Lesbók Morgunblaðsins - 30.05.1992, Blaðsíða 8

TOET
O G dIhr E 11 1 i F
„Sem fé í sjó-
arhólmum64
Björn Jónsson bóndi á Skarðsá
í Sæmundarhlíð í Skagafirði
ritar formála fyrir Skarðsár-
annál, dagsettan 29. apríl
1639. í lok formálans ber hann saman
verslunarlagið fyrrum og eftir að einok-
un var komið á hér á landi í upphafi
aldarinnar: „En vér erum innbyrgðir
sem fé í sjóarhólmum" og síðar að
menn geti „þess síður komist til annara
þjóðlanda, sér næringar að leita“,. Sam-
gönguleysi og einokun hélst hér í hend-
ur. Nú eru samgöngur við önnur lönd
auðveldar, en „að leita sér næringar" í
þeim löndum er bannað hvað snertir þær
landbúnaðarafurðir, sem framleiddar
eru hér á landi og verðlag þeirra er
hálfu hærra en viðgengst í næstu lönd-
um, vegna hins furðulega kostnaðar við
það skriffinnskubákn sem stjómar og
dreifir og selur sömu afurðir. Fjarstýr-
ing landbúnaðarins er dýr og afskipti
ríkisvaldsins og ráðstöfunarvald á
bændum landsins enn dýrara fyrir þá
sjálfa og alla neytendur og að þessu
leyti „erum vér innbyrgðir sem sem fé
í sjóarhólmum". En nú er einokunin
innlend, skrifstofubáknið er dýrt í
rekstri og ráðgjöf bændavinanna enn
dýrari. Afrakstur og gróða af landbún-
aðarframleiðslu má t.d. sjá í stórkostleg-
ustu skrifstofubyggingu, sem reist hef-
ur verið hér á landi, sem eru aðalstöðv-
ar Sambands íslenskra samvinnufélaga
á Kirkjusandi. Ríkisforsjáin og ríkis-
rekstur á öðrum aðalatvinnuvegi lands-
manna, landbúnaði, er á góðri leið með
að eyða byggðinni út um sveitir lands-
ins, kvótaplágan og fáránleg ráðgjöf
(sbr. hrædýrahald) hafa farið langt með
að gera bændur landsins að ánauðugri
atvinnustétt. Samvinnuhreyfingin
vemduð af ríkisvaldinu hefur orðið og
er sá meinvaldur sem hefur lamað og
lamar allt fmmkvæði, og vamar því að
menn geti „komist til annara þjóðlanda,
sér næringar að leita".
Guðmundur G. Jónsson bóndi i Mun-
aðamesi á Ströndum birtir bréf í Morg-
unblaðinu 7. apríl si. undir heitinu „Of-
stjóm". Tilefni bréfs Guðmundar vora
fréttir af framvarpi eins sósíalistans í
núverandi ríkisstjóm um eftirlit með
landdýram og fuglum og veiðum á þeim.
Ekki er- ólíklegt að þessu framvarpi
muni fylgja viðbótarframvarp um bjarg-
sig, fugla og eggjatöku og kofatekju í
eyjum. Einnig vill þessi sósíalisti koma
skipulagi á hálendi landsins og skerða
eignar- og afnotarétt bænda af þessum
svæðum og koma með þessum fram-
vörpum upp Qölmennu kerfi eftirlits-
manna og teljara og síðan skulu veiði-
menn og þeir sem í björgin síga gjalda
skatt af hveiju kvikindi í ríkissjóð en
eins og kunnugt er, er veitt úr þeim
sjóði fé m.a. til ferðalaga ráðamanna
innanlands og utan. Margir þeirra sinna
ákaflega brýnum erindum og veitir ekki
af að hafa með nánusta vandamann sér
til styrktar.
En ekki má skorta skattpeninga af
rjúpum, gæsum og eggjum bjargfugla
svo gerlegt sé fyrir friðarsinna og sósíal-
ista að fara sem víðast. Þetta er meðal
annarra efna um tilgang þessa nýja
skattstofns. Aftur á móti þykir mörgum
þrengjast hagur sinn ef ekki má veiða
fugl í matinn eða síga eftir eggjum án
þess að gjalda skatt'af fuglinum og
egginu. Svo er það hin mikla þjóðar-
eign, fískurinn í hafínu. Guðmundi
bónda er bannað að hrinda fram báti
og halda út á fjörð og veiða í soðið, við
því liggja stórsektir ef ekki fangelsi.
