Lesbók Morgunblaðsins - 11.06.1994, Blaðsíða 14

Listaskóli
með klofinn
persónuleika
ræðnari í myndrænum og tæknilegum efnum.
Hvað viltu segja um það hvernig Clint
Eastwood er nú í hávegum hafður?
Sem leikstjóri? Pað er brjálæðislegur
brandari — enn frekari sönnun þess að ekk-
ert er til sem heitir hlutlaust mat í listum.
Mér fannst leikur Eastwoods í „In the Line
of Fire“ það besta sem ég hef séð til hans.
Þegar hann var skemmtilegur í gömlu mynd-
unum sínum var það ekld vegna leikhæfíleik-
anna og núna þegar raunverulegir hæfileikar
hafa komið í ljós hefur hann misst spagettí-
kynþokkann sem gerði hann svo skemmtileg-
an. Hann er ekkert nema seiglan. Hann er
að verða uppáhald menningarvitanna um leið
og áhorfendahópurinn hans minnkar. Það
hlýtur að vera einhvers konar sárabót.
Árið 1991 fannst þér þú ekki lengur vera
nógu sterk til að finna nýja fletí á hlutunum.
Það var orðið erfitt fyrir mig að fara til
New York [Kael býr skammt fyrir utan borg-
ina] að sjá myndir og jafnvægisskynið var
orðið svo slæmt að það kom fyrir að ég féll
kylliflöt í götuna. En það var ekki bara ég.
Myndirnar kveiktu ekki í mér þá neista sem
urðu til á áttunda áratugnum; mér fannst
þær ekki taka á hlutum sem voru að gerast
í landinu á sama hátt og Guðfaðirinn eða
„Nashville" gerðu á sínum tíma. Það eru
gerðar ágætis myndir en kvikmyndagagnrýni
núna er oft fréttir úr tómarúmi.
Hvaða myndir undanfarin tvö ár sérðu
eftir að hafa ekki skrifað um?
„Hearts of Darkness", heimildarmyndina
sem innihélt tökur Eleanor Coppola af upp-
tökum á „Apocalvpse Now“. Hún var um
geðsveiflur Coppolas. Hún var eins og nakin
og ofurheiðarleg útgáfa af 81/2 eftir Fellini.
Þú heyrðir Coppola segja að hann vissi ekki
hvað hann væri að gera, að honum væri að
mistakast allt, og síðan heyrðirðu hann sann-
færa sjálfan sig um að þetta hefði gengið upp.
Ég sá eftir að hafa ekki getað skrifað um
„The Fisher King“ vegna þess að ég hafði
oft sett útá gallana í myndum Terry Gilliams
— hvernig hann ofhlóð þær — en núna var
mynd hans í jafnvægi og Robin Williams,
Jeff Bridges, Mercedes Ruehl og Amanda
Plummer unnu frábærlega saman ... Ég
hefði viljað skrifa um litlu myndina hans
Carls Franklins, „One False Move“. Og það
hafa komið litlar og lítt merkilegar myndir
sem þó hafa verið fullnægjandi eins og „Ram-
bling Rose“ og „Diggstown". Mynd [Steve]
Soderberghs, „King of the Hill“, er pínulítil
en smáatriðin eru góð.
Núna alveg nýlega? Tvær myndir eru í
uppáhaldi. „Six Degrees of Separation“ eftir
Fred Schepisi og John Guare er svona setu-
stofukómedía sem flýgur svo hátt að hún
verður einstök. Furðulegt að hún skyldi fást
gerð ... Og í nafni fóðurins eftir Jim Sherid-
an, sem er írsk mynd laus við þvætting. Hún
er skynsamlega gerð — það er hól í lagi —
og áhrifamikil. Hvílíkar kringumstæður; son-
ur, sem semur ekki við föður sinn, er settur
í fangelsi með honum og faðirinn fylgist með
hverri hans hreyfingu. Myndin hefur kjöt á
beinunum.
Hvað með Lista Schindlers?
Ég veit ekki hvort hægt sé að segja mikið
meira um hana. Finnst mér hún vera meist-
araverk? Nei. Efniviðurinn er góður; sjálf
myndin er ágætt melódrama gert af leikni
fyrirtaks kvikmyndagerðarmanns og af djúp-
ri væntumþykju. Hún hefur ekki sömu sið-
ferðilegu margræðnina og í nafni föðurins
en með sínum takmörkunum er hún eiginlega
besta mynd sinnar tegundar. Með Lista
Shindlers er Spielberg að reyna að sýnast
fullorðinn listamaður; ég vona að hann tapi
ekki dýrmætasta eiginleika sínum, sem er
að ná til bamanna í okkur og sýndi sig svo
vel í Ókindinni og E.T.
Fólk segir þig hafa ofbeldi og kynlíf á
heilanum og að þú sért dónaleg.
Því betra að skrifa um kvikmyndir ...
Hvað ofbeldið snertir eru til kvikmyndagerð-
armenn sem nota það til að æsa fólk; þeir
láta þig halda með óþokkunum. Dæmi:
Nauðgunaratriðið í „A Clockwork Orange".
Tilfinningalausu drápin í Dirty Harry —
myndum eins og „Magnum Force“. Blóðugu
upphafsatriðin í „Wild at Heart“. Svo eru til
kvikmyndagerðarmenn sem láta þig fá á til-
finninguna hvað ofbeldi gerir fórnarlömum
þess. Klassísk dæmi: Blekkingin mikla,
„Casualties of War“. Ég held það sé starf
gagnrýnandans að gera siðferðilega muninn
á ofbeldi skýran og reyna að skýra það að
í sumum myndum — eins og „The Wild
Bunch“ — er erfitt að greina þarna á milli.
