripir, hafa varðveizt
furðu vel og hafa verið rannsakaðir nákvæmlega.
Fjölskylda hans kvaddi hann
og sá hann halda af stað
í áttina til íjallanna. Þau
höfðu enga ástæðu til þess
að óttast öryggi hans:
Maðurinn var hiýlega
klæddur í fóðruð föt og
með tæki sem nauðsynleg
» töldust til þess að lifa af svalt Alpalofts-
lagið. En þegar vikur liðu án þess að hann
kæmi aftur.'hljóta þau að hafa orðið áhyggju-
full, síðan kvíðin og loks gefíð upp alla von.
Eftir mörg ár voru þeir allir látnir sem þekktu
hann og um hann lifðu engar minningar.
En svo gerðist það ólíklega, langt fnn í
framtíðinni rann upp dagurinn sem hann kom
niður af fjallinu. Margt hafði breyst: brons-
öldin var liðin og hann varð heimsfrægur.
Þegar bráðnandi jökuliinn sleppti herfangi
sínu, 4.000 ára gömlu líki, í september var
fundurinn talinn einn merkasti fornleifafund-
ur á öldinni. Þýsk hjón sem voru í fjallaferð
fundu líkið í 10.500 feta hæð yfír sjávarmáli,
í itölsku Týról-ÖIpunum skammt frá Ianda-
mærum Austurríkis. Líkið, frostþurrt að
mestu leyti, var enn klætt leifum af leðurfatn-
aði og stígxglum, sem voru fóðruð með heyi
til einangrunar.
Fjallgöngumennirnir gerðu vísindamönn-
um við háskólann í Innsbruck viðvart um
fundinn, og þeir komust við nákvæma rann-
sókn að því, að maðurinn var húðflúraður á
baki og bak við hnéð. Við hlið hans lá skeft
bronsexi af gerð, sem var algeng í syðri hluta
Mið-Evrópu um 2000 fyrir Krist. I þessari
síðustu rannsóknarferð sinni - ef til vill til
að rannsaka nýtilega málma, eða í veiðiferð
- var hann með steinhníf, bakpoka úr viði,
boga og örvamæli, smápoka með eldfærum
og tæki í leðurpoka til þess að gera við örvar.
' Slíkur útbúnaður veitir einstaka mynd af
lífsmáta manna snemma á bronsöld inni í
Evrópu. „Það sem er áhugaverðast er að hér
virðum við augljóslega fyrir okkur mann, sem
varð fyrir slysi eða óhappi á ósköp venjulegu
ferðalagi," segir Jan Kinnes fornleifafræð-
ingur við British Museum. „Þetta eru ekki
gripir, sem fylgja mönnum í gröfína, heldur
nauðsynleg verkfæri í notkun mannsins sem
hér var á ferð.“
Ólíkt Egyptum og Mesópótamíumönnum,
sem bjuggu við þróaðri menningu og bjuggu
í borgum og við miðstjórn, bjó ísmaðurinn
og samfélagsmenn hans í samfélagi lítilla
þorpseininga, sem voru sjálfum sér nægar.
Hann hefur að öllum líkindum talað frum-
tungu, sem á sér minjar í þjóðtungum Evr-
ópu. Þótt hann byggi í samfélagi sem lifði á
: landbúnaði, jarðyrkju og kvikfjárrækt, þá
má vel vera að hann hafí verið i veiðiferð
þegar hann Iést til þess að afla meiri fæðu.
Það má marka af röntgen-rannsókn örva-
mælisins, að þar hafa verið 14 örvar. Bakpok-
inn var tómur, en nákvæm rannsókn á lægð-
inni þar sem hann lá sýndi leyfar af dýrshúð
og beinum, einmitt þar sem bakpokinn lá.
Einnig fundust leifar áf beijum. Þar er greini-
legt að maðurinn dó ekki úr hungri.
