Lesbók Morgunblaðsins - 12.11.1994, Blaðsíða 3

ANNA AHKMATOVA
USBOK
g@®[öi@lliri@|ö][sio]i[|]
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Rógurinn
Geir Kristjánsson þýddi.
Kýrhaus
listarinnar er oft skrýtinn eins og fram kemur í grein
Gísla Sigurðssonar um einstaklinga og hópa sem
urðu úti í kuldanum. Konur eru tæplega taldar með
í þessari sagnaritun þótt hægt sé að benda á af-
burða listamenn úr röðum kvenna, Norðurlandamenn
yfirleitt alls ekki nema Munch og síðari heimsstyrj-
öldin hefur verið látin bitna á heilli kynslóð af þýzk-
um málurum.
Stríðið
Sauðanes er skammt frá Blönduósi og þar var
Ríkarður Pálsson að alast upp á stríðsárunum.
Hann rifjar það upp þegar stríðið kom að Sauða-
nesi og offiserar komu í bæinn og vildu helzt
ekki vera þar með óbreyttum hermanni, en al-
varan blasti við þegar skotæfingar hófust og
sprengikúlur tættu upp jörðina þar sem dreng-
urinn var á ferð á hestbaki.
1894
Fyrir réttum 100 árum beitti Valtýr Guðmundsson
sér fyrir því á Alþingi að fram var lagt frumvarp
um gufuskip og jámbrautalangingar, sem hefðu
getað markað tímamót í samgöngum. Vestur-íslend-
ingur ætlaði að útvega helming stofnfjárins, 50 þús-
und, en ríkissjóður átti að leggja aðra eins upphæð
á ári til 1925 og járnbrautin átti að ná austur að
Þjórsá. Jón Þ. Þór sagnfræðingur skrifar um málið.
Ogrógurinn varð minn fylginautur allstaðar.
Laumulegt fótatak hans heyrði éggegnum svefninn,
jafnvel í dauðri borg undir miskunnarlausum himni,
þarsem égráfaði um íleit aðmat og húsaskjóii.
Ogendurskin hans brennur í augum allra,
stundum einsog svikráð, stundum einsogsaklaus ótti.
En éghræðist hann ekki. Og við hverri nýrri árás hans
á ég hæfilegt og hörkulegt svar.
En daginn sem ekki verður umflúinn sé égnú þegar fyrir mér,
ídögun munuþá vinir mínir koma,
trufla meðgráti sínum minn allra sætasta svefn
ogleggja litla helgimynd ofan á kólnað brjóst mitt.
Án þess að nokkur beri kennsl á hann, mun hann þá ganga inn.
Og munnur hans sem þyrstir í blóð mitt
mun ekki þreytast á þvíað telja upp lognar svívirðingar
og blanda rödd sinni saman við bænir sálumessunnar.
Og enginn kemst hjá þvíað heyra skammarlegt raus hans,
svo nágranni þorir ekki að líta framan í nágranna sinn,
svo líkamiminn mun verða skilinn eftir íhræðilegu tómarúmi,
svo sál mín fær að brenna ísíðasta skiptið afjarðnesku
vanmætti, svífandi um í rökkri dagrenningarinnar,
og altekin undarlegri meðaumkun meðþessarijörð
sem hún hefurþó loksinsyfirgefið.
(1940)
Anna Akhmatova, 1889-1966, var sovéskt skáld.
B
B
Hve glöð er
vor
Glaður og reifur
skyli gumna hverr
uns síns bíður bana.
etta spakmæli var meitlað
í stuðla á víkingaöld
löngu áður en hugtök
eins og velferð, neyzlu-
þjóðfélag og sálarfræði
urðu til. Eigi að síður
virðist það vera í góðu
gildi og enn er það talin
dyggð að bera harm sinn í hljóði og láta
engan bilbug á sér finna fremur en hetjur
íslendingasagna sem í hæsta lagi þrútnuðu
eða svitnuðu þegar örlögin léku þær grátt.
En við megum eiginlega varla þrútna og
svitna því að samfélag okkar gerir meiri
kröfur til útlits og hreinlætis en heimur
Hávamála. Heimur okkar á að vera hreinn
og fallegur. Við eigum líka öll að vera
ógurlega hress og blása á vandamál, sár
og sorgir. Þessi krafa kemur fram í ótal
myndum, í fjölmiðlum, kvikmyndum og
máli manna. Hún virðist hafa tekið sér
bólstað í þjóðarsálinni, vera arfur úr forn-
eskju og hafa fengið byr undir vængi eftir
að við skriðum út úr lágreistum torfbæjum
og gátum rétt ærlega úr okkur.
Krafan um gleði og áhyggjuleysi nær
ekki síst til unga fólksins. Þeim sem eldri
eru virðist tamt að klifa á dásemdum æsk-
unnar og bera tækifærin sem ungt fólk
hefur nú á tímum saman við þá fátæklegu
framtíðarsýn sem blasti við þeim sjálfum
í eina tíð. Útvarpsstöðvarnar brýna í sí-
bylju fyrir unglingum að skemmta sér nú
vel og að allir eigi að vera hressir og hvar-
vetna blaktir ímynd fallegrar, glaðværrar
æsku í sjónvarpsauglýsingum, blöðum og
tímaritum.
