Lesbók Morgunblaðsins - 23.01.1993, Blaðsíða 6

Blöndal, Ranka á Hofi kölluð, hafði sagt
mér, að þegar sr. Davíð væri að yfirheyra
sig, en hann kenndi henni margt, því hún
var næm stúlka mjög og gáfuð, þá dygði það
venjulega, er hún myndi ekki það, sem spurt
var að, að horfa á Lúther um stund, þá vissi
hún hvað hún átti að segja.
Þegar sr. Davíð ætlaði að byija eitt sinn
að kenna henni undirstöðuatriði í hebresku,
þá tók frúin í taumana og sagði, að nær
væri, að hún Iærði að pijóna í pijónavél.
Nú sat ég þarna við hlið systur minnar,
og átti að ganga undir eins konar próf, að
mér fannst, vera stilltur og láta mér hvergi
bregða, er ég í síðasta sinn sæi Ólaf Davíðs-
son.
Hulda systir mín sat með blómvönd lítinn
í hvítu bréfi, sem var undið í kramarhús og
nælt saman með títupijóni. Það útbjó mamma
áður en við fórum. Þetta voru fimm rósir,
og þær átti að setja í kistuna til Ólafs. Ein
þeirra var sú dekksta rós, sem ég hafði séð,
hreinasta sorgarrós, að mér fannst. Hulda
hafði fengið að bera blómin alla leið. Það
varð ég að láta mér lynda, af því að ég var
eldri.
En nú átti Lúther, þama á veggnum, að
hjálpa mér, eins og hann hjálpaði Rönku.
En það gerði hann ekki. Hann sveikst um
það. Hann horfði út í loftið, langt yfir höfuð
mér, og ég fékk ekkert samband við hann.
Beint á móti okkur voru dymar í stássstof-
una, þessa stofu, þar sem ég hafði svo oft
setið, drukkið kaffi og skoðað myndaalbúm,
stofan með bíleggjaraofninum, með upp-
hleyptum myndum á, mynd af Valdimar
Briem, sálmaskáldi, bróður frúarinnar.
Hvernig var hún í dag þessi stofa, þegar hún
var orðin eins konar millibil milli mannheima
og hins dularfulla, hinum megin við dauð-
ann, sem sr. Davíð, afi minn og ömmurnar
mínar, og margt annað fólk, kallaði himna-
ríki?
Þarna inni í stofunni var Ólafur. Ég átti
að fá að sjá hann. Hulda átti að færa honum
rósirnar, sem hún hélt á í kramarhúsinu. Og
þó var hann ekki þarna. Hann var farinn -
alveg fyrir fullt og allt, og nú var ekki ann-
að eftir en að setja hann ofan í kistuna, sem
Halldór á Hlöðum hafði smíðað, og fara svo
með hann í kirkjugarðinn á Möðruvöllum.
Allt var þetta óskiljanlegt, hræðilega
óskiljanlegt. Ef sr. Davíð sjálfur gengi ekki
hér um húsið og léti eins og þetta væri lífs-
ins vegur, daglegt brauð, þá væri þetta blátt
áfram óbærilegt. Er ekki hægt að gera upp-
reisn, algera uppreisn gagnvart svona hrapal-
legu ranglæti, að láta nokkra hnullunga neð-
an úr Gæsavík draga bezta vin minn og bezta
vin margra annarra ofan í einn Hörgárhylinn?
En það var engan uppreisnaranda að sjá
á sr. Davíð. Hann hefur líka jarðað svo af-
skaplega margt fólk. Hann er alltaf að kasta
af litla prestaspaðanum ofan á kistur fólks-
ins, sem komið er í gröfina. Og prestaspað-
inn er til þess gerður, alveg sérstaklega.
Hann er suður í „graftólaverelsi", í kirkjunni
á Möðruvöllum, og bíður þar alltaf eftir því,
að hann sé látinn kasta mold ofan á kistur.
Mér hafði alltaf verið illa við það verkfæri.
Af moldu ertu kominn. Að moldu skaltu
aftur verða. Frá moldu skaltu aftur upp rísa.
