Lesbók Morgunblaðsins - 30.05.1992, Blaðsíða 9

mín einn og einn götusteinn vafinn í blaða-
pappír, það bætir vigtina, og pappahnífar
og skæri sem einhver hefur lagt frá sér í
gáleysi, hamrar og naglbítar, hakkavélar-
hnífar úr kjötbúðunum og kaffibollar með
svörtum innþornuðum korgi, jafnvel einn
og einn visnaður brúðarvöndur og ferskur
útfararkrans úr gerviblómum. Og þetta
allt hef ég verið að pressa í vökvapress-
unni minni í þijátíu og fimm ár, þrisvar í
viku fara baggamir héðan með vöru-
flutningabílum niður á brautarstöð og það-
an með lestinni í pappírsgerðina handa lið-
inu þar að klippa af þeim vírana áður en
þeir hvolfa verki mínu út í lút og sýrur
sem leysa jafnvel upp rakvélarblöðin sem
við og við eru að skera mig í fingurna.
En fyrir ber að fágætur bókarkjölur glitri
innan um ruslapappírinn eins og þar leiftri
á fagran fisk í gruggugu verksmiðjufrá-
rennslinu, þetta sker í augun, þá lít ég
af þessu stundarkorn og veiði bókina síðan
upp úr, þurrka af henni á svuntunni minni,
opna hana og nasa af textanum, les svo
fyrstu setninguna sem fyrir augu mín ber
eins og hómerska spásögn áður en ég legg
bókina hjá öðrum góðum feng í dálítið
bólstrað skrín með helgimyndum sem ein-
hver glutraði af misgáningi niður í kjallar-
ann hérna innan um bænabækur. En mín
þjónusta, mín guðsbænargjörð er síðan
ekki bara fólgin í því að lesa allar svona
bækur heldur líka að leggja hveija þeirra
í sinn bagga að loknum lestri, því ég verð
að punta þá hvern á sinn hátt, setja á þá
mitt eigið mót, kvitta fyrir þá. Það er nú
dundið mitt að hver baggi verði með sínum
svip, daglega þarf ég að vinna tveggja
stunda yfirtíð í kjallaranum, þarf að mæta
klukkutíma fyrr á morgnana, þarf líka
stundum að vinna á laugardögum til að
hafa undan að pressa alla þessa hauga
af ruslapappír. Mánuðinn sem leið sturtuðu
þeir hér niður í kjallarann tólfhundruð
pundum af eftirprentunum frægra mál-
verka, tólfhundruð pundum af vatnsósa
meistaraverkum eftir Rembrandt og Hals
og Monet og Manet og Klimt og Cézanne
og fleiri stórlaxa evrópskrar málaralistar
og síðan hef ég merkt hvern bagga á öllum
hliðum með eftirprentunum, og þegar svo
kvöldar og baggarnir liggja í beinni röð
hjá lyftunni svelgi ég fegurð þeirra upp
af síðunum, þarna eru Næturverðirnir,
þarna Saskia, þarna Máltíð í skógarferð,
þarna Hengds manns hús og þarna Gu-
ernica. Og það er enginn í heiminum öllum
nema ég sem veit að í hjarta hvers bagga
hvílir bók, í þessum er uppsleginn Faust,
í þessum Don Carlos, í þessum hvílir Hy-
perion innan um blóðug og óhijáleg pappa-
lok og hér í sementspokabagganum Mælti
þá Zaraþústra. Þanneginn er enginn í
heiminum öllum nema ég sem veit hvar í
bagga Goethe og Schiller, hvar Hölderlin
og hvar Nietzsche liggja greftraðir. Svo-
leiðis verð ég einn og sjálfur í vissum skiln-
ingi samtímis bæði höfundur og áhorf-
andi, og því er þetta dauðans slen yfir
mér alla daga, ég svona reittur og tættur
og ráðalaus og þamba svo könnu eftir
könnu af bjór til að milda allar þessar
kröfur, og meðan ég sæki mér bjór í Hus-
enský krána gefst mér nægur tími til að
hugleiða og Iáta mig dreyma hvernig ég
eigi nú að hafa næsta baggann minn. Bjór-
inn er ég einungis að þamba til að geta
séð þetta betur fyrir mér, því í hveijum
einasta bagga greftra ég stakan helgidóm,
opna barnskistu þakta visnuðum smáblóm-
um, glanspappírsklippi og englahári til
þæginda fyrir þær, bækurnar sem hafna
niðri í kjallaranum hérna alveg jafn fyrir-
varalaust og ég sjálfur gerði. Þess vegna
er ég alltaf að drolla, þess vegna hrannast
ruslapappírinn upp undir þak úti í portinu,
foldgnátt pappírsfjallið hér niðri heldur
áfram upp um stíflaða lúguna alla leið upp
í portþak. Þess vegna rótast verkstjórinn
af og til með stjaka í gegnum fjallið og
hrópar niður til mín, rauður í framan af
reiði: Hantja minn, hvað er orðið af þér?