„Hver var ástæðan fyrir dauða Ismanns-
ins? Lægðin eða lágin sem hann lá í veitti
honum skjól fyrir vindum' og úrkomu og
hann hafði með sér heymottu til að liggja
á. Ef veikindi eða brot átti sök á dauða
mannsins, þá gæti nákvæm krufning bent
til einhverrar meginorsakar dauða hans. Lík-
ið og nánasta umhverfí og aðstæður gætu
veitt upplýsingar um það sem varð honum
að aldurtila, sannanir eru alls ekki ólíklegar.
Hann er frostþurr vegna stöðugs kulda allan
þennan tíma svo að innyfli hans eru betur
varðveitt ásamt vöðvum og vefjum heldur
en skrælnaðar egypskar múmíur eða líkin
úr dönsku mýrafenjunum, sem fundist hafa
á síðustu árum.
Colin Renfrew við Cambridge-háskólann
hefur þó áhyggjur vegna þess að hann telur
að sjónvarpsljósin sem böðuðu líkið þegar
það var komið til byggða, kunni að hafa
skemmt viðkvæma vefí og'þar með eyðilagt
þá möguleika sem menn hefðu haft til þess
að afla sér erfðafræðilegra upplýsinga úr litn-
ingum mannsins. „Ef þetta hefði ekki gerst
hefði mátt fínna kjarnasýrusambönd erfða-
eininganna. Þetta hefði verið langmerkasta
atriði þessa fundar."
Fyrst um sinn hefur öll líffræðileg rann-
sókn verið fryst í bókstaflegri merkingu, lík-
ið er í ís í háskólanum í Innsbruck, meðan
alþjóðleg nefnd sérfræðinga undir forystu
Konrads Spindlers reynir að fínna aðferðir
til þess að þíða líkið án þess að eyðileggja
það. Þótt það hljómi líkast æsifregn, þá á
eftir að komast að því hvað ’4.000 ára gam-
alt genaefni reynist merkilegt fyrir genarann-
sóknir nú á dögum.
Robert Sokal við ríkisháskólann ,í New
York við Stony Brook segir: „Hér er aðeins
um einn einstakling að ræða, til þess að
geta dregið fullnægjandi niðurstöður um gen
þeirrar þjóðar sem þá lifði, þörfnumst við
fleiri dæma.“
Það má eins búast við því, að það geti
gerst, að fleiri gestir úr fortíðinni Iosni úr
klakaviðjum. Síðastliðið sumar komu í ljós
fímm lík fjallgöngumanna, sem fórust á síð-
ustu fímmtíu árum í austurrísku Ölpunum.
Koma ísmannsins úr fjöllum Týrol sýnir að
núverandi hitastig þama er hlýrra en það
hefur verið undanfarin 4.000 ár. Hitabreyt-
ingarnar til aukins hitastigs geta orsakast
af breytingu á veðurfari eða gróðurhúsaáhrif-
um, sem menn óttast svo mjög nú á dögum.
Hvort heldur er þá eru margir teknir að
vænta þess sem bráðnunin muni opinbera
næst.
Christopher Stringer, mannfræðingur við
Natural History-safnið í London, lætur þá
skoðun í ljós, „að enginn hafi trúað því að
þetta gæti gerst, en sú staðreynd að það
hefur gerst einu sinni þýðir að menn telja
að það geti endurtekið sig.“
James Shreéve úr Discover.
Á víð og dreif
Samein-
ing sveitar-
félaga
Sigurður Líndal ritaði grein í
vorhefti Skírnis 1989, sem
heitir „Vörn fyrir hreppa". í
lok greinarinanr segir: „Meg-
intilgangurinn með þessu skrifi er að
vara eindregið við að fórna þúsund ára
gömlu stjórnkerfí, sem er snar þáttur
íslenskrar menningar og ímyndar þjóð-
arinnar, fyrir nýjungar sem einkennast
af skammsýni, hugsunarleysi og hé-
gómaskap."
