Lesbók Morgunblaðsins - 13.03.1993, Blaðsíða 2

Nýskólastefnan - 6. hluti
Sérfræðingaveldið -
klerkaveldi nútímans
Eins og ég sagði í síðustu grein (6. mars) var
ætlunin að hér með lyki skrifum mínum um
skólamál að þessu sinni. En þar sem efnið, sem
enn þarf að ræða, reyndist pf viðamikið fyrir
eina grein verða þær tvær. í þessari fjalla ég
um afleiðingarnar af nýskólastefnunni fyrir
nemendur, kennara og foreldra en í þeirri
síðustu um leiðir til útbóta — um skólastefnu
á nýrri öld.
Kennaranemar í KHÍ
þurfa aðeins að taka þrjár
námseiningar í íslensku.
En uþpeldisfræðingarnir
hafa ekki áhyggjur af því.
Skólinn er
uppeldisstofnun, segja
þeir, námsgreinarnar
skipta litlu máli, félagsleg
mótun og viðhorfamótun
er það sem vegur þyngst.
í Nafni Frelsis Og Jafn-
RÉTTIS
Eins og áður hefur komið fram ætluðu hug-
myndafræðingar nýja skólans honum viða-
meira hlutverk en áður. Hann átti ekki aðeins
að vera kennslustofnun heldur líka tæki til
jöfnunar og þjóðfélagsumbóta, tæki sem gerði
róttæka þjóðfélagsbyltingu óþarfa. Fyrsta
skrefíð í umbótunum var að leggja af hvers
konar flokkun eða röðun. Allir fulltíða íslend-
ingar muna eftir tossabekkjunum illræmdu.
Bömum var raðað í bekki samkvæmt lestrar-
kunnáttu strax sjö ára gömlum og oftar en
ekki máttu þau dúsa þar allan bamaskólann.
Oft var illa vandað til kennslu „tossanna",
byrjendur voru gjaman látnir kenna þeim og
ekki talið hundrað í hættunni þó að árangur
yrðu rýr.
Með tilkomu nýja skólans vom þessir bekk-
ir lagðir niður og um leið hvers konar röðun
eða flokkun. En hér fór sem oftar að menn
sáust ekki fyrir í velvildinni. Þó að rétt hefði
verið að hætta að raða ungum bömum í bekki
eftir lestrarkunnáttu var ekki þar með sagt
að röðun eða flokkun af einhveiju tagi ætti
hvergi rétt á sér í öllu skólakerfinu. Gilti þá
einu hvort um var að ræða 6 ára böm eða
16 ára unglinga. Lausnarorðið var blöndun,
blöndun í bekki og sérkennsla, þar sem böm-
in vom tekin út úr tímum, átti að leysa vanda-
mál hinna seinfæm og frelsa þau frá hörm-
ungum gamla skólans. Og er það ekki satt?
Hefur ekki nýi skólinn orðið „tossunum"
bæði sverð og skjöldur?
Þessum spumingum er erfítt að svara.
Menn hafa fullyrt margt um gamla skólann
og líka þann nýja en vita fátt með vissu.
Talsmenn nýjunganna forðum daga spöraðu
ekki stóra orðin og margir góðir kennarar
liggja óbættir hjá garði. Kennsla þeirra var
ekki dautt stagl, kennsla þeirra var lifandi
og fijó eins og kennsla er ævinlega þegar
kennarinn er næmur og skilningsríkur og
tekur hlutverk sitt alvarlega. Þannig hafa
flestir íslenskir kennarar verið bæði fyrr og
síðar.
Eftir HELGU
SIGURJÓNSDÓTTUR
Vitið þið það, lesendur sem eigið börn
í grunnskólum, að námsgreinar skipta
ekki máli að mati sérfræðingaveldisins,
sem tekið hefur völdin. Nú skal það
vera „félagsleg mótun“ og „viðhorfa-
mótun“.
Þó að tossabekkir hafi ekki verið til fyrir-
myndar vita menn ekki hvort seinfæram böm-
um leið verr í sérstökum bekkjum en þeim
líður núna í blönduðum bekkjum. Líklegt er
samt að nýja fyrirkomulagið sé betra en það
gamla en á því era líka skuggahliðar. Enn
hefur skólanum ekki tekist að kenna ungum
bömum með þeim hætti að ekkert þeirra bíði
skipbrot. Þar er enn verk að vinna sem kenn-
arar og foreldrar verða að vinna í samein-
ingu. Eg mun útskýra hugmyndir mínar og
annarra þar um nánar í næstu grein.