En er þessi mynd raunsönn? Mér er nær
að halda að svo sé ekki. Unglingsárin hafa
alltaf verið mikið umbrotaskeið í lífi ein-
staklings og gildir þá einu hvort hann býr
í frumstæðu bændasamfélagi eða vestrænu
neysluþjóðfélagi. Hver og einn þarf að finna
sinn farveg í lífinu - finna sitt sjálf og sú
leit getur verið býsna torveld, jafnvel þótt
allar ytri aðstæður séu hinar ákjósanleg-
ustu. Og hvað skyldi unglingur, sem á í
sálarstríði, halda um sjálfan sig, þegar all-
ir í kringum hann krefjast þess að hann
sé glaður og reifur og hristi af sér slenið?
Hann býr ef til vili við góðar ytri aðstæður
og hefur ekki yfir neinu sérstöku að kvarta.
Samt líður honum illa og hann getur ekki
skilið hvað veldur því. Eðlileg viðbrögð
hans eru þau að hann hljóti að vera af-
brigðilegur eða eitthvað þaðan af verra.
Alkunna er að margur unglingur býr við
slæman efnahag, erfiðar heimilisaðstæður
og hefur lélega sjálfmynd. Að sjálfsögðu
getur hann með engu móti samsamað sig
ímyndinni um hinn glæsilega, síbrosandi
spjátrung sem samfélagið krefst. Hann
finnur eðlilega til vanmáttar og viðbrögðin
eru þau að hann snýst til varnar. Varnar-
hættirnir geta hins vegar verið hættulegir
sjálfum honum og öðrum.
- Við gerum miskunnarlausar kröfur
hvert til annars og sá sem fellur ekki inn
í hópinn er oftast lagður í einelti, sagði
ung stúlka sem ég ræddi nýlega við um
þessi mál. Nú er einelti ekki nýtt fyrirbæri
þótt ekki hafí verið til sérstakt nafn yfir
það til skamms tíma. Hins vegar hafa kenn-
arar, sálfræðingar og aðrir sem starfa með
börnum og unglingum talið sig sjá stöðugt
meiri illkvittni í samskiptum þeirra. Al-
gengt er að margir dagfarsprúðir krakkar
leggist á einn með stríðni, áreitni og meið-
ingum. Aðferðirnar sem þeir beita eru aðr-
ar og verri en áður þekktust og þeir virð-
ast fá óeðlilega nautn út úr því að niður-
lægja félaga sína. Margar unglingar kvarta
undan því að „vinir“ þeirra rjúfi trúnað við
þá til að bæta eigin vígstöð í hörðum heimi.
Þeir sem þannig leika félaga sína hafa
greinilega mikla þörf fyrir að upphefja
sjálfa sig og sú þörf stafar sjálfsagt af
einhvers konar vanlíðan. Þá vaknar sú
spurning hvort samfélagið stuðli ekki að
almennri vanlíðan meðal unglinga með því
að gera til þeirra meiri kröfur en þeir geta
risið undir. í mörgum tilvikum eiga þeir
að svala metnaði foreldra sinna sem fengu
ekki sömu tækifæri til náms og framtíðar-
starfa en jafnframt blasir við þeim stöðugt
harðnandi samkeppni og ótrygg framtíðar-
sýn. Við viðurkennum ekki áhyggjur þeirra,
lokum augum fyrir sálarstríði þeirra og
tökum undir hinn hjáróma söng um að þau
hafi allar forsendur til að vera glöð og
hress. Og þegar einstaklingurinn rekur sig
hvarvetna á veggi og hlýtur ekki viðurkenn-
ingu á eigin tilfinningum og veikleika get-
ur vaknað með honum tortímingarhvöt
þannig að hann snýst ekki einungis gegn
öðrum heldur einnig gegn sjálfum sér og
þá er oft fátt til bjargar.
í heimi Hávamála gat andstæðingurinn
birst í næstu andrá og þar giltu að vissu
leyti lögmál frumskógarins. Sá hæfasti
komst lífs af! Þess vegna skipti miklu að
sýna æðruleysi og yfirvegun og hvers kon-
ar veikleikamerki gat borið dauðann með
sér. En nú hygg ég að dæmið líti öðruvísi
út. Við vinnum sjálfum okkur og öðrum
tjón með því að misvirða tilfinningar og
sorgir. Dulið mein hverfur ekki heldur gref-
ur um sig. Það getur borið dauðann í sér
eins og dæmin sanna.
Vissulega ber okkur að meta þá gleði
sem lífið færir okkur. En hún verður líka
sannari og einlægari ef við kunnum jafn-
framt að virða sorgina.
GUÐRÚN EGILSON.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 12. NÓVEMBER 1994 3