Lesbók Morgunblaðsins - 14.11.1992, Blaðsíða 11

Lesbók Morgunblaðsins - 14.11.1992, Blaðsíða 11
ur, greindur og vel að sér og húsbóndaholl- ur.“ Hefur ekki verið ónýtt að vita af dótt- ur sinni á slíkum stað. Þegar munnamir urðu þannig færri hefði mátt ætla að hagur Sigþrúðuar tæki að vænkast nokkuð. Nú brá hins vegar svo við árið 1868 var eitt harðasta ár aldarinnar, með langvinnum ógæftum, aflaleysi og kornskorti í verslunum. Komust margir á Suðurnesjum þá í þrot og kann Sigþrúður að hafa verið í þeim hópi. Ekki var við því að búast að hreppstjórarnir væru sérlega ginnkeyptir fyrir að „púkka upp á“ ómaga annarra hreppa þegar svo margir af þeirra eigin börðust í bökkum. Og nú var rifjaður upp sveitastyrkurinn frá því fyrir átta árum, en með honum hafði Sigþrúður fyrirgert réttindum sínum innan Rosmhvalanes- hrepps. Því var það um sumarið, að hún mátti taka saman fátæklegar pjönkur sínar og kveðja Keflavík, þar sem hún hafði búið í tæpa tvo áratugi, alið sex börn og staðið yfir moldum helft þeirra og eiginmanns í tilbót. Þær mæðgur, Sigþrúður, Sigríður, Guðný og Guðrún voru þessu næst leiddar úr einum hrepp í annan uns komið var upp á Mýrar, í fæðingarsveit hennar, eins og búfé á leið til slátrunar. Sigþrúður Jónsdóttir húskona og hvunn- dagshetja í Keflavík er um það bil að sigla úr sögu okkar — og þó! Eiginlega gat sagan ekki endað án þess að hreppstjórarnir fengju ofurlitlar snuprur fyrir þátt sinn og það kom í hlut þeirra sýslumanns og Petersens bók- haldara. Engum blöðum var um það að fletta að hreppstjórarnir voru í fullum rétti að flytja Sigþrúði og yngri dæturnar tvær heim á sveitina, þó framtakið væri nöturlegt. En það gegndi öðru um Sigríði; hún var aug- sýnilega í lögskipaðri vist og sá sér þannig farborða. Það var því óleyfilegt að flytja hana burt og Petersen skýrði sýslumanni Keflavík á síðari hluta 19. aldar. andi að hún þurfti að leita ásjár fátækra- kassans; séra Sigurður á Útskálum færir í annál sinn um þetta ár, að vetur og vor hafi verið í harðara lagi og að barna- og taugaveiki hafi gengið í einstökum hlutum hreppsins. Vera kann að eitthvað af þessu tagi hafi valdið Sigþrúði búsifjum, en þó fer ekki hjá því að manni læðist sá ljóti grun- ur, að' hreppstjórunum hafi ekki verið þessi styrkveiting jafnleið og margar aðrar. Vitanlega verður ekki sannað nú með nokkru móti, að hreppstjórarnir hafi beinlín- is styrkt ekkjuna til að eiga færi á að losa sig við hana og ómegðina síðar, og kemur í hlut lesandans sjálfs að taka afstöðu í því máli. En það er í sannleika sagt undarleg tilviljun að Sigþrúður skyldi fá sveitastyrk í fyrsta sinn nokkrum vikum áður en hún varð sveitföst í hreppnum. Það átti og síðar eftir að reynast henni dýrkeypt. Hvetjar hvatir sem lágu þar að baki, var nú ræki- lega fært inn í hreppsbækur, kirkjubækur og meira að segja allsherjarmanntal, sem tekið var þá um haustið, að Sigþrúður Jóns- dóttir ekkja í Keflavík væri styrkt af sveit og þannig blasti það við að af blaðsíðunni eins og þjófsmark. Nú liðu ár og dagar, og segir fátt af Sig- þrúði og dætrunum fram til ársins 1868 að því frátöldu