Oft hafði ég hlustað á sr. Davíð segja
þessi orð, þar sem hann stóð í hempunni sinni
við opnar grafir, með þennan spaða.
Frá moldu skaltu aftur upp rísa. Þetta
segir hann. Þetta er hann alltaf að segja við
þá dauðu. Ekki sagði sr. Davíð ósatt.
Nú var hurðin opnuð inn í stássstofuna.
Þar lá Ólafur á löngu borði. Höfðalagið
sneri í austur, frá dyrum, svo að við sáum
strax í andlit hans.
Haustsólin skein gegnum suðurglugga
stofunnar, skein beint á hann, þar sem hann
lá. Friður og alvara var yfir svip hans. Hann
var eins og langþreyttur ferðamaður, sem
þarna naut hvíldar sinnar.
En á miðju enni hans var kringlótt dæld,
á stærð við 5-eyring, alveg kringlótt, og
regluleg í lögun.
Hvað sagði hún um dauðaorsök hans?
Enginn vissi það. Enginn vissi það nokkurn
tíma. En dældin í ennið var þarna. Hún sást
enn greinilega vegna þess, hvernig sólin skein
á andlitið þessa stundina.
Sr. Davíð gekk á undan okkur inn í stof-
una. Hann gekk meðfram líkfjölunum, að
höfðalaginu. Hann strauk hendinni um ennið
á Ólafi, og upp í hárið, hlýtt og innilega,
eins og faðir, sem huggar barn.
- „Allt kalt,“ sagði hann. Svo sagði hann
ekki meira. Og enginn sagði neitt.
En pabbi tók rósirnar úr hendi Huldu og
lagði þær á bijóstið á líkinu.
Hún hafði horft björtum, skærum barns-
augum á líkið. En þegar hún missti blómin
úr hendi sér, setti að henni grát. Mér fannst
í þeirri svipan, að hún hefði viljað sjálf rétta
Ólafí blómin. Kannske hafði hún, í ókunnug-
leik sínum á dauðann, haft veika von um,
að hann myndi sjálfur taka við þeim.
Þegar hún fór að gráta, fór eins fyrir mér.
En allt, sem gerðist eftir það þennan dag,
er gersamlega liðið mér úr minni.
Svo kom jarðarförin, með öllum fólksfjöld-
anum. Fólkið kom í hópum, ríðandi utan
Hörgárbakka, hundruðum saman, hver hópur
eftir annan, hægt og hægt á eftir líkkist-
unni. En við það var ekkert nýstárlegt. Það
var svo oft mannfjöldi á Möðruvöllum.
Engin atvik man ég glöggt frá útfararat-
höfninni. Ég man eftir mér á næstfremsta
bekk, að norðanverðu í kirkjunni. Þar hefí
ég sjálfsagt setið eins og steingervingur.
Mannfjöldi og athöfn, allt var mér óviðkom-
andi, nærri því ógeðfellt.
Sólskin var og sunnanrok í dalnum þennan
dag. Hestamir hömdust illa kringum bæinn
fyrir ofsaroki. Og mannfjöldinn tvístraðist
brátt út í veður og vind, eftir venjulega kaffí-
drykkju.
Er mannfjöldinn var að mestu farinn, sat
ég á húströppunum og horfði fram í kirkju-
garðinn. Þar var nú Ólafur kominn. í tíu
daga hafði hann verið í burtu. Hann hafði
dáið á leiðinni, síðan hann síðast ávarpaði
mig, er hann gekk út úr þessum dyrum, og
sagði, „sæll, vinur Valtýr“.
Nú vissi ég, hvar hann var. Þarna lá hann
í kistunni frá Halldóri á Hlöðum, með rósirn-
ar hennar Huldu á bijóstinu. Nú voru rósirn-
ar líklega farnar að fölna, blöðin að detta
af þeim, niður á brjóstið á honum, þar sem
hann lá, með sinn fasta og rólega svip. Svona
fölnar allt, mennirnir og blómin ...