í guðsbænum, vertu ekki að rýna í bækurn-
ar og haltig að verki. Portið að fyllast og
þú í draumarugli og vitleysu þarna niðri!
Og neðanvið hlíðar pappírsfjallsins hnipra
ég mig líkt og Adam bak við runna með
bók í hendinni, mænandi angistaraugum
í aðra heima því veröldin hérna var horfin
mér strax og ég fór sjálfur að lesa, þá var
ég annars staðar, ég var í lesmálinu, sjálf-
um mér til undrunar og skammar hlýt ég
að játa það að ég var í draumi, í fegurra
heimi, í miðju sannleikshjartanu. Dag eftir
dag er ég að furða mig á því hvernig ég
get orðið svona fjærri sjálfum mér. Ég
ráfa heim úr vinnunni eins og skrítin útúr-
bora, arka strætin hljóður og í djúpum
þönkum, ösla fram hjá sporvögnum, bílum
og gangandi fólki í mekki bókanna sem
ég fann í dag og stakk niður í töskuna
mína, eins og í draumi fer ég ósjálfrátt
yfir á grænu, rekst aldrei á ljósastaura
né fólk, vafra þetta angandi af bjór og
sorpi, en glaðbeittur því taskan geymir
bækur sem í kvöld eiga að geta frætt mig
um sitt hvað sem ég enn ekki veit um
sjálfan mig. Svona arka ég í gegnum
glymjandi umferðina, fer aldrei yfir á
rauðu, rata þetta í dulráðu óviti milli svefns
og vöku, af hulinni eðlisávísun, baggarnir
sem ég pressaði í dag enduróma dauft og
hljóðlátlega í mér, ég hef sjálfur áþreifan-
lega tilkenningu af því að vera saman-
pressaður bókabaggi og finnst vaka í mér
öryggistýra eins og í gashitaranum á bað-
inu, smá logi eins og baka til í gasdrifnum
kæliskáp, svolítil eilífðarglæta sem ég
bæti daglega á ljósmeti hugsananna sem
ég les um meðfram vinnunni, hvort mér
líkar það betur eða verr, í bókum sem ég
hef með í töskunni eins og núna. Svo ráfa
ég heimleiðis eins og hús í ljósum logum,
eins og brennandi fjósbygging, lífsbjarm-
inn stafar af logunum og logarnir af dauða
timbursins, harmstola átökin grafast undir
öskunni og ég þijátíu og fimm ár á vökva-
pressunni að pressa ruslapappír, eftir fimm
ár fer ég á eftirlaun og vélin mín blessuð
með mér, hana skil ég ekki við mig, er
að spara, legg inn á sérstaka bók og við
förum saman á eftirlaun því vélina kaupi
ég af bögguninni, tek hana með mér heim,
læt hana inn milli trjánna í garðinum hans
frænda míns, ætla svo, þegar ég verð
kominn þarna í garðinn að gera bara einn
bagga á dag, en það verður magnaður
baggi, heilt minnismerki, þvílíkur smíðis-
gripur, í hann skal ég láta alla hugaróra
æsku minnar, allt sem ég kann, það sem
ég hef tileinkað mér á þijátiu og fímm
árum í starfi og aftur starfí, það verður
ekki fyrr en á eftirlaunaárunum sem ég
fer að gera þennan einasta eina daglega
bagga, í tærum innblæstri, úr bókunum
sem ég á nú rösklega þijú tonn af heima'
hjá mér, það verður engin skömm að þeim
bagga, það verður alger draumabaggi,
