Lesbók Morgunblaðsins - 14.11.1992, Page 10

Lesbók Morgunblaðsins - 14.11.1992, Page 10
Á víð og dreif Aflabrögð og skóla- hald Itilefni af umræðum um „vænt- anlega skerðingu þorskveiða" skrifar Lúðvík Kristjánsson sagnfræðingur grein í Morg- unblaðið 21. júní sl. „Afla- brestur á spjöldum sögunnar“. Þar bendir hann á þau augljósu tengsl sem hafa allar aldir og eru enn milli aflabragða eða þorsk- gengdar hér við land og skólahalds. Megnið af útflutningstekjum íslend- inga fáist fyrir sjávarafla og sjávar- aflinn er forsenda atvinnu manna vítt um land. Það ætti því að vera hveijum manni skiljanlegt að þegar mikill samdráttur verður í afla, or- sakar það samdrátt á ýmsum svið- um hinnar svonefndu „þjónustu", þar á meðal hlýtur það að draga úr því fjármagni sem fræðslukerfið þarfnast. Lúðvík Kristjánsson tekur dæmi frá fyrri öldum, þegar skólamir á Hólum og í Skálholti urðu ekki rekn- ir, nema tilskilið magn skreiðar bærist úr verstöðvum stólanna. Hólaskóli þurfti 8 og V2 tonn, Skál- holtsskóli 10 tonn. Það komu ár, þegar svo lítið aflaðist að skólar urðu ekki haldnir, nemendur urðu að bíða næsta aflaárs. Þetta skildu fyrri tíðar menn, þeir áttuðu sig á staðreyndum og drógu eðlilegar ályktanir af afleiðingum aflabrests- ins. Þá virðist aldrei hafa örlað á því að valdsmenn, biskupar eða full- trúar ríkisvaldsins eða Alþingi, stæðu að „aðför" að skólum lands- ins og vildi rústa menntunina í land- inu, en sú klisja kveður nú við frá þeim hópum sem telja sig forustu- sveit íslenskra fræðslumála. Háskólarektor talar í hneykslun- artón um samtengingu þorskgengd- ar og styrkvéitinga í Háskóla Is- lands og fleiri taka undir þann söng. Þessir aðilar virðast ekki átta sig á tengslum þorskgengdar og skóla- halds í landinu. Þegar aflinn dregst saman veldur það samdrætti í öðr- um greinum og því minnka þjóðar- tekjumar. í stað þess að skilja for- sendur samdráttarins hefst samkór háskólarektors, skólameistarafé- lagsins og forustuliðs kennarasam- takanna um að vond ríkisstjóm standi að „aðför að menntun í land- inu“ og samtök rithöfunda sam- þykkja harðorðar yfirlýsingar í sama dúr. Hingað til hefur skóla- haldi ekki verið haldið uppi í landinu án „skreiðar“, án þorskgengdar og svo er enn. Það hefði hljómað undarlega í eyrum landsmanna á 17. og 18. öld ef rektorar Hólaskóla 0g Skálholts- skóla hefðu haft uppi tal um aðför valdsmanna að stólum biskupsstól- anna, enda kunnu þeir góðu menn að skilja tengsl orsaka og afleiðinga í þessum efnum, svo að slík mein- loka í skírleika í hugsun kom aldrei til. í tilvitnaðri grein Lúðvíks Kristj- ánssonar segir í lokin: „Allar aldir hefur þjóðin ekki komist af án sjáv- arfengs og svo er enn. En miðað við atburði fyrri tíða í sögu okkar er með öllu ástæðulaust að láta svo, að ekki sjáist til sólar.