Ein óþægileg staðreynd blasir samt við.
Það er hið mikla fall á grannskólaprófi sem
ég hef getið um áður. Skóla, sem útskrifar
þriðja hvem nemanda lítt kunnandi á bókina
eftir 10 ára skólagöngu, hefur ekki heppnast
verk sitt. Má vera að einmitt blöndunin hafl
auðveldað seinfæram bömum að fela sig þar
til komið var í óefni? Ef til vill hefur röng
kennslufræði einnig stuðlað að óföram þess-
ara bama. Þegar við bætast óljós náms-
markmið og lítið aðhald af formlegum prófum
hefur oft verið látið reka á reiðanum allt of
lengi eða þar til grunnskóla lýkur. En þá
hefur dýrmætum tíma verið sóað, stundum í
árangurslausa bið eftir þroska. Hér tala ég
af 10 ára reynslu við að skipuleggja og þróa
nám og kennslu fyrir „fallista“ úr grann-
skóla. Það er fomámið í MK sem kerfið hef-
ur ekki viljað við kannast, m.a. af því að þar
er um flokkun að ræða. Þar era kennd árang-
ursrík vinnubrögð, markmið eru skýr, kennar-
ar era samtaka, kröfur era miklar en sann-
gjamar og foreldrar fá bæði upplýsingar og
ráðgjöf. Anægja nemenda og foreldra virðist
ekki skipta þetta vélræna kerfi neinu máli.
Það er yfirleitt ekki vinsælt að ganga gegn
erkibiskups boðskap.
Opinn Skóli En Lokaður
SSAMT
En hugmyndir um blöndun og samþættingu
hafa þróast lengra og í ríkara mæli hér á
landi en í flestum nálægum löndum. Okkur
nægði ekki að samþætta bekkina, við þurftum
líka að samþætta skólana. Lausnarorðin urðu
heildstæði, samfella, samþætting, blöndun.
Nú höfum við heildstæðan 10 ára grann-
skóla. Gagnfræðaskólamir vora lagðir niður,
líklega í nafni jafnréttis. Flestar aðrar þjóðir
hafa á að skipa mörgum og mismunandi fram-
haldsskólum. Það höfðum við líka fyrir sam-
þættinguna miklu en nú er aðeins um að
ræða einn samræmdan framhaldsskóla. En
hér er ekki allt sem sýnist. Vegna samræm-
ingarinnar verður allt nám í íslenska fram-
haldsskólanum að hefjast á sama stað. Fyrir
suma er námið of létt en fyrir aðra of þungt.
Þessu má ekki breyta af því að allt nám í
hinum samræmda skóla á að vera hægt að
meta til eininga á stúdentsprófi. Þar með er
í raun búið að binda skólann við stúdentsnám
hvort sem unglingar hafa áhuga á því eða
ekki og um leið að loka hinum opna fram-
haldsskóla. Svona geta góð áform snúist upp
í andstæðu sína og það er von að mönnum
þyki óþægilegt að horfast í augu við þetta.
Fyrir 70 áram benti Sigurður Nordal á það
að ábyrgðarleysi fylgdi stundum í kjölfarþjóð-
félagsumbóta ef menn gættu sín ekki. Kær-
leikur kann að vera uppistaðan, sagði hann
en „kæraleysi er áreiðanlega ívafið“. (Skiptar
skoðanir, 1960.)
Nýjar tillögur menntamálaráðherra um
þijár leiðir að loknum grannskóla era til mik-
illa bóta. Samkvæmt þeim verður skipulagt
fornám fyrir nemendur með lægri einkunnir
en 5 í ákveðnum námsgreinum á samræmdum
prófum, svokallað gagnfræðanám fyrir nem-
endur með 5-6 í einkunn á sömu prófum og
almennt framhaldsnám fyrir nemendur með
hærri einkunnir. Að loknu gagnfræðaárinu
geta ungmennin farið í almennt nám og hafa
þá mun meiri möguleika á að standa sig í
framhaldsskóla en nú er. Þá hafa þeir lagt
þann grunn sem nauðsynlegur er til að halda
áfram námi. Takist vel til um framkvæmd
er hér um mikilvægar réttarbætur að ræða
fyrir unglingana í landinu.