Svo er um allt land. Þjóðareigninni er
nefnilega ráðstafað samkvæmt vilja og
hagsmunum stjómmálamanna, ekki síst
kommúnista, sósíalista og samvinnu-
manna. Samkvæmt þeirra lærdóms-
kveram er einkaeign og afnotaréttur
af einkaeignum og meðfylgjandi trygg-
ing í réttarkerfinu hættuleg almanna-
heill, auk þess að vera hemill á gegndar-
laus ríkisafskipti og þar með valdníðslu
þeirra sjálfra og hagsmuni.
En þessi hugsunarháttur er ákaflega
fjarri viðhorfum og skoðunum og rétt-
arkend Bjöms á Skarðsá og Guðmundar
í Munaðamesi. •
SIGLAUGUR BRYNLEIFSSON.
Alveg
glymjandi
einvera
Sólin ein á sinna bletta rétt. JOHANN WOLFGANG GOETHE
rijátíu og fímm ár hef ég verið í ruslapappímum og
það er mín love story. I þrjátíu og fímm ár hef ég
verið að pressa ruslapappír og bækur, þijátíu og
fímm ár á bólakafí í prentinu þanneginn að ég er
orðinn eins og alfræðiorðabók, enda líka búinn að
eftir fimm ár fer ég á
eftirlaun og vélin mín
blessuð með mér, hana
skil ég ekki við mig, er
að spara, legg inn á
sérstaka bók, og við
förum saman á eftirlaun
því vélina kaupi ég af
bögguninni, tek hana
með mérheim ..."
Eftir BOHUMIL HRABAL
Olga María Franzdóttir og
Þorgeir Þorgeirsson þýddu
pressa ein þijú tonn af þeim um dagana,
leirkrukka er ég, full af lífsins og dauðans
vatni, nægir bara að halla sér og þá
streyma úr manni ægifallegar hugsanir,
ég orðinn lærður maður hvort sem mér
líkar það betur eða verr, og geri engan
mun á því lengur hvort hugsanir eru mín-
ar hugsanir og ættaðar frá mér sjálfum
ellegar fengnar með lestri; þanneginn er
ég á þijátíu og fímm árum orðinn að
samkrulli úr sjálfum mér og veröldinni í
kring, því sé ég að lesa þá er ég ekki
beint að lesa heldur gogga ég mér í girni-
lega setningu að smjatta á eins og sæl-
gæti, eins og líkjörstaup að totta þangað
til hugsunin fer um mig eins og víma, sitr-
ar í mig, ekki bara í heilann og hjartað,
heldur dúndrar uni slagæðakerfið allt og
háræðamar, hvem krók og kima. Svoleið-
is pressa ég jafnaðarlega ein tvö tonn af
bókum um mánuðinn saman í bagga, en
orkuna sem þetta guðsblessað starf mitt
hefur útheimt í þrjátíu og fimm ár varð
ég að sækja í þvflíka bjórdrykkju að sá
mjöður allur mundi fylla heila fimmtíu
metra laug, margar stæður af jólakarfa-
„Og að endingu sit ég heima í rökkrinu, sit á kollinum, kengboginn eins og ruggu-
stóll, drep kríur þangað til blautar varirnar nema alveg við hnén og þannegin
tekst mér einmitt helst að blunda."
Teikning eftir þýzka myndtístarmanninn George Groz.