að húsvitjunarbókin sýnir hvernig þær mæðgur fluttu úr einu húsi í annað; árin lögðust yfir eitt af öðru og stúlk- urnar uxu úr grasi. Árið 1866, þegar ill- skeytt kvefsótt gekk í hreppnum, gerðist sá raunalegi atburður að Halla, sem þá var vikastúlka á Nesjum, tók sóttina og andað- ist skömmu síðar. Sigríður, elsta barnið sem lifði, var rétt að verða sautján ára sumarið 1868. Hún hafði ráðist í vist hjá Pétri Jakob Petersen bókhaldara Duusverslunar. Um hann segir séra Sigurður Sívertsen: „Hann er duglegur maður, ósérhlífinn og öruggur, þegar á ligg- bréflega frá, að hann vildi gjarnan fá hana til sín aftur. Var ekki frítt við að nokkurrar umvöndunar gætti í bréfi sýslumanns til hreppstjóranna í Rosmhvalaneshreppi, er hann greindi frá því, þeim „til vitundar og eftirbreytni", að Sigríði væri heimilt að snúa aftur í vist sína. Sigríður virðist ekki hafa látið segja sér það tvisvar. Hún varð síðar kona Guðbrands Þorsteinssonar á Meiðastöðum. Af Sigþrúði er það hins vegar að segja að hún gerðist vinnukona á Görðum á Álftanesi og var þar allar götur til ársins 1892. Þá flutti hún til Guðrúnar dóttur sinnar, sem orðin var hreppstjórafrú á Akranesi og andaðist Sig- þrúður þar árið 1894. Af öðrum börnum Sigþrúðar og Jóns, sem komust upp, er það að segja, að Sigurður bjó í Meiðastaðagerði og starfaði þar sem sjómaður og var kona hans Sigurlína Magnúsdóttir. Guðný virðist hafa lifað í vinnukonustandi alla ævi. Óskil- getin dóttir hennar fæddist árið 1891, og hét (að sjálfsögðu) Sigþrúður. Reynsla sérhvers manns hlýtur ævinlega að vera einstök í sjálfri sér, en þó fer ekki fjarri, að í sögu þeirra Sigþrúðar og Jóns sé að ýmsu leyti fólgin saga alþýðufólks á íslandi um miðja síðustu öld; þar má nefna samdrátt þerira og fjölskyldustofnun, flutn- ing úr sveit til sjávarsíðunnar, tíðar barn- eignir, ungbarnadauði og miskunnarleysi samfélagsins gagnvart þeim sem af ein- hveijum ástæðum komust í þrot. „Ljót er fátæktin,“ sagði þjóðskáldið Matthías á síð- ustu öld. Eiga þessi orð við á öllum tímum, og raunar má segja að fátt beri meriningar- ástandi þjóðar órækara vitni, en einmitt hvernig hún meðhöndlar fátæklinga. í því efni var íslenskt samfélag hryggilega van- þroska allt fram á 20. öld. Höfundur er sagnfræðingur. setti vitaskuld stórt strik í reikning fjölskyld- unnar. Og þetta sama ár kvaddi dauðinn enn dyra hjá þeim, því um vorið dó Hall- dóra hálfs annars árs. Sigþrúður hafði þá einn um þrítugt og fjóra munna að metta auk sjálfrar sín; elsta barnið, Halla, var að verða tíu ára, en su yngsta, Guðrún, tæp- lega tveggja mánaða. Þó virðist Sigþrúður hafa skrimt á því sem hún gat sjálf aflað sér, líklega helst við vinnu á stakkstæðunum og máske einhveija heimilishjálp í þorpinu. Um aðra vinnu hefur tæplega verið að ræða fyrir einstæða móður fjögurra barna í Kefla- vik um miðja síðustu öld. Mestu varðar þó í þessu efni, að það ber ekki á því að hún hafí þurft að leita á náðir fátækrakassans fyrst um sinn. Þær mæðgur bjuggu á ýms- um stöðum í þorpinu á næstu árum, og voru sjaldan lengur en eitt ár í senn á hveij- um þeirra, eins og títt er