Lesbók Morgunblaðsins - 13.02.1993, Blaðsíða 9

RANNSOKN I R
Urasjón: Sigurður H. Richter
I S L A N D I
Hörpudiskeldi
í Breiðafirði
M
Vaxandi áhugi er á eldi
sjávardýra og með
rannsóknum er hægt að
fínna hvort til eru
aðstæður hér við land
sem gætu gert hörpu-
diskeldi fjárhagslega
hagkvæmt.
Eftir GUÐRÚNU G.
ÞÓRARINSDÓTTUR
argar skelfisktegundir eru verðmætur matur
og hefur eldi þeirra farið ört vaxandi í heim-
inum síðastliðin ár. Hörpudiskur er eina
skelfisktegundin sem veidd hefur verið í ein-
hverju magni við ísland og tryggur markað-
ur er fyrir innanlands og utan. Hér á landi
er það aðeins samdráttarvöðvi dýrsins sem
er nýttur en víða erlendis eru hrognin einn-
ig nýtt. Hörpudiskveiðar hófust árið 1969
í ísafjarðardjúpi og var heildaraflinn það
ár um 400 tonn. Við fund nýrra miða jókst
aflinn ört og komst í yfir 17.000 tonn
árið 1985, en hefur síðan farið minnkandi
og var árið 1991 um 10.000 tonn. Afrakst-
ur úr þessum stofni verður ekki aukinn
nema með eldi þar sem nýliðun við náttúru-
legar aðstæður er hæg.
Engar tilraunir höfðu verið gerðar með
eldi hörpudisks hérlendis áður en þessi
rannsókn fór fram í Breiðafirði rétt vestan
við Stykkishólm árin 1988-1991, en hún
var styrkt af Rannsóknaráði íslands og
Hafrannsóknastofnun. Markmið rann-
sóknarinnar var að kanna hvort hörpudisk-
urinn væri heppilegur til eldis hér við land
og hversu langan tíma það tæki hann að
ná markaðsstærð við eldisaðstæður.
Ekki þarf að fóðra skelfisk í sjóeldi þar
sem hann síar fæðuna úr sjónum í kringum
sig. Fæðan samanstendur af örsmáum
ögnum; það er svifþörungum, bakteríum
og mismikið niðurbrotnum lífrænum leif-
um.
Japanir rækta allra þjóða mest af skel-
fiski og hefur tækni þeirra við eldið verið
notuð víðsvegar um heim og er svo einnig
Þvermál skeljar mm
60
50 -■
40 --
30 --
20 --
10--
Vöxtur hörpudisks frá september 1988 til september 1991.
' 76" línubelgur
/% 4 1 4 • < i •

T-10 m- 1 6 m
60 m 16 mm
slök lína
20m
40 kg
Uppsetning eldisbúra í Breiðafirði.