Ekki alllangt frá honum í garðinum var
Guðrún amma mín, frá Heiði. Hún hafði
ekki rósir í sinni kistu. En hún hafði ljóða-
kver Hallgríms Péturssonar. Það hafði fylgt
henni gegnum hennar Iíf. Og nú var það
þarna, með sín gulnuðu og slitnu blöð. Hún
hafði lagt svo fyrir, að það fylgdi henni í
gröfina.
En þegar kisturnar voru famar að fúna,
lokin að brotna af þeim, moldin að koma inn
í þær. - Það fór hrollur um mig. „Að moldu
skaltu verða,“ segir sr. Davíð.
Hvenær skyldi ég eiga líka að verða að
mold, og fá rósir eða Hallgrímskver með mér?
Fyrir fáum vikum hafði ég verið á ferð
með Ólafí vestur í Fljótum. Og þegar við
fómm heimleiðis, fylgdi Guðmundur bróðir
hans á Hraunum okkur fram í Stíflu. Það
var sunnudagur. Þeir léku á als oddi bræðurn-
ir. Og dagurinn var viðburðaríkur.
Áður en þeir skildu stóðu þeir uppi á þúfu
og sungu: „Nú er ég glaður á góðri stund,
sem á mér sér“, og „Bezt er að hætta hveij-
um leik, þá hæst fer fram“, o.s.frv. Svo skildu
þeir - og sáust aldrei framar. Þannig hafði
Hallgrímur Pétursson lagt þeim kveðjuorðin
í munn, kveðjuorð, sem svo átakanlega áttu
við. Ólafs leikur hafði hætt svo brátt, „þá
hæst fram fór“. Þannig hafði Hallgrímur ort
við öll tækifæri lífsins. Hann hafði ort Passíu-
sálmana fyrir ömmu mína. Og nú hafði allt
þetta fólk kvatt hann með þessum venjulega,
langa sálmi, sem ég heyrði svo oft.
Við Grímsi gengum upp á tún. Sunnan-
veðrið var að lægja. Blærinn var hlýr sunnan
af Skriðuhnjúkum. Brúnir Staðarhnjúksins
mörkuðust skýrt við kvöldloftið.
Þarna stóð þetta fjall, með allan sinn óbif-
anleik, fjallið, sem ég hafði borið lotningu
fyrir frá blautu barnsbeini, fjallið, sem í mín-
um augum var höfðingi fjallanna, er hafði
sál, og var hægt að tala við.
Svona hafði fjallið staðið og horft ofan á
kynslóðirnar koma og fara, haft við fætur
sér svona ómerkilega pottorma, eins og mig,
séð menn verða fullorðna og gamla, og fara
ofan í gröfína, allar grafimar í kirkjugarðin-
um, sem voru orðnar óteljandi.
Hvað varð af öllu þessu fólki, sem hafði
fæðzt og vaxið, lifað og dáið? - Heyrðu
Grímsi, sagði ég. Nú ætla ég að segja þér
nokkuð, sem ég hefí ekki sagt þér áður.
í hinni vikunni kom ég einu sinni inn í
kontórinn hans pabba. Þar var Ólafur og
Hulda, og Ólafur sagðist kunna vísu, þar sem
nafnið Hulda kæmi fyrir. Hann kenndi henni
vísuna. Og ég vildi líka læra hana. En hún
er svona:
Svo fjær mér að vori nú situr þú sveinn.
En samt ertu hjá mér, því hamlar ei neinn.
Ég fmn þig í dalnum þeim dulda.
Með hugann til þín yfir fjöllin ég flýg,
svo fluglétt sem skuggi í spor þín ég stíg.
Ég leynist við hlið þér sem „hulda“.
Þetta kenndi hann okkur báðum. Og þetta
var seinasta vísan, sem hann kenndi mér.
Kvöldgolan lék um okkur ótal röddum og
hljómum. Hvað gat dulizt í andblænum?
Hvað var hann að segja? Hver vissi, hvað var
í kringum okkur? Við hvort sem var vissum
og skildum svo sem ekki neitt.
Hvað var það sem leyndist við hlið okkar
- þá og alla daga, lifandi eða dauð náttúm-
öfl - lifandi eða dánir menn?