gjörhugsaður, og strax, meir að segja, á
meðan ég er að hlaða bókunum og rusla-
pappírnum í rennuna, undir eins þá sáldra
ég konfettí og glimmer yfir hveija pressun
áður en ég lýk við listaverkið því þetta
verður orðið hin fegursta listsköpun, einn
baggi á dag og svo árleg baggasýning
þarna í garðinum og hver einasti gestur
fengi að móta sinn eigin bagga, undir
minni tilsjón vitaskuld, ýta á græna hnapp-
inn og láta fíleflt pressuspjaldið þjappa
saman og knosa ruslapappírinn skreyttan
með bókum, blómum og öðru drasli sem
hver og einn tekur með sér svoleiðis að
næmur sýningargestur fái tilkenninguna
af því að hafa sjálfur verið pressaður í
baggapressunni minni. Og að endingu sit
ég heima í rökkrinu, sit á kollinum, keng-
boginn eins og ruggustóll, drep kríur þang-
að til blautar varirnar nema alveg við
hnén og þanneginn tekst mér einmitt helst
að blunda. Fyrir kemur að ég sef í þess-
ari stellingu fram undir miðnætti, og þeg-
ar ég svo vakna og reisi upp höfuðið eru
hnén í buxunum rennblaut af slefu, enda
ég upphringaður og skriðinn inn í sjálfan
mig eins og kettlingur í vetrarkulda elleg-
ar viðurinn í ruggustólnum því ég hef al-
veg efni á þeim lúxus að vera afræktur,
þó ég vitaskuld sé aldrei beint afræktur
því ég kýs að vera einn svo hugsanirnar
geti búið í einveru minni, óendanleikinn
og eilífðin eru hálfpartinn séi-viska mín,
líklega hafa bara Óendanleikinn og Eilífð-
in þetta dálæti á fólki eins og mér.
ÚLFUR
RAGNARSSON
Vorkomu-
ríma
Veittu sól í Víkina!
Vetrargjólur næða.
Taktu pólítíkina
til þín, sjóli hæða!
Ólm í gróða eyðslusöm
offrar þjóðin sóma
eltir slóð á ystu þröm
með alla sjóði tóma.
Orðaræpa eyrun sker
á þeim tæpa erli.
Óráð hæpin eltum vér
oft á glæpaferli.
Einsýn trú á E og B
er senn búin saga.
Illa fúin feyrutré
falla nú um daga.
Veldur ekki ofurdramb
illu hrekkjamori?
— Verum þekk sem Ijúfast lamb
við Ijósan bekk á vori.
Æðstum smiði einum hjá
enn mun grið að fínna.
Hér við miðin himinblá
hann skal friðinn vinna!
Höfundur er læknir.
MARGRÉT
EYJÓLFSDÓTTIR
IMiður-
læging
ellinnar
Allir bíða og eflaust gleyma
að eitt sinn varst þú rösk og sterk
Þú getur ekki gert neitt heima
með gleði vannstu öll þín verk
Sjónin, heyrnin senn er farin
svo er líka hugsun sljó.
Þú ekkert getur, allt er glatað,
ekki heldur vitað nóg.
Einum Guði er að treysta
ef að lokum svona fer
eina vonin eina lausnin
er að dauðinn líkni þér
Aftur getur ellin verið
eins og skáldið forðum kvað
friðinn hvíld og fagrar bænir
finnur þú á helgum stað
svo að lokum lífið kveður
líður sehn á hinsta dag
unaðs geislum um þig vefur
eins og fagurt sólarlag.
Höfundur er frá Flatey á Breiðafirði.
UM HÖFUNDINN
Bohumil Hrabal fæddist 28. mars árið
1914 í tékknesku borginni Brno.