um fátæklinga. Af húsvitjunarbókum prestsins er að sjá, sem stundum hafi gott fólk í þorpinu hlaup- ið undir bagga og tekið yngri dæturnar til sín stund og stund. Sigþrúður hafði búið í Keflavík í liðlega sjö ár er hún missti fyrirvinnuna, og hefði því átt að hafa unnið sér sveitfesti í Rosm- hvalaneshreppi eftir fátækralögunum 1834. En á alþingi 1847 hafði verið samþykkt að lengja búsetutímann í tíu ár. Forsenda áunn- innar sveitfesti var þó sem fyrr að viðkom- andi hefði ekki orðið sveitinni til þyngsla, með öðrum orðum ekki þegið sveitastyrk á tímabilinu. Samkvæmt þessum nýju reglum hefði Sigþrúður og börn hennar því átt að teljast sveitföst í Rosmhvalaneshreppi frá haustinu 1860. Sumarið 1860, nokkrum vikum áður en þeim áfanga var náð, brá hins vegar svo undarlega við, að ekkjan Sigþrúður Jónsdóttir í Keflavík var skráð þurfamaður í hréppsbækurnar. Ekki fer sögum af því í hveijar raunir Sigþrúður hafði ratað, sem urðu þess vald- ELÍSABET JÖKULSDÓTTIR Barnsburður i í þungaðri vitund annars heims. Andar skaut líf í vændum. Hvítir skuggar kynda galdur. Andvaka í svefndjúpu myrkri. n Alein alein alein á valdi lífs sem berst alein alein alein á valdi mínu sem berst til að taka á móti. Er lífið að berjast við lífið? Fæðing er fórn til lífsins. III Loksins horfin. Nema þessi söngur sem rífur heiminn á hol á landamærum dulinna afla. Heil kviða í hverri þögn sem mun fylgja þér langa hríð. Fylgja í þessum söng. Fer eldur um æðar í botnlausu hafi til að fullkomna heim á ný. Verð að hverfa til að bjargast. Ég er ekki hér. Er í þér. IV Kviknar líf til að ferðast. Lýstur gleði og ógn endalausar vörður á leið gegn um líf er hófst er hafið og er að hefjast. Þú sérð það í augum mínum. í blautu myrkrinu fann ég allar hugsanir. Og vissi hvaðan ég kom. Kominn til að hugsa. Kominn til að finna. Kominn til að leika. Kominn til að anda. Er þetta örugglega heimur handa augum? V Skorin órofa tengsl til að líf geti verið verið. Og óleikinn strengur í bijóstin u brestur. Héðan ífrá mun ég brenna að baki mér allar brýr og brúa öll hyldýpi. Getur verið líf á öðrum stjörnum? V! Ó þessi glaða grimma veröld þekkir ekki mælingar augnabliksins eða eilífðarinnar. Falin í krepptum hnefum þrá mín í faðm þinn. VII Allan tímann var ég á leiðinni hingað. Ég er heimurinn og ég skal gefa þér allt. Hugrakka dagsbirtuna oggöldrótt náttmyrkrið. Ég skal gefa þér allt þangað til þú átt ekkert eftir. VIII Hef ég sagt þér frá sólinni? Við eigum eftir að brosa saman eigum eftir að gráta saman. Við eigum þetta spriklandi leyndarmál sem þú andaðir á augnlok mín: Barn er skilaboð til heimsins. Allan tímann var ég að bíða eftir þér. IX Það getur enginn tekið þig. Þú komst í heiminn til að ég myndi gæta þín. Að þú gætir öruggur farið. Og enginn mun nema þessa óendanlegu nálægð þessa ósýnilegu fjarlægð. Nema við. X Hvílum í faðmi tímans. Tvö ein. Erum þar sem enginn veit hvar við erum. Hvílum í faðmi tímans. Höfundur er skáld og móðir í Reykjavík. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 14. NÓVEMBER 1992 1 1

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.