Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1994, Side 3

E
1-ggHáW
@ ® 0 [°! 0 ® B B S [S S □ ®H1
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Fitusýrur
kenndar við omega-3 eru taldar lífsnauðsyn-
legar og taldar áhrifaríkar til að koma í veg
fyrir hjartasjúkdóma. Þær fást einungis úr
sjávarfangi, og er hægt að veita þeim með
náttúrulegri aðferð í kjötvörur. Um það skrif-
ar Guðrún V. Skúladóttir lífefnafræðingur.
Nietzsche
og heimspeki hans hafa verið í ónáð í nokkra
áratugi vegna aðdáunar þýzkra nasista á
kenningunum á sínum tíma. Afstaðan til
Nietzsche hefur nú verið tekin til endur-
mats. Þessi frægi þýzki heimspekingur er
kunnur fyrir vægðarlausa gagnrýni á vest-
ræna menningu, en skáldgáfa hans var ríku-
leg eins og fram kemur í þekktasta verki
hans, „Svo mælti Saraþústra". Úr því eru
birtir nokkrir kaflar í þýðingu Jóns Árna
Jónssonar, sem einnig ritar formála um
Nietzsche.
■r-
Listasafn
Kópavogs - Gerðarsafn- er risið og er búið
að starfa í sumar. Umsjónarmaður Lesbókar
sem annað veifið skrifar um hús, hefur litið
á safnið og telur að sem arkitektúr fylli það
flokk fáeinna úivalshúsa, sem hægt sé að
benda á hérlendis. Aðeins setur hann spurn-
ingarmerki við daufa veitu dagsbirtu í aðal-
salinn.
ANDREJ VOZNÉSÉNSKÍ
Striptease
Geir Kristjánsson þýddi
Á gólfinu
afklæðist dansmærin, fíflast...
Öskra ég með?...
Eða eru það bara kastljósin sem skera mig í augun?
Þar rífur hún af sér slæðu, sjal og glingur —
einsog menn flysja börk af appelsínu.
í augunum samskonar sorg og í augum fugla.
Þennan dans kalla þeir „striptease“.
Það er hræðilegur dans. Á barnum berir skallar, blístur —
fíkin augu drykkjurútanna
belgja sig út einsog blóðsugur.
Einn skrattakollur, líkt og smurður uppúr eggjarauðu,
sendir frá sér loftborskenndan hlátur!
Annar, áþekkur veggjalús —
virðist að því kominn að fá slag.
Saxófónninn veinar upp boðskap sinn!
Ó, alheimur,
ég bölva þínum tröllslega mælikvarða,
marsbúaljómanum yfir stórbrúnum hérna,
bölva því öllu,
tigna það og dái,
kvenmaðurinn dansar nú svellandi djass!.. .
„Eruð þér Ameríka?“ — spyr ég einsog asni.
Hún sest hjá mér og slekkur í sígarettunni.
„Litli minn“ — segir hún — „ó, hvað þú hefur æðislegan hreim!
Bjóddu mér uppá einn martíni og pernó.“
Höfundurinn er rússneskt skáld, f. í Moskvu 1933 og lagði ungur stund á arkitekt-
úr i heimaborg sinni. Hann er talinn í fremstu röð þeirra rússnesku skálda sem
kváðu sér hljóðs eftir 1953 og mikill nýjungamaður í rússneskri Ijóðagerð á sjö-
unda áratugnum.
Kvenþjóðremba
Islenzkir femínistar eru sér á báti
að minnsta kosti að einu leyti.
Þeir (þær) eru einu femínistarnir,
sem ég veit um, sem eru líka þjóð-
emissinnar. Yfirleitt eru femínist-
ar andsnúnir þjóðemishyggju
vegna tengingar hennar við ýmis
gildi, sem talin eru tilheyra „heimi
karla“, til dæmis hernaðarhyggju. Saga þjóð-
frelsisbaráttu gerir vopnaskaki, hetjudáðum
og karlmennsku yfírleitt hátt undir höfði.
Kvennasagnfræðingar hafa, að því er mér
virðist, ekki gert mikið af því að halda hlut
kvenna í þjóðfrelsisbaráttu á lofti. í hug-
myndafræði þjóðernissinna eru karlímyndir
oft ráðandi. Þjóðernissinnar geta rausað enda-
laust um föðurlandið, feðranna frægð,
bræðrabönd og allt það. Þjóðartákn sumra,
til dæmis John Bull Englendinga, rússneski
björninn og þýzki örninn eru allt karlar eða
karldýr — að minnsta kosti er það viðtekin
skoðun þar til annað kemur í ljós. Það er
þess vegna skiljanlegt að femínistar, af þess-
um ástæðum einum, hafi illan bifur á þjóðem-
isbelgingi.