Það var bytjað að rökkva af dimmri haust-
nóttinni. Um leið og við leiddumst heim á
leið, sagði ég við Grím: - Heyrðu, heldur
þú, að miklir menn geti nokkurntíma dáið
alveg?
17. ágúst 1957.
ÁRNI SIGURJÓNSSON
Hugfró
Þetta er kvæði sem fjallar um hvimleiða flugu,
flugu sem stakk mig um nóttu í Mílanóhorg.
Þótt ábreiðu drægi ég yfir mig fann hún sér smugu,
og ölvuð af starfsgleði hóf hún sitt blóðuga dorg.
Eg fann hvemig flugunnar líffæri löptu og sugu
- láir mér einhver þó ég hafi rekið upp org?
Þó huggun sé að hafa þetta samið
var hugfró meiri að geta dýrið kramið.
Háborg
Víða í borgum er vígi á hæð inni í miðju
varið af klettum og smíðað af horfinni þjóð,
úr víginu hafa þeir árásarhryðju eftir -hryðju
hrundið svo lengi sem einhver í fæturna stóð.
Ekki er vænlegt að dýrka of grimmlynda gyðju
né guði þá tigna sem útheimta lifandi blóð.
Vígið gnæfír grátt í stoltum trega,
gengur byggð fram dalinn letilega.
Höfundur er bókmenntafræðingur og starfar hjá Máli og menningu.
ANDREW MARVELL
Til hinnar hlédrægu
vinkonu skáldsins
Kristján Þórður Hrafnsson þýddi
Ef skorti ei tíma í heimi hér
þín hlédrægni myndi ei gremjast mér.
Þá gætum við setið til sólarlags
við samningu efnisskrár næsta dags.
Þú gætir safnað við Gangesfljót
gimsteinum dýrum, en ég við rót
árinnar Humber ort angurljóð.
Ég elska þig myndi uns brysti á Flóð.
Þú mættir, ef væri þín sannfæring sú,
synja, uns gyðingar skiptu um trú,
ást er við þér myndi brosa blíð
sem blómstur í garði um sumartíð.
í árhundruð skyldi ég yrkja hrós
um augnanna þinna skæra Ijós,
og smágerðu bijóstin þín bæði tvö
blessa og heiðra í aldir sjö,
og lofa í aldatug hörund hvítt
og hefja til skýjanna geðið blítt.
Því upphefð þú verðskuldar! unga fíjóð
og ég á af hrósyrðum dýran sjóð.
En þá ógnar mér fyrir aftan bak
óðfleyga tímans vængjablak,
og ég skil að þann höfum við hlotið dóm
að hverfa út í hið myrka tóm.
Fölna og týnast mun fegurð þín
og falla í gleymsku sönglist mín,
og svo fer að maðkamir mjaka sér
um meydóm sem ávallt var luktur mér.
Hrynja í duftið skal heiður þinn
og hverfa í öskuna losti minn.
Þótt gröfín sé heilög og hæg þar vist,
þá held ég að þar sé ei mikið kysst.
Og því meðan æskan svo undraglögg
er okkur gefin sem morgundögg,
og sálin er áköf, og eldfímt blóð
upptendrast við hina minnstu glóð,
þá njótum þess, kæra! og kætumst meir,
já, komum! og ráðumst sem fálkar tveir
á tímann og gleðjumst við og góða bráð,
— gin hans fær okkur að lokum náð.
Já, við skulum móta úr viljastyrk
vígahnött þjótandi um loftin myrk,
og rífa burt fangelsisrimla þá
er ryðgaðir halda okkur gleðskap frá.
Fyrst farbann ei verður á sólvagninn sett
skal sjást að hans hross geta tekið á sprett.
Andrew Marvell (1621-1678) telst til hóps enskra Ijóðskálda á sautjándu
öld, sem kallaður hefur verið frumspekilegi skólinn, fyrir þróttmikinn Ijóðst-
íl og óvenjulegt myndmál. Frægastur í þeim hópi er líklega John Donne.
Marvell vann fyrir sér sem kennari, bæði í Bretlandi og Frakklandi. „To
his Coy Mistress" er sennilega hans frægasta kvæði.
Þýðandinn er íslenzkur námsmaður í París.