Hann las lögfræði og hefur doktorsgráðu
í þeirri grein, þó hann raunar hafi aldrei
stundað lögfræðistörf né kennslu & því
sviði. Réttarfar Tékkóslóvakíu undir yfir-
ráðum Hitlers á árum heimsstyijaldarinn-
ar seinni og síðan kommúnista frá 1948
gat ekki orðið hans svið. Eins var það
raunarframan afmeð bókmenntirnar sem
hann lagði stund á
þegar í skóla og allar
götursíðan. Verkhans
fundu Iengi vel enga
náð fyrir augum aI-
ræðisvaldsins. Fyrsta
Ijóðabók Hrabals var
gerð upptæk í prent-
smiðjunni. Það var árið
1948 og Gottwald og
kónar hans komnir til
valda. Eftir það liðu
15 ár þar til Hrabal
reyndi aftur við bóka-
markaðinn. Og það
tókst betur því árið
1963 kom út fyrsta
smásagnasafn hans:
Perlan á botninum. Að
vísu höfðu tvær sögur
eftir hann verið prent-
aðaríkveri handa bók-
asöfnurum árið 1956,
en þá varð fárra mán-
aða þíða í tékkneskum
menningarmálum. Mannamál hét kverið
og var í takmörkuðu upplagi.
Fram til 1963 hafði Hrabal unnið við
farandsölu, hjá járnbrautunum, viðmálm-
bræðslu í Kladno, póstburð, sem tjalda-
maður í leikhúsi og seinast (en ekki síst)
við endurvinnslustöð ruslapappírs í Prag.
En þegar Perlan hlaut varmar móttökur
og ritskoðunin slaknaði kom í ljós að all-
an þennan tíma hafði farandsalinn, málm-
bræðslumaðurinn, pósturinn, tjaldamað-
urinn og ruslapappírspressarinn Hrabal
verið sískrifandi og á árunum 1963-68
streymdu ritverkin upp úr skúffu hans í
öfugri sköpunarröð sinni. Nýbylgjufólkið
í tékkneskum kvikmyndum tók honum
fagnandi (enda má segja að jarðbundið
hugarflug tékkneskra kvikmynda á þeim
árum eigi ætt sína að rekja til frásagnar-
máta Hrabals) og Menzel, Némec, Chyt-
ilova og fleiri kvikmynduðu sögur hans:
Járnbrautir undir smásjá, Perlan á botnin-
um og fleiri (nýlega var hér í sjónvarpinu
sýnd myndin Lærvirkjar í bandi eftir sögu
hans, en sú mynd fraus inni fullgerð árið
1968, þegar Tékkar fengu heimsóknina
að austan). Margar sögur hans voru Iíka
sviðsettar í leikhúsunum. Árið 1968 fékk
hann virtustu bókmenntaverðlaun Tékkó-
slóvakíu en síðar það ár komust verk
hans aftur á bannlista eftir að gestirnir
að austan fóru að taka til hendi. Það
bann var þó allt í sköt-
ulíki því neðanjarðar
komu verk hans út á
þessum tíma, jafnvel
líka í opinberum útgáf-
um, vægilega ritskoð-
uð. Fram til 1989 voru
útgáfur verka hans
erlendis erfiðleikum
bundnar. En frá og
með því ári hafa þýð-
ingar á verkum hans
streymt frá útgefend-
um hvarvetna um
heiminn. Og bækur eru
skrifaðar um verk
hans. Er skemmst frá
því að segja að honum
er alls staðar heilsað
sem einum mesta
sagnameistara aldar-
innar. Sumir bera hann
saman við Jaroslav
Hasek, aðrir kalla
hann nýjan Kafka.
Enn aðrir fullyrða að hann sé eins og
báðir þessir meistarar í einni persónu.
En Hrabal er satt að segja engum líkur.
Textinn sem hér birtist er fyrsti kafli
skáldsögunnar Alveg glymjandi einvera
sem nýlega kom út hjá bókaútgáfunni
Leshúsi. Sú saga getur vel minnt góðan
lesanda á sjálfan Cervantes því sögumað-
urinn Hantja er nokkurs konar Don Kí-
kóti að því leytinu til að trú hans á bók-
stafinn jaðrar við fásinnu, meir en það,
hún verður að lokum til þess að hann
leggur sjálfan sig í pressuna með gömlum
skræðum og fargar sér þannig. En áður
hefur hann þó náð að segja lesandanum
á 150 blaðsíðum frá öllum þeim hrolli og
allri þeirri dýrð sem jarðlífið hefur að
bjóða. í þessari skáldsögu eys Hrabal
ótæpilega af þekkingu sinni á kjörum
ruslapappírspressarans, enn sem fyrr er
getið vann hann þau störf sjálfur um
árabil.
Bohumil Hrabal.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 30. MAÍ1992 9