Hins vegar er líka að sumu leyti skiljanlegt
hvers vegna íslenzkir femínistar eru öðm vísi.
Islenzk þjóðernishyggja er á vissan hátt ólík
þjóðernisstefnu víða á meginlandi Evrópu,
þótt hún sé sprottin af sömu rótum. Þjóðfrels-
isbaráttan var ofbeldislaus og þótt „gullöld-
in“, sem rómantískir þjóðernissinnar vísuðu
til á nítjándu öldinni, þ.e. þjóðveldistíminn,
einkenndist nokkuð af vopnaskaki og mann-
vígum, er íslenzk þjóðernishyggja laus við
hernaðarhyggjukeim. Kvenímyndir eru sömu-
leiðis meira áberandi en víða annars staðar
í íslenzkri þjóðernisrómantík. Við höfum fjall-
konuna, en ekki John Bull, svo dæmi sé nefnt.
Og ísland hefur alltaf frekar verið fóstuijörð
en föðurland. Landið er oft kvenkennt í kvæð-
um þjóðernisrómantíkera (Jónas orti um hag-
sældar hrímhvíta móður) og það er algengara
að Island sé í hlutverki hins undirokaða og
auðmjúka (konunnar, gætu femínistar sagt)
en hins sterka og sigursæla (karlsins) í goð-
sögnum þjóðernissinna. Enda var „sigurinn"
í þjóðfrelsisbaráttunni ekki að þakka herstyrk
íslendinga, heldur lagalegri röksemdafærslu
Jóns Sigurðssonar og fleiri manna, menntun,
skynsemi og manngæzku danskra stjórnvalda
og auk þess sögulegum tilviljunum á borð við
deilurnar um Slésvík-Holtsetaland, sem hjálp-
uðu okkur að ná fullveldinu 1918, og hernám
Danmerkur, sem hindraði að konungur gæti
sett sig upp á móti lýðveldistökunni 1944.
Þannig að íslenzk þjóðemishyggja er
„kvenlegri" en þjóðemisstefna víða annars
staðar og raunar er athyglisvert, að þjóðern-
ishyggja — jafnvel stæk þjóðremba — hefur
einnig verið þóknanlegri íslenzkum „friðar-
sinnum", þ.e. andstæðingum vamarbanda-
laga, en algengt er annars staðar. Raunar
má segja að ísland, sem herlaust land, sé
eina landið þar sem það fer saman að vera
„friðarsinni" og þjóðrembumaður, vegna fyrr-
nefndra tengsla þjóðernisstefnu og hernaðar-
hyggju. „Friðarstefna" í þessum skilningi er
líka sterkur þáttur í femínisma.
Þjóðemishyggja íslenzkra femínista kemur
sterkt fram í stefnu Kvennalistans í Evrópu-
málum, sem virðist að mörgu leyti bundin
sömu torfkofarómantíkinni sterkum böndum
og stefna Framsóknarflokksins og fornaldar-
armsins í Alþýðubandalaginu. Kvennalistinn
hefur lagzt stíft gegn þátttöku Islendinga í
samþjóðlegu eða yfirþjóðlegu samstarfi í Evr-
ópu. Þorri kvennalistakvenna virðist andsnú-
inn aðild að Evrópska efnahagssvæðinu, að
ekki sé talað um Evrópusambandið.
Röksemdir kvennalistakvenna gegn Evr-
ópusamstarfinu eru meðal annars þær að
karlar ráði þar öllu. Á landsfundi 1991 sögðu
kvennalistakonur: „Þátttaka í svo stórri heild
þar sem fámenn þjóð eins og Islendingar
hefur hverfandi áhrif verður stórt skref til
baka, ekki sízt í baráttu kvenna til aukinna
áhrifa þar sem ráðum er ráðið." í kosninga-
stefnuskránni fyrir síðustu alþingiskosningar
vöruðu þær við því að gerast aðilar að EES
eða ESB og sögðu: „Við eigum að setja okkur
í spor þeirra Islendinga sem unnu að því á
síðustu öld að endurheimta sjálfstjórn í land-
inu eftir aldalanga áþján.“ Þjóðernisrómantík-
in allsráðandi.
Kvennalistakonur eru líka á móti fijálsum,
evrópskum vinnumarkaði. Þannig sagði Anna
Ólafsdóttir Björnsson, þingkona flokksins, í
blaðagrein 1991: „Reynslan hefur kennt okk-
ur að það eru karlarnir sem flytjast fyrst á
milli landa og ef eða þegar konur og böm
fylgja á eftir hefur oft komið upp sú staða
að fjölskyldurnar einangrast í gettóum far-
andverkafólks. Er það þróunin sem við æskj-
um? Oft er litið á konur sem varavinnuafl.
