Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1992, Blaðsíða 3

IBgPáHT
0 @ ® B E H íll [U Œ1 ® ®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Kirkjan
situr ekki ein að þeim trúaráhuga, sem hér ríkir
og er inngróinn manneskjunni. Nú er sótt að kirkj-
unni úr ýmsum áttum, en stendur hún í stykkinu?
Um það efast Davíð Erlingsson, dósent við Há-
skóla Islands, í grein sem hann nefnir: „Vandræði
kirkjunnar eða: Vill þjóðkirkjan vera þjóðskæð.
Það er fyrri hluti greinarinnar, sem hér birtist.
Konur
og kvennabarátta, heitir greinaflokkur í þremur
hlutum eftir Þorstein Antonsson, rithöfund, sem
hér hefst og munu ýmsar niðurstöður höfundarins
þykja athyglisveðar. Þar segir m.a. svo: „Jón
Trausti afhjúpaði mæðraveldið. Svo er hann talinn
steingervingur samkvæmt fræðunum. Þetta er lok-
aður heimur. Klefi ísbjargar."
Forsídan
Myndina tók Rafn Hafnfjörð við Vatnsholtsá í
Staðarsveit á Snæfellsnesi og ugglaust þekkja
flestir Snæfellsjökul, sem trónir í allri sinni tign
að baki. Þetta er friðsælt og fagurt útsýni á íslenzk
um sumardegi eins og þeir verða fegurstir, en
myndin er birt í tilefni veiðidags fjölskyldunnar,
sem ber uppá daginn á morgun. Þá munu margir
taka fram veiðigræjurnar og renna fyrir silung í
ám og vötnum. Sjá nánar á bls 6.
Gullfoss
hefur verið og verður ugglaust einn íjölsóttasti
ferðamannastaður landsins. Árum saman hafa
menn deilt um það, hvort þar eigi að byggja yfir
veitingar og snyrtingu, en ekkert hefur gerzt þar
til nú, að mikið klúður hefur átt sér stað og þar
á ofan náttúruspjöll, sem trauðla verða bætt.
EGGERT ÓLAFSSON
Lysthúskvæði
Viðkvæði:
Fagurt galaði fuglinn sá
forðum tíð í Iundi;
listamaðurinn lengi þarvið undi.
Undir bláum sólar sali,
Sauðlauks- uppí lygnum dali,
fólkið hafði’ af hana gali
hvörs-dags skemmtun bænum á,
fagurt galaði fuglinn sá;
og af fleiri fugla hjali
frygð um sumarstundir;
listamaðurinn lengi þarvið undi.
Laufa byggja skyldi skála,
skemmtilega sniðka’ og mála,
í lystigarði Ijúfra kála,
lítil skríkja var þar hjá,
fagurt galaði fuglinn sá;
týrar þá við timbri rjála,
á tóla smíða fundi;
listamaðurinn lengi þarvið undi.
GuIIigur runnur húsið huldi,
hérmeð sína gesti duldi;
af blakti laufa blíður kuldi
blossa sunnu mýkti þá,
fagurt galaði fuglinn sá;
blærinn kvæða bassa þuldi,
blaða milli drundi;
listamaðurinn lengi þarvið undi.
Vin á milli mustars stofna
manninn hressti krafta-dofna;
margur söng við sólar ofna
og sendi tóninn greinum frá;
fagurt galaði fuglinn sá;
lyst var engin segg að sofna,
sorgin burtu hrundi;
listamaðurinn lengi þarvið undi.
Eggert Ólafsson (1726-1768) var frá Svefneyjum á Breiðafirði.
Nam í Skálholti og tók próf i heimspeki við Hafnarháskóla 1746.
Lagði stund á náttúrvísindi og fleiri greinar. Stærsta verk hans
er Ferðabókin, sem hann ritaði ásamt Bjarna Pálssyni. Eggert
fórst ásamt konu sinni í ofsaveðri á Breiðafirði.
B
B
Örlítið um
Hulduljóð
Hulduljóð er lengsta
kvæði Jónasar Hall-
grímssonar og að
• nokkru meðal hinna
torræðustu. Hér verð-
ur aðeins drepið á eitt
atriði, sem útgefendur
hafa litið ýmsum aug-
um, og skal engu lofað um réttmætar álykt-
anir á þessum stað.
Jónas margneitaði félögum sínum um
Hulduljóð til birtingar. Einlægt átti hann
þar óunnið verk. Og þannig var málum
háttað þegar hann féll frá. Kvæðið hefur
verið kallað brot, en kannski væri nær að
líta á það sem drög. Ljóst er að einstakir
hlutar þess eru misjafnlega vel á vegi stadd-
ir. Sumt virðist aðeins vera lauslegt upp-
kast til bráðabirgða, ætlað til endurskoðun-
ar síðar. En þar er einnig að finna nokkuð
af því fullkomnasta og fegursta sem Jónas
orti.
Ekki skiptir það minnstu máli, að röð
erindanna þtjátíu virðist ekki hafa verið
komin í loka-horf frá hendi skáldsins. Naum-
ast verður betur séð en að útgefendur Svarts
á hvítu hafi þar réttilega fylgt fram þeirri
fræðilegu stefnu sinni að láta jafnan hand-
rit kvæðanna ráða sem mestu, þegar þeirra
var kostur, og það því fremur, að einatt
fylgir skilmerkileggreinargerð með skýring-
um á sínum stað. Samkvæmt því koma. „vís-
ur smalans" í kvæðislok, en ekki þar sem
þær hafa áður verið settar, á eftir 24. erindi.