DUGLEGU BÖRNIN
En það þarf að sinna fleiram en seinfæra
börnunum. Ýmislegt bendir til að duglegir
og samviskusamir nemendur'verði útundan í
skólakerfinu og fái hvorki þá athygli né þau
verkefni sem þeim ber. Ég hef engar rann-
sóknir við að styðjast en ég heyri oft sagt
að greindu og duglegu börnin þurfi ekki eins
mikils með og þau seinfæra. Þau muni alltaf
bjarga sér hvort sem þeim er sinnt mikið eða
lítið. Þetta finnst mér hættuleg afstaða. Böm
eru böm og þarfnast nærgætni, athygli og
hlýju hvort sem þeim gengur vel eða illa að
læra. Oft era einmitt duglegu bömin ofurvið-
kvæm og verður mikið um ef illa gengur.
Einnig þau geta átt við ýmislegt andstætt
að stríða heima fyrir sem þau langar að segja
kennaranum sínum frá. Þessi börn mega ekki
mæta afgangi. Þau þurfa líka að fá verkefni
við hæfi og bitastætt nám að glíma við. Skól-
inn má ekki ræna þau gleðinni af því að sigr-
ast á erfiðleikum. Oftast er velgengni þessara
bama að þakka iðni þeirra, samviskusemi og
skyldurækni. Mér virðist raunar að þessi orð
séu að hverfa úr málinu. Áður þótti iðni og
ástundun aðalsmerki góðs nemanda og fyrir
það fékk hann verðskuldað hrós. Hvemig líð-
ur þessum bömum núna? Fá þau næga hvatn-
ingu til að gera betur og reyna á kraftana?
Leiðist þeim ef til vill að dóla í hægagangi
áram saman? Skólinn á að vera öllum nemend-
um skjól og hlíf. Ef nemendur ganga yfir öll
mörk í frekjugangi hegðun og ofbeldi fínnst
mér ekki sjálfgefíð að aðrir nemendur eigi
að gjalda þess. Réttur þeirra ekki minni en
réttur annarra. Einnig hér er verk að vinna.
Nýskólastefnan hefur einnig bægt foreldr-
um frá skólunum. Ef til vill er það að breyt-
ast núna en með nýjum kennsluaðferðum sem
hafa haft á sér vísindablæ hefur foreldram
beinlínis verið bannað að segja börnum sínum
til heima. Gildi heimanáms hefur einnig verið
dregið í efa, jafnvel fullyrt að ávinningur af
því sé vafasamur. í því sambandi hafa menn
vitnað óspart í hann Erlend rannsakanda.
En hvað eiga foreldrar að halda þegar þeir
fá misvísandi skilaboð frá skólunum? Eg þekki
foreldra sem eiga 13 ára bam í grannskóla
og 16 ára ungling í framhaldsskóla. Yngra
barninu er næstum aldrei sett fyrir að læra
heima og kennararnir fullyrða að heimanám
skipti ekki máli. Þeir segja líka að börnin
eigi ekki að vinna lengri vinnudag en fullorðn-
ir og þess vegna sé ekki sanngjamt að íþyngja
þeim með heimanámi. Þeim er líka sagt að
sumir foreldrar geti ekki hjálpað til við heima-
nám og þess vegna skapi það misrétti sé
ætlast til heimanáms af bömunum. Skólinn
megi ekki mismuna þeim. Eldra bamið fær
allt aðrar upplýsingar. Það á að læra heima
fyrir hvem tíma í öllum námsgreinum. Kenn-
aramir þar segja að nám sé fyrst og fremst
vinna og nemendur nái ekki árangri nema
með mikilli vinnu. Hvað eiga foreldramir að
halda? Er ekki líklegt að foreldrar missi fót-
anna þegar svona mismunandi hugmyndir
flæða um skólakerfið?
HVERÁ AÐRÁÐA?
Þegar kennaramenntun færðist á háskóla-
stig um 1970 misstu kennarar menntun eigin
stéttar í hendur uppeldisfræðinga og sálfræð-
inga. Fram að því höfðu kennarar séð sjálfir
um menntunina í 80 ár og íslensk kennara-
menntun var góð allan þann tíma enda era
í hópi kennara margir þjóðkunnir úrvals-
menn. En nú var skipt um svið, nýjar stéttir
háskólamenntaðra manna vora að hasla sér
völl í kerfínu og þá vantaði starfsvettvang.