“ SIGLAUGUR BRYNLEIFSSON. Sigþrúður Jónsdóttir og dætur hennar halda burt úr Keflavík, flæmdar þaðan með lævísi af embættismönnum eftir að hafa búið í þorpinu í tvo áratugi. Teikning: Sigmar, 1992. Sigþrúðar þáttur Jónsdóttur M eðhöndlun á fátæklingum á fyrri tíð er trú- lega æði grimmileg í augum 20. aldar manna og víst er að á þessum málefnum var sjaldn- ast tekið með silkihönskum. Uppboð á ómög- um og hreppaflutningar eru þar skýrust Út er komið 1. bindi Sögu Keflavíkur 1766—1890, þar sem greint er frá sögu byggðar og síðar þéttbýlis í Keflavík. Þegar nálgaðist síðustu aldamót, var komið nokkurt snið á þetta þéttbýli með kirkju, hóteli, Assistentshúsi, Knutzonsverzlun og verzlunarhúsum Duus. En fátæktin var enn ríkjandi ásamt því miskunnarleysi, sem bæði fylgdi henni og tíðarandanum, svo sem fram kemur í þættinum sem hér birtist. Eftir BJARNA GUÐMARSSON eru dæmi. Þá virðast hreppstjórar á stundum ekki hafa sést fyrir þegar hreppsins gagn og nauðsyn var annars vegar. Á það t.d. við um mál Sigþrúðar Jónsdóttur, ekkju í Keflavík, en saga hennar getur sem best átt við marga þá sem stóðu í áþekkum spor- um. Sigþrúður var fædd árið 1828, en við rekumst fyrst á hana í manntalinu 1845. Hún var þá vinnustúlka á Smiðjuhóli á Mýrum, ekki langt frá þar sem nú er Borgar- neskaupstaður. Nokkru síðar kynntist hún Jóni Guðmundssyni, vinnumanni á bænum; hafði Jón liðugan áratug yfir Sigþrúði í aldri, því hann fæddist árið 1815. Þau felldu hugi saman eins og gengur, giftust og áttu fyrsta bam sitt þar á Mýrunum árið 1848. Var það stúlkukorn, sem nefnt var Halla. Um þær mundir lá leið margra þeirra, sem voru að koma undir sig fótum, til sjáv- arsíðunnar og þeim straumi fylgdi fjölskyld- an; þau komu til Keflavíkur haustið 1850 og fengu brátt inni í svokölluðu Eldhúsi, þar sem nú er Hafnargata 6a. Þetta skrýtna nafn mun þannig tilkomið, að þar mun upp- haflega hafa staðið útieldhús frá kaup- mannshúsinu. Festist nafnið síðan við íbúð- arhúsið, þó að eldhúsi hyrfi. Annað barn þeirra Jóns og Sigþrúðar, Sigurður, fæddist sumarið eftir komuna til Keflavíkur, og stúlkan Sigríður ári síðar. Ungbarnadauði var mikill á íslandi í þá tíð, raunar enn sá mesti í Evrópu, og árið 1854 fengu Jón og Sigþrúður á að kenna. Þá fæddist Guðjón, sem lifði einungis einn mánuð. Það hefur því máske verið nokkur sárabót er Guðný fæddist ári síðar. Þau Jón og Sigþrúður bjuggu í Eldhúsinu fram til 1856 en fluttu þá í svokallað Odds- hús, til Odds Jónssonar, sem var einn af betur megandi tómthúsmönnum í þorpinu. Kann þetta að benda til þess að Jón hafi róið á útvegi Odds. Barnahópurinn óx enn, því stúlkan Halldóra fæddist þeim hjónum árið 1856 og Guðrún í ársbyijun 1858. Þá voru munnarnir orðnir sjö, en Sigurði virð- ist ungum hafa verið komið í fóstur. Hann ílentist þó á Suðumesjum. En af þessu má ætla að Jón húsmaður Guðmundsson hafl átt fullt í fangi með að físka ofan í fjöl- skyldu sína. Fáeinum vikum eftir að Guðrún kom í heiminn, hinn 26. mars, hélt Jón í róður venju samkvæmt, enda netavertíðin í al- gleymingi. Að róðrinum loknum gekk hann upp á stakkstæðið við kaupstaðinn og hné þar niður bráðkvaddur, aðeins 41 árs að aldri. Dauði Jóns Guðmundssonar tómthús- manns, eiginmanns og margra barna föður, Munurinn á kjörum alþýðufólks annarsvegar og embættis- og kaupmannastétt hinsvegar var yfirgengilegur. Hér eru allir fínir í tauinu, enda er þetta Henrik J. Bartels, síðasti verzlunarstjóri Fischers, ásamt fjölskyldu sinni. i

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.