Nú bendir flest til þess að tími
smærri stjórnunareininga sé að renna
upp um allan heim, þótt þær einingar
geti átt samstöðu innan stærri eininga,
sem taka fullt tillit til sérleika þeirra
smærri og leggja áherslu á menningar-
legan rétt hverrar þjpðar eða þjóðar-
brota, sbr. stefnu EB í menningarmál-
um, eins og hún er nú túlkuð af þeim
aðilum. Þeirrar áráttu hefur gætt tals-
vert hér á landi undanfarið að sameina
hreppa, stækka sveitarfélögin, og eru
þau rök höfð á oddinum að stjórnun
og fjárhagur byggðarlaganna muni
verða hagkvæmari og betri, þau geti
veitt meiri þjónustu. Þetta þýðir aukna
fjarstýringu, aukið skrifræði og óper-
sónulegra samband hinna svonefndu
„sveitarstjórnarmanna" og íbúa byggð-
arlaganna.
Hingað til hefur tekist um aldir að
sinna hreppsmálum innan hvers hrepps
á þann hátt að stjórnunarkostnaður
var og er í lágmarki, en með tilkomu
skrifstofubáknsins hefur sá hluti (þ.e.
stjórnunarkostnaður) aukist, einkum í
stærri sveitarfélögum, og þá einkum í
þorpum og byggðakjörnum. Hinir
fomu hreppar hafa komist hjá þeim
kostnaði út um hinar dreifðu byggðir.
Með byggðaröskuninni hefur fækkað
stórlega fólki í ýmsum hreppsfélögum,
svo að til vandræða horfír. Þá verður
vart komist hjá því að sameina hreppa,
en það ber að gera á þann hátt að
heitin haldist. Hinir fornu hreppar eiga
sér langa samfellda sögu og þess vegna
ber að halda hinum fornu heitum, ekki
síst til þess að treysta „vitundarsam-
stöðu þjóðarinnar“ sem Sigurður Línd-
al minnist á í grein sinni. Það er þesgi
vitundarsamstaða sem er einn þáttur
þjóðlegrar ímyndar eða kenndar og ef
sú kennd slævist er hætta á ferðum.
Örnefni eru hluti þessarar samstöðu
og eins og aðrar minjar eru þau samof-
in þjóðmenningunni.
Ahugamenn um sameiningu sveitar-
félaga tala mjög um þjónustu í því
sámbandi, en nú hagar svo til að ekk-
ert er auðveldara minni sveitarfélögum
en að hafa beint samband við þjón-
ustumiðstöðvar með þeirri þjónustu
sem Póstur og sími veita. Þess vegna
er óþarfi og til aukins kostnaðarauka
að þjappa saman einingum þar sem
hver smærri eining getur auðveldlega
veitt tilskilda þjónustu með þeirri sam-
skipatækni sem er fyrir hendi.
Max Weber taldi aukningu skrifræð-
isins bera með sér aukna fjarstýringu
og ósjálfstæði einstaklinga og samfé-
lagshópa og myndi geta leitt til ómenn-
skra stjórnarhátta eins og dæmin á
tuttugustu öld sýna svart á hvítu. í
stað þess að stækka stjórnunareiningar
ber að halda þeim í lágmarki. Með
auknu skrifræði mótast hagsmunahóp-
ar sem stefna að áhrifum og völdum,
hagsmunaaðilar sem telja sig geta veitt
meðbræðrum sínum forsjá. Þar með
stóreykst skrifræði, en því fylgir fjölg-
un starfskrafta, byggingarbruðl og
margvíslegur flottræfílsháttur. Þau eru
alls ekki ófá hreppsfélögin sem búa
við góðan efnahag, hófsemi í opinber-
um framkvæmdum og hagsýni í öllum
aðgerðum án óhóflegs stjórnunar-
kostnaðar og meðfylgjandi fordildar.
Full nauðsyn er á að tryggja tilveru
þessara fornu eininga og hamla algjör-
lega gegn þeim óskapnaði sem myndi
rjúfa aliar sögulegar hefðir og tengsl
manns við mann og hafa í för með sér
ósjálfstæði og algjört tillitsleysi við
þúsund ára sögu.
Siglaugur Brynleifsson
í 4.000 ár var hann undir ísnum í Ölpunum, en hefur nú verið tekinn til vísinda-
legrar athugunar í háskólanum í Innsbruck.
0
/