Lesbók Morgunblaðsins - 14.11.1992, Blaðsíða 7

Finnur Jónsson. Myndin er tekin 1967, þegar listamaðurinn var 75 ára.
Þrjár sólir, 1967. Finnur er 75 ára þegar hann málar þetta
áhrifamikla „geimlandslag“ og er þá, a.m.k. að öðrum þræði
farimi að mála abstraktmyndir aftur.
Við kaffiborð, 1922.
Kompósisjón, 1922.
Samt hugði hann á listnám í dönsku
Listaakademíunni, þegar út var komið til
Hafnar og með það fyrir augum hóf hann
listnám hjá Olav Rude, sem var á þess
tíma mælikvarða framúrstefnumaður og
expressjónisti. Áhrif hans á Finn hafa
ugglaust verið heillavænlegri en þau sem
hann hefði fengið af stöðnuðum vinnu-
brögðum Adademíunnar; svo geld voru
þau, að nemendur þar gerðu uppreisn um
leið og Finnur ætlaði að hefja þar nám.
Kennsla féll þar niður í nokkra mánuði.
Hann ákvað að halda til Þýzkalands í stað-
inn.
Sú ákvörðun hefur verið meira hapg en
Finn gat órað fyrir á þessum tíma. Árin
milli heimsstyijaldanna eru afar sérstætt
tímabíl í sögu Þýzkalands, en mitt í allri
vesöld og verðbólgu Weimarlýðveldisins
var eins og listin fengi vítamínspautu. Á
móti Berlín var Kaupmannahöfn „pro-
vinsby“ - Berlín var heimsborg og þá með
ekki síðra forustuhlutverk í myndlist en
París. Eftir síðari heimsstyijöldina brugðu
þýzkir kvikmyndahöfundar upp eftirminni-
legum myndbrotum af þeirri sumpart úr-
kynjuðu veröld, sem þama var sýnileg
ásamt með harðnandi stéttaátökum. Berlín
var um leið vettvangur öfga og hams-
lausra nautna, skemmtanalífíð þótti afar
skrautlegt. Samtíma myndlistarmenn eins
og Georg Groz og Otto Dix hafa þó útmál-
að þetta tímaskeið betur en flestir aðrir.
5.
Það voru tveir hópar framsækinna lista-
manna, sem létu að sér kveða í Þýzka-
landi á fyrstu áratugum aldarinnar. Þjóð-
veijar virðast alltaf hafa verið hallir undir
frásagnarlega og tjáningarríka myndlist;
ieir þekktu vel til verka Edvards Munchs
og frönsku Fauvistanna, sem nefndir hafa
verið „Hinir villtu.“ Listhópurinn Brúin
Die Brucke) starfaði frá 1905 og Blái
Riddarinn frá 1913. í þessum hópum voru
menn, sem síðar hafa orðið heimsfrægir;
menn eins og Emil Nolde, Schmith-
Rottluff, Kandinsky, Marc, Jawlensky,
Klee og Macke svo einhveijir séu nefndir.
Með Herbst-Salon sýningunni í Berlín
árið 1913 fékk almenningur fýrst skýra
vitneskju um þessa sérstöku myndlist. Það
var Ragnar í Smára þeirra Þjóðveija á
þessum tíma, sem stóð að sýningunni;
maður að nafni Herwarth Walden, mikill
eldhugi og hugsjónamaður. Hann rak sýn-
ingarstaðinn Der Sturm í Berlín og ein-
mitt þar sá Finnur fyrst verk eftir Kandin-
sky og Klee. Burðarásarnir í hreyfingunni
voru orðnir áhrifamenn og kennarar víðs-
vegar um Þýzkaland; Grophius var að
koma Bauhaus á laggimar, Otto Dix var
að kenna í Berlín, Paul Klee í Dusseldorf,
Max Beckmenn í Frankfurt og Kokoschka
í Dresden, sem virðist hafa verið áhrifa-
mikil listaborg eins og Berlín. Finnur hlýt-
ur að hafa skynjað, að þama var hann
kominn á fengsæl mið.
í viðtali löngu síðar kveðst Finnur hafa
farið uppí jámbrautarlest og haldið út í
bláinn - til Dresden. Sú Dresden er ekki
lengur til nema á myndum. Óvinir menn-
ingarinnar hafa hjálpast að við eyðingu
hennar; Bretar sem lögðu hana í rúst að
ástæðulausu og austur-þýzku kommúnist-
amir, þykja helzt hafa tekið Varsjá til
fyrirmyndar við uppbygginguna.
Finnur var svo heppinn að hitta Emil
Thoroddsen, sem var þar við tónlistamám.
Emil vísaði Finni á nýjan skóla, sem hét
Vegurinn (Der Weg - Neue Schule fur
modeme Kunst). Aður hafði Finnur að
vísu hitt Oscar Kokosehka í Akademíunni
og reynt að komast þar inn, en krafa um
greiðslu skólagjalds í gullmörkum dæmdi
hann þar úr leik.
í umfjöllun um Finn á merkisafmælum
og eins í tengslum við ágæta bók um Finn,
sem Almenna Bókafélagið gaf út 1983 og
Frank Ponzi ritaði, hefur jafnan verið dval-
ið lengur við námsár og dvöl Finns úti í
Þýzkalandi en áratugina þar á eftir.
Ástæðan er einfaldlega sú, að íslenzkur
myndlistarmaður hefur aldrei, hvorki fýrr
né síðar, komizt í þá aðstöðu að geta einn
samlanda sinna verið í deiglu listar, sem
bæði átti eftir að vera bannfærð, en einn-
ig óhemju verðmæt og höfundar hennar
heimfrægir. Að vísu hafði Baldvin Bjöms-
son, gullsmiður, verið við nám úti í Þýzka-
landi og að 'öllum líkindum orðið fyrstur
íslendinga til þess að mála óhlutbundnar
myndir. Sérstaða Finns felst í því að hann
fær aðild að samtökum framúrstefnulista-
manna; þar málar hann myndir sem em
alveg abstrakt og þær em sýndar opinber-
lega, frægur safnari festir kaup á þremur
þeirra og þær enda síðan á listasafni.
Allt þetta felur í sér, að þýzka tímabilið
í list Finns er miklu merkilegra en svo að
það verði afgreitt sem útúrdúr eða tilraun,
sem síðan sé fallið frá. Þótt óhaggað
standi, að Svavar Guðnason fór að mála
abstrakt á fjórða áratugnum og síðan sam-
fellt upp frá því, stendur jafn óhaggað,
að Finnur sýnir fýi-stur íslendinga þess-
konar myndir. Meðan reynt var að tagl-
hnýta íslenzka myndlist við flokkapólitískt
streð, var fremur reynt að gera lítið úr
frumkvæði Finns, trúlega vegna þess að
hann lét aldrei draga sig í dilk með sam-
heijum Stalíns & Co hér og það gat verð
stóralvarlegt mál fyrir listamann, sem vildi
starfa og lifa af list sinni.
6.
Þetta hvimleiða pólitíska skæklatog,
sem hófst með uppgangi kommúnismans
og stóð allar götur framí kalda stríðið, var
þó ekki komið til skjalanna 1925, þegar
Finnur kemur heim frá Þýzkalandi og sýn-
ir hinar nýstárlegu myndir. Þá var annað
við að beijast, nefnilega rótgróna íhalds-
I FRRAk- MORRI IMRI AFlSIMR 14 MFlVFMRFR 1RR5 7