Innra útlit hörpudisks þegar búið er að fjarlægja efri skel og möttul. Til vinstri
er kvendýr með hrognasekk en til hægri karldýr með sviljasekk. Hrogn og svil
liggja þétt upp að hvítum samdráttarvöðvanum.
Hörpudiskur úr lirfugildrum. Talið frá vinstri: 5 mánaða (3 mm), 10 mánaða (6
mm) og 12 mánaða gamlar skeljar (1 cm).
hér. Tækni Japana felst í því að lirfum
hörpudisksins er safnað í náttúrunni í þar
til gerðar gildrur. Gildrurnar eru síðan
losaðar þegar skeljarnar hafa náð ákveð-
inni stærð og er þeim þá komið fyrir í
eldisbúrum sem hengd eru upp ofarlega í
sjó þar sem hiti og fæða eru meiri en í
náttúrulegu umhverfi á sjávarbotni.
LlRFUSÖFNUN
Eftir að hafa klakist úr eggjum sínum
svífa lirfur hörpudisksins um í sjónum í
um það bil 2 mánuði. Að þeim tíma lokn-
um mynda þær um sig skel (um 0,3 mm
í þvermál) og setjast fastar á undirlag
með spunaþráðum. í náttúrunni er þetta
undirlag þráðlaga þörungar á sjávarbotni.
Eftir um það bil árs setu á þörungunum
eru skeljamar orðnar um það bil 1 cm í
þvermál. Þá losa þær þræðina og leita
uppi nýja setstaði sem í flestum tilfellum
er botninn.
Gildrurnar sem notaðar era til að safna
lirfunum í náttúrunni eru þannig úr garði
gerðar að lirfurnar komast inn í þær með
straumnum, setjast á þar til gerða þræði
en skeljamar sleppa ekki aftur út þegar
þær losa spunaþræði sína.
í flestum tilfellum eru notaðir pokar eða
sekkir með smáum möskvum og eru þeir
fylltir með einþráða nælonneti, þó þannig
að sjórinn streymi óhindrað í gegnum þá.
Netið virkar sem undiriag fyrir lirfurnar
að setjast á, en möskvar pokans varna því
að skeljarnar sleppi út þegar þær losa sig
síðar. Gildrurnar eru hengdar út í sjó við
baujur síðsumars, í 3-10 m fjarlægð frá
botni.
Lirfugildrunum var komið fyrir á hörpu-
disksslóð í Breiðafirði í júlí 1988 og sett-
ust lirfurnar í þær um miðjan september.
Að meðaltali settust 150 lirfur í gildru sem
innihélt 150 grömm af neti.
ELDIÍ BÚRUM
Þegar skeljarnar hafa verið um það bil
ár í gildrunum, og orðnar um 1 cm í þver-
mál, eru þær fluttar yfir í eldisbúrin. A
þessu tíma hafa skeljarnar losað sig frá
netinu og liggja lausar í pokunum. Botn-
flötur eldisbúranna er 30X30 cm og eru
þau klædd neti með 4,5 mm möskva
stærð. Búrunum er komið fyrir 6-8 metrum
undir yfirborði til framnhaldsræktunar.
Þegar eldisbúrin hafa verið um það bil
eitt ár í sjó þarf að taka þau upp og hreinsa
af þeim ásætur (aðallega brúnþörunga).
Einnig þarf að grisja skeljarnar þar sem
þær eiga aldrei að þekja meira en 30%
af botnfleti búrsins.
NIÐURSTÖÐUR
Vöxtur hörpudisksins við eldisaðstæð-
urnar var verulega meiri en við náttúruleg
skilyrði á sjávarbotni. Hörpudiskur er
hægvaxin tegund og í náttúrulegu um-
hverfi í Breiðafirði er reiknað með að það
taki hann um það bil 5 ár að ná 4-5 cm
stærð, en þessari stærð höfðu skeljarnar
náð eftir 3 ár í eldinu. Með því að vera
með hörpudiskinn ofarlega í sjónum fær
hann mun lengra vaxtartímabil ár hvert.
Þar fær hann einnig orkuríkari fæðu í
formi svifþörunga en á sjávarbotni þar sem
fæðan er blanda af svifþörungum og líf-
rænum og ólífrænum leifum. Hitastigið
er einnig hærra ofar í sjónum, að minnsta
kosti yfir sumartímann, og hitastigshækk-
un getur aukið vöxt ef nægjanleg fæða
er fyrir hendi. Út frá þessum niðurstöðum
má ætla að það taki 4 ár að rækta hörpu-
disk frá lirfu upp í markaðsstærð (6-7 cm)
í Breiðafirði.
í Breiðafirði eru bestu hörpudisksmið
landsins og valda því meðal annars hinir
miklu straumar sem þar eru. Straumarnir
valda mikilli uppblöndun og gefa þar með
botnlægum skeljum möguleika á orkurík-
ari fæðu en ella sem berst niður til þeirra
úr efri lögum sjávar. Vegna mikilla
strauma og öldugangs er Breiðafjörður
aftur á móti að öllum líkindum ekki besti
ræktunarstaður sem völ er á. Of miklir
straumar og öldugangur geta valdið tjóni
á ræktunarbúrum og öðrum útbúnaði og
truflað vöxt dýranna í búrunum. Val á
ræktunarstað er afar mikilv'ægt og til að
kanna til hlítar möguleika á hörpudisks-
seldi hérlendis verður að halda áfram leit
að stað þar sem straumar eru ekki of
miklir, skjól að finna fyrir vindi og veðrum
og síðast en ekki síst verður að finna heppi-
legustu dýptina fyrir búrin með hliðsjón
af lífslíkum, vexti, fæðu, hitastigi og ásæt-
um.
Höfundur er sjávarlíffræðingur og hefur starfað
við tilraunaeldi á hörpudiski á Breiðafirði.
LESBÓK MORGUN8L4ÐSINS 13. FEBRÚAR 1993 9'