keröldum. Þanneginn hef ég verið að smá-
vitkast, hvort sem mér líkar það betur eða
verr, og get nú um það borið að heilabú
mitt framleiðir hugsanimar undir vökva-
pressu, heilu hugmyndabaggana, Ösku-
buskuhnot sem hausinn á mér er, með
burstviðin hárin, og viss er ég um að það
hljóta að hafa verið stórmiklu glæstari
tímar hér forðum daga þegar allar hugsan-
ir vom einfaldlega skráðar í minni manna,
og höfuðin þá bara kramin ef einhver vildi
pressa bók, sem einu mátti líka gilda úr
því sannar hugsanir koma utan frá, bíða
við hliðina á manni eins og grautur í nest-
isskjólu svo eljusemi allra heimsins bók-
brennumanna kemur fyrir lítið því bók sem
eitthvað hefur að segja heyrist skríkja lágt
í logunum, enda kemst frambærileg bók
bæði út og upp og allra sinna ferða. Ein-
hvem tíma keypti ég mér lítinn grip sem
gat lagt saman, margfaldað og dregið út
rætur af tölum, svona smá apparat sem
komst fyrir í veski, en þegar ég setti í
mig kjark og spennti upp bakið á þessu
með skrúfjárni fann ég þar bara, mér til
ánægju og léttis, inni í vasatölvunni pínu-
litla skífu, varla minni en frímerki og svona
eins og tíu bókarblöð á þykkt, annað var
loftið tómt, bara lofttóm hrannað af reikni-
möguleikum. Þegar frambærileg bók opn-
ast fyrir augunum á mér, þegar ég fer
að vinsa úr prentinu gufar textinn strax
upp í óáþreifanlegar hugsanir, þær liggja
í loftinu, svífa í lausu lofti, nærast á lofti
og hverfa út í loftið því allt verður endan-
lega að lofti, þanneginn séð, rétt eins og
blóðið í oblátunni er blóð þó obláta sé að
jafnaði blóðlaus. í þijátíu og fimm ár hef
ég verið að binda ruslapappír og bækur í
bagga, ég bý í landi þar sem seinustu
fímmtán kynslóðimar hafa verið læsar og
skrifandi, í fyrrum konungdæmi þar sem
plagsiður var og er þráast við að pressa
inn í höfuðið á sér hugsanir og myndir sem
færa mönnum óumræðilega velsælu og enn
óumræðanlegri kvalir, ég kannast við fólk
sem jafnvel er reiðubúið að fórna lífinu
fyrir bagga af samanþjöppuðum hugmynd-
um. Og nú sannast þetta allt á sjálfum
mér, í þijátíu og fimm ár hef ég verið að
þrýsta á græna eða rauða hnappinn á
pressuvélinni minni, í þijátíu og fimm ár
að þamba úr bjórkönnum, ekki til að verða
fullur, mig hryllir við fylliröftum, ég drekk
til þess að skerpa hugann, til að eiga beinni
aðgang að hjarta textans, því lestur er
mér hvorki skemmtun né dægrastytting,
þaðan af síður svefnmeðal, ég bý í landi
þar sem seinustu fímmtán kynslóðir hafa
verið læsar og skrifandi, ég drekk svo lest-
urinn geti haldið mér vakandi, til að setja
í mig hroll því ég segi nú eins og Hegel,
það bryddir á göfgi í hveiju göfugmenni
og morðingja í hveijum hrotta. Væri ég
ritfær mundi ég skrifa bók um enn meiri
fögnuð og enn meiri ófögnuð mannanna.
Bækur og aftur bækur hafa kennt mér
það að ríki himnanna eru vita mannúðar-
snauð og hugsandi fólk engu mannúðlegra
heldur, ekki beinlínis af neinni tregðu,
mannúðin fer bara illa með sönnum hugs-
unum. í höndunum á mér slátrar bagga-
pressan fágætum bókum og ég ræð ekki
við að hefta þann beljandi flaum. Ég er
bara góðlátlegur slátrari. Bækur hafa inn-
rætt mér skemmdarfýsn og Þórðargleði,
ég hef unun af þrumveðri og vinnuflokkum
sem eru að mölva niður hús, hangi jafnvel
tímunum saman yfír sprengingamönnum
á meðan þeir senda heilu húsablokkimar,
heilu götumyndimar í loft upp, eins og
þeir væm allir í sameiningu að pumpa risa-
vaxnar hjólslöngur, ég svelgi í mig andar-
takið þegar tígulsteinar, gijót og stoðir
flúka í loft upp og lyppast síðan niður í
þögn eins og kjóll, eins og millilandaskip
að sökkva til botns eftir ketilsprenginu.
0g ég stend í þessum rykmekki með dran-
ur og brak í eyram og hugsa til starfa
minna í kjallaradjúpunum þar sem bagga-
pressan mín er, og ég búinn að stjóma
henni í þijátíu og fimm ár undir strípuðum
ljósaperam, hlusta á fótatakið berast um
húsportið uppi og gnægtabirgðimar fossa
af himnum ofan um loftlúguna til mín,
úr pokum og kössum og öskjum er sturtað
niður um op í miðju húsportinu, raslapapp-
ír, visnuðum stönglum úr blómaverslunun-
um, fylgiskjölum úr stórverslunum, úrelt-
um sýningarskrám og farseðlum og
sleikipinnaumbúðum og ísformum, slett-
óttum húsamálarapappír, blóðugum gegn-
drepa kjötumbúðahaugum, hvössum af-
skurði frá ljósmyndastofum, rusli úr skrif-
stofukörfum með ritvélarborðum og öllu,
blómvöndum úr liðnum afmælum og
nafndagaveislum, stundum fellur niður til