Það eru líka gerðar myndir sem nota ofbeldi
til að ná bang, bang-áhrifum; flestar hasai’-
myndir gera það. Þær eru barnalegar, lausar
við siðferðiskennd og margt fólk nýtur þess
að þurfa ekki að taka afstöðu til þess. Það
sem ég meina er að ofbeldi birtist í ýmsum
gerðum og því er fáránlegt að einfaldlega
fordæma það.
Listasafnið í Toledo eftir Frank Gehry.
Toledo er ekki aðeins á Spáni, held-
ur er einnig háskólabær í Ohio í
Bandaríkjunum með sama nafni,
enda algengt þar í landi að bæir
séu nefndir eftir öðrum í gamla
heiminum. Þessi staður er inni í miðju
landi, í hveitibeltinu sem stundum er nefnt
svo, og er ekki einn af þeim stöðum þar
vestra sem dregur að sér ferðamenn. Allt
um það er glæsilegt listasafn í Toledo og
í tengslum við háskólann er listaskóli, sem
nú hefur fengið nýja, athyglisverða bygg-
ingu til umráða.
Arkitektinn er Frank Gehry, bandarísk-
ur og einn af frægustu arkitektum heims-
ins um þessar mundir. Raunar er það arki-
tektastofa hans, „Frank Gehry og félagar"
sem skrifuð er fyrir verkinu og enginn
veit nákvæmlega hvað þessi sífrjói hönnuð-
ur á í byggingunni, en svona er stjörnu-
dýrkun nútímans; Listaskólinn er talinn
hans verk og skreytir sig með því.
Þegar menn eru orðnir heimsfrægir eins
og Gehry, leyfa þeir sér ýmislegt sem
þætti vafasamt hjá minni spámönnum.
Þannig leyfír Gehry sér að láta húsið fá
mjög svo klofínn persónuleika með því að
annarsvegar minnir það á rammgeran kast-
ala þar sem lítið fer fyrir gluggum og að
utanverðu er þessi hlið klædd með kopar;
ekki þó kopareiningum eins og búast mætti
við, heldur eru koparplöturnar handunnar
á staðnum. Þarna er fagurt handverk sem
þykir við hæfi á listaskóla.
Hinsvegar er gerólíkt svipmót sem
minnir því miður á módernískar byggingar
um 1960 (Almennar tryggingar í Pósthús-
stræti og Silla-og Valdahús í Austurstræti
svo tekin séu íslenzk dæmi.) Tilsýndar virð-
ist þarna vera eitt allsherjar glerhús, en
ekki er allt sem sýnist. Gljáandi glerfletirn-
ir eru plötur úr einhverju öðru efni, þegar
betur er að gáð og aðeins hluti þein’a er
gagnsær.
Einkunnarorð fúnksjónalismans var
„form follows funktion", eða formið fylgir
notagildinu. Frank Gehry fer ekkert eftir
því, en leyfir sér að teikna útlitið fyrst og
púslar síðan saman því sem á að vera inn-
an dyra. Fyrir daga Bauhaus og módernis-
mans var það reyndar oft gert þannig, en
nú finnst ugglaust æði mörgum að þarna
sé öfugt að farið. En svona gengur allt í
hring, í listum jafnt sem í náttúrunni.
GS.
ÁGÚSTÍNA JÓNSDÓTTIR
í hetjuhug
Brýnir járn
konum
kóngi
bregður hvössum
orðum
fímlega
snýr
kvæði
í kross
stefnir friðlaus á
lönd og sæ
fíýgur fíeinn
hjarta nær
dagshríðar spor svíða
Vomur
Grafarókyrrð
ágústdag
forviða menn stjákla
votir í faétur
um garð sögunnar
augu hvíla
á þér
sem hvílh' í ró
rúinn
veraldardjásn um
himinninn getur ei
tára bundist
hann grét einnig er
þú varst
lagður
í þró
Röskun
Gljásvai'ta hami
hrekur
á fjörur
náströnd
skammlíf
flugdýr
blindum vængjum
sótrauður himinn
óvætturinn
geysist
hafíð á löndin
í vændum
vargöld
á mengunarhveli
Ljóðin eru úr nýrri Ijóðabók Ágústínu, sem
heitir „Að baki mánans" og bókaútgáfan
Fjölvi gefur út. Höfundur er kennari og
myndlistarmaður í Reykjavík.
Leiðrétting
I grein Þorsteins Einarssonar, „Vörn við
hælkrók Ingimars" í Lesbók 28. mai sl. urðu
nokkrar meinlegar villur sem beðist er vel-
virðingar á og hér með leiðréttast. íþróttasal-
ur hins lærða skóla í Reykjavík var tilbúinn
1857 og tekinn í notkun 1858 (hvorki 1957
né 1958) Lögbundnar líkamsæfingar vildu
þeir veita, ekki „viltu“ eins og stóð í greininni.
...þó eigi næði að gjöra öllum skil, t.d. knatt-
leiknum (pinna- eða pottleik) sundi og bíhi-
leikjum - á að sjálfsögðu að vera bitaleikjum.
...og sést best af vali hans á föðurbróður sín-
um Pálmi,...á að vara Páli. Ennfremur: þaðan
lýkur hann stúdentsprófí 1937 - á að vera
1837. Skólaleyfi tók sér sá er samdi, - á að
vera skáldaleyfí.
Og að lokum:...Eða eins og hann lætur Pál
leika Glímu-Gest svo að: „Aldrei gaf hann
frið né frest“ þar til „Förlaðist Gretti kraft-
ur...“ - á að vera Gesti.
14