Skólinn varð fyrir valinu. Nú tóku uppeldis-
fræðingar og sálfræðingar að segja kennuram
hvað væri kennsla og til hvers skóli ætti að
vera. Orðið uppeldi varð æ algengara en orð-
in kennsla og kennari viku til hliðar. Óðar
en varði vora kennarar ekki lengur herrar í
eigin húsi, þeir höfðu misst völdin yfir eigin
starfí í hendur manna sem ekki vora kennar-
ar, ætluðu ekki að vera kennarar á viðkom-
andi skólastigi og þekktu það jafnvel aðeins
af afspurn. Eg held að fáar stéttir hafi fari
svona að ráði sínu. Læknar hafa síðasta orð-
ið um menntun lækna, prestar ráða menntun
presta o.s.frv.
Kennara eiga auðvitað að ráða og stýra
menntun eigin stéttar en fá aðra sérfræðinga
til að kenna einstaka áfanga á sérsviðum
þeirra. Sérsvið uppeldisfræðinga er ekki
kennsla heldur uppeldi, sérsvið sálfræðinga
er ekki kennsla heldur sálfræði. Með því að
leggja menntun kennara nær alfarið í hendur
tveggja sérfræðihópa, þar sem annar er til-
brigði við hin, verður menntunin auk þess
allt of einhæf. Henni má Iíkja við hús þar sem
byrgt er fyrir annan hvern glugga. Hafi ein-
hver stétt manna þörf fyrir víðsýni, staðgóða
þekkingu á menningu og mannlífl, traustan
mannskilning og þjálfun í gagnrýninni hugsun
þá eru það kennarar. Að menntun þeirra
þurfa að koma miklu fleiri fræðimenn en nú
er, t.d. heimspekingar, hjúkranarfræðingar,
læknar, prestar, mannfræðingar, skáld og
listamenn.
Með yfirtöku uppeldisfræðinga á kennara-
náminu hefur auk þess verið lögð æ minni
áhersla á kunnáttu verðandi kennara í
kennslugrein sinni. Kennaramemar í KHÍ
þurfa aðeins að taka þijár námseiningar í
íslensku og allt faglega námið, þ.e. í kennslu-
greinum, er aðeins 30 einingar eða sem svar-
ar einu námsári. En uppeldisfræðingar hafa
ekki áhyggjur af þessu. Skólinn er uppeldis-
stofnun, segja þeir, námsgreinamar skipta
litlu máli, félagsleg mótun og viðhorfamótun
er það sem vegur þyngst. Ekki er ég viss um
að foreldrar séu þessu samþykkir en þeir era
að sjálfsögðu ekki spurðir um stefnu skólans.
Gapifyni á þessa stefnu hefur oftar en ekki
verið áfgreidd sem árásir eða íhaldssemi. Til
vitnis um það er kaflinn í bókinni Wolf-
gangs, Skóli — nám — samfélag. Svar við
árásum, bls. 239-251. Ég man líka hvað
góðkunningi minn sagði þegar ég gaf út
fyrsta kverið mitt um þessi mál árið 1989.
Hann sagði: „Mér þykir þú kjörkuð." Þarf
einhvern sérstakan kjark til að láta í ljós
skoðanir sem fara í bága við boðskap sérfræð-
inganna — klerkaveldis nútímans?
íslenskir kennarar era ekki þeir einu sem
hafa tapað í bandabaráttu við sérfræðinga
sem vantar starfsvettvang. Þetta er þróun
sem hefur gerst í öllum hinum vestræna heimi
og bitnar á kennuram á öllum skólastigum.
Ætli röðin sé ekki komin að háskólakennur-
um? Eins og segir í síðustu grein hafa kennar-
ar í löndum Austur-Asíu ekki lent í þessari
stöðu enda era kennarar virtir þar og vel
launaðir. Valdaleysi og léleg laun fara nefni-
lega alltaf saman.
Ég mun í síðustu greininni sem birtist í
næstu Lesbók ræða leiðir til úrbóta og reyna
að bera saman gamla skólann og þann nýja
þó að sá samanburður sé annmörkum háður.
Höfundur er kennari við MK og gaf út á síð-
asta ári bókina „Skóli í kreppu".