Hætta er á að þeirrar tilhneigingar gæti jafn-
vel enn meira ef vinnumarkaðurinn fer á fulla
ferð, konurnar einfaldlega sitja eftir.“
Einangrunarhyggjan og tortryggnin gagn-
vart umheiminum er með öðrum orðum alls-
ráðandi hjá kvennalistakonum. Ég vil hins
vegar halda því fram að Evrópustefna þeirra
gangi þvert á hagsmuni íslenzkra kvenna og
jafnréttisbaráttunnar. Þótt íslenzk þjóðernis-
hyggja kunni að vera sæt og kvenleg, er hún
ekki nýtileg sem tæki í jafnréttisbaráttu. í
fyreta lagi hlýtur „reynsluheimur kvenna“ að
ná út fyrir landsteinana. Það er grunnhug-
mynd í femínisma víðast annars staðar að
allar konur eigi samleið og eigi að sýna sam-
stöðu, burtséð frá þjóðerni eða kynþætti. Slík
samstaða og samstarf yfir landamæri í Evr-
ópu er raunar viðtekin baráttuaðferð hjá
mörgum þeim hreyfíngum, sem Kvennalistinn
hefur viljað samsama sig með, til dæmis
verkalýðshreyfingu og friðarhreyfingum.
Víða í Evrópu styðja femínistar Evrópusam-
starfið vegna þess að þeir telja að auðveldara
sé fyrir þá sem þrýstihóp að hafa áhrif á
ákvarðanir, sem teknar eru á yfirþjóðlegum
grundvelli, heldur en að glíma við hvert ein-
stakt stjórnkerfi.
1 öðru lagi er það viðurkennd staðreynd
að Evrópusambandið hefur gert margt til að
bæta stöðu kvenna í aðildarríkjunum. írskar
kvenréttindakonur hafa til að mynda tekið
Evrópusambandsaðild fagnandi, vegna þeirra
áhrifa í fijálsræðisátt, sem hún hefur haft á
írska löggjöf og þjóðfélagsþróun, konum í
hag.- Sama má segja um aðildarríkin í Suður-
Evrópu, til dæmis Spán, Portúgal og Grikk-
lar.d. Kvennalistakonur halda því fram að hér
á landi sé launamunur karla og kvenna meiri
en víðast annars staðar á Vesturlöndum.
Evrópusambandið hefur til að mynda beitt
sér fyrir því að jafna þennan mun.
í þriðja lagí eru furðulegir fordómar fólgn-
ir í þeirri skoðun, sem fram kemur í framan-
greindri tilvitnun í Önnu Ólafsdóttur Bjöms-
son. Fijáls, evrópskur vinnumarkaður býður
fyrst og fremst upp á ný tækifæri fyrir ung-
ar og vel menntaðar konur til að öðlast starfs-
reynslu og auka velgengni sína í starfl. Nú
er lítið mál fyrir íslenzkar konur að fá atvinnu-
leyfi hvar sem er í Evrópusambandinu, en
reynslan sýnir að áður fyrr gekk konum oft
verr en körlum að fá atvinnuleyfi í mörgum
löndum. Það er líka furðulegt að femínisti
skuli gefa sér það að karlamir séu alráðir á
heimilum og konur hafl ekkert um það að
segja hvort flutzt sé á milli landa í atvinnu-
leit, og álykti svo út frá því að frjáls vinnu-
markaður sé vondur. Verðum við ekki að
reikna með því að kvennabaráttan á íslandi
hafl að minnsta kosti skilað því að jafnræði
ríki með hjónum um ákvarðanatöku sem
þessa?
Lengi mætti halda áfram að gagnrýna
Evrópustefnu Kvennalistans út frá svipuðum
forsendum. Sem betur fer örlar aðeins á svip-
aðri gagnrýni innan Kvennalistans sjálfs.
Fyrir skömmu sá ég haft eftir einni af þing-
konum flokksins að yngri menntakonur í
Kvennalistanum væru opnar fyrir umræðum
um Evrópusambandsaðild. Afstaða Ingibjarg-
ar Sólrúnar Gísladóttur borgarstjóra í garð
Evrópusambandsins er líka jákvæðari en
flestra annarra forystukvenna Kvennalistans.
Undirrituðum — sem er auðvitað bara auniur
og skilningssljór karlmaður — finnst að þess-
ar konur í Kvennalistanum ættu að láta meira
í sér heyra og bijótast undan mæðraveldinu;
láta femíníska alþjóðahyggju íyðja kvenþjóð-
rembunni úr vegi, vilji þær á annað borð vera
femínistar.
ÓLAFURÞ. Stephensen
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3. SEPTÉMBER 1994 3