Hins vegar dylst það ekki, að á þeim stað
færu þessar vísur miklu betur, né heldur
hitt, að þá fengi bálkurinn allur mun eðli-
legri lok. Enda bendir margt til þess, að
þar hafi skáldið ætlað þeim að standa.
Svo er að sjá sem smalavísurnar séu ort-
ar eftir að efni og form kvæðisins var að
öðru leyti ráðið og þetta lauslega uppkast
komið á blaðið, og aðeins þess vegna séu
þær skrifaðar aftast. Líklegt er að skáldið
hafi hugað þeim sams konar stöðu og „vís-
um Eggerts", að vera vel til fundið innskot
í efni ljóðsins á eðlilegum stað og einnig
kærkomin tilbreyting í brag. Lofgjörð smal-
ans um Eggert kæmi þá undir eins á eftir
því erindi sem fjallar um „bóndavininn“,
þann er kvað „í búnaðsbálki" um „bóndalíf,
sem fegurst verður það“. Smalinn tekur þar
við og heldur áfram: „Það var hann Eggert
Ólafsson,/ungur og frár og vizkusnjall."
Vitnisburði skáldsins um hinn mikla búnað-
arfrömuð er fylgt eftir af sjálfum erki-full-
trúa sveitarómantíkurinnar, smalanum með
fé sitt.
Hins vegar kæmu vísumar þijár (25-27)
sem til valin lokaerindi kvæðisins alls. Þar
kveður skáldið huldukonuna, sem sungin
var á vettvang í upphafi.
Eitt er það með öðru sem bendir eindreg-
ið til þess, að Jónas hafi ætlað smalavísun-
um stað á eftir 24. erindi, að í handritið
hefur hann skrifað „niðurlag“ yfír 25. er-
indi. Þetta stendur með smáum stöfum,
undirstrikað, til hliðar, án þess því hafi ver-
ið ætlað þar rúm á blaðinu, greinilega skrif-
að síðar en erindin sjálf, og þá væntanlega
um leið og vísur smalans voru skrifaðar
aftan við. Hefur það að vonum verið skoðað
sem glögg vísbending um að kvæðinu eigi
að ljúka með erindunum þremur þar á eftir.
í fyrri útgáfum hefur yfírskriftinni „Niður-
Iag“ verið haldið á sínum stað. í útgáfu
Svarts á hvítu er henni réttilega sleppt, því
henni er ekki ætlað að vera hluti af formi
kvæðisins, heldur að líkindum aðeins leiðar-
vísir um röð erindanna. Orðið er ekki einu
sinni skrifað með upphafsstaf.
Nokkuð er það sérkennilegt um Huldu-
Ijóð, að þar gengur Jónas skilmálalaust á
vald hinu rómantíska náttrökkri sunnan úr
álfu. Endranær er honum kærara að fá hug
sínum til fylgdar sól og yl, birtu dags og
heiðríkju, eða ljóma af hvítum jökli. Huldu-
Ijóð hefjast á því að degi hallar; ljós hverfur
af himni, en þokan dularfull og viðsjál „þýt-
ur yfír hjalla“. Og hann sviðsetur samskipti
sín við huldukonuna „þar sem næturmyndir
reika“. Þama er hann ekki aðeins að skapa
kvæðinu leiksvið draumsins, heldur jafn-
framt að votta sjálfri rómantíkinni hollustu
sína á dæmigerðan hátt; nú skyldi ort í
rómantískum anda, þó að sjálfur forkólfur
fræðslustefnunnar, Eggert Ólafsson, yrði
þar hafínn á stall. (Guðmundur Andri Thors-
son hefur sýnt það í prýðilegri ritgerð (TMM,
1985, 4), hvernig Jónas sameinar upplýs-
ingu og rómantík í skáldskap sínum.) Kvæð-
inu lýkur svo, að huldukonan hverfur af
vettvangi þegar dagur rennur; „hugarmynd-
in flýr“ sjónir hans þegar „sólin hálsa gyll-
ir“. Þannig mætast upphaf ljóðsins og endir.
í Ferðalokum beitir Jónas því snilldar-
bragði að gera kvæðislokin að áhrifaríku
tilbrigði við upphafið. Þar hylja ský ástar-
stjörnuna í upphafi ljóðs, en í kvæðislok
skín stjarnan að skýjabaki. Sama mynd, en
öndvert viðhorf. Kvæðið verður sem för
milli þessara tveggja skauta. Á það hef ég
minnzt á öðrum stað (TMM, 1978, 1). Hafi
Hulduljóðum verið ætluð sú skipan erinda
sem hér er talin sennileg, læsir skáldið
kvæðinu með því að láta síðasta erindið
kallast á við upphaf þess, kveðja þá vætti
sem þar var ávörpuð. Sólin, sem gekk til
viðar í upphafs-erindi, rennur upp aftur í
kvæðislok. Lengur verður ekki ort í það sinn.
Næturþokunni með hinu suður-rómantíska
dular-húmi svifar Trá, og skáldið er að nýju
„sveinn í djúpum dali“, dýrkandi sólar og
sumardaga.
Þó að útgefendur Svarts á hvítu hafí rétti-
lega fylgt handriti Hulduljóða, svo fræðilega
sem til þeirrar útgáfu er stofnað, virðist
mér einsýnt, að fyrri háttur skuli á hafður
um röð erinda í næstu almennings-útgáfu
á ljóðum Jónasar.
HELGI HÁLFDANARSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 27.júni 1992 3