Lesbók Morgunblaðsins - 26.11.1994, Blaðsíða 10

GLÆSILEGAR byggingar í gömlum,
evrópskum stíl í miðborg Ottawa.
QUEBEC er „vandræðabarnið“ í kana-
díska samfélaginu. Myndin er úr mið-
borginni.
KANADA er víða paradís náttúrufeg-
uðar, ekki sízt vestur í Klettafjöllum,
þaðan sem myndin er. Þar eru enn
ósnortin flæmi með villtri náttúru.
Yerður hægt að halda
0 Kanada saman?
Astríðsárunum voru fplmargir Kanadamenn
staðsettir á Bretlandseyjum og margir ungir
menn kynntust stúlkum þar í landi og þær
fluttust til Kanada gifttar kanadískum her-
mönnum. Ein slík hjón settust að í Vancouver-
Á evrópskan mælikvarða
er Kanada fremur
heimsálfa en venjulegt
þjóðland, enda erþað
stærra en öll Evrópa.
Yfirvöld héldu öllum í
skefjum á meðan Kanada
var nýlenda Breta, en nú
eru alvarlegir brestir í
þessari ríkisheild.
Eftir INGÞÓR
INDRIÐASON
borg á vesturströnd Kanada. Árin liðu og
yngri systir konunnar ákvað að koma í heim-
sókn til systur sinnar í Vancouver. Móðir
hennar skrifaði dóttur sinni í Vancouver bréf
og bað hana að taka á móti systur sinni við
skipshlið í Halifax á austurströndinni og tilt-
ók hún daginn sem skipið var væntanlegt
þangað.
Sagan segir að dóttirin í Vancouver hafi
strax sent símskeyti til foreldra sinna heim
á Englandi. Símskeytið var orðað eitthvað á
þessa leið: „Þið skuluð taka á móti henni, þið
eigið styttra að fara!“ Skyldfólkið á Englandi
hafði enga hugmynd um stærð Kanada og
að það væri lengri leið frá Vancouver til
Halifax heldur en frá strönd Englands til
Halifax.
Á evrópskan mælikvaðra er Kanada fremur
heimsálfa heldur en venjulegt þjóðland.
Kanada er svo stórt land að það er erfitt
fyrir Kanadamenn sjálfa að átta sig á stærð
landsins, hvað þá fyrir þá sem búa í Evrópu.
Kanada er 9.860.631 ferkílómetri að stærð,
stærra land heldur en Bandaríkin, stærra en
öll Evrópa og um eitt hundrað sinnum stærra
en ísland.
St. Johns, höfuborg Nýfundnalands, sem
er austasta fylki Kanada, er nær Reykjavík
heldur en Winnipeg, sem er þó í miðju landi.
Álíka langt er frá Winnipeg, höfuðborg Man-
itobafylkis til Ottawa, höfuðborgar Kanada,
eins og frá Reykjavík til London á Englandi.
Vegalengdin yfir þvert Kanada frá austri til
vesturs er álíka og vegalengdin frá Reykjvík
til Damaskus á Sýrlandi og nyrstu eyjar
Kanada eru álíka norðarlega og nyrsti oddi
Grænlands og syðsti oddi Kanada er álíka
sunnarlega og Rómaborg. Winnipeg er á 50.
gráðu, eða aðeins norðar en Lúxemborg.
Náttúruauðævi Kanada eru svimandi:
ferskt vatn, skógar, vatnsorka, jarðgas, olía,
kalíum, úraníum, gull, nikkel, kopar og fjöl-
margir aðrir málmar. Sléttur Vestur-Kanada
teljast með mestu kornræktarsvæðum verald-
arinnar. En Iandið er stijálbyggt, íbúamir um
27 milljónir og þorri þeirra býr innan 200
km frá landamærum Bandaríkjanna. Meira
en helmingur landsmanna býr á tiltölulega
litlu svæði syðst í Ontario- og Quebecfylki,
eða frá Toronto til Montreal.
Ekki er nóg með að Kanada sé víðlent,
heldur býr hér fólk alls staðar að úr veröld-
inni, auk frumbyggja landsins sem við al-
mennt nefnum indíána og eskimóa. Indíánam-
ir eru í raun og veru fjölmargar þjóðir, sem
tala mörg og mismunandi tungumál og áttu
sér mjög svo mismunandi menningu þegar
hvítir menn komu fyrst til Norður-Ameríku.
Indíánar á Kyrrahafsströnd bjuggu í þoi-pum
og lifðu mikið á fiskveiðum, en Indíánar á
sléttunum reikuðu um slétturnar og lifðu
mikið til af hjörðum vísunda. Indíánarnir sem
byggðu Kanada þegar hvítir menn fóm fyrst
að setjast hér að töluðu tólf megin tungumál
og fjölmargar mállýskur.
Enda þótt nú búi fólk nær alls staðar að
úr veröldinni í Kanada, þá em samt nær tveir
þriðju íbúa landsins annað hvort af frönsku
eða bresku bergi brotnir. Fólk sem rekur
ættir sínar til Bretlandseyja býr að heita má
um allt land, en fólk af frönsku bergi er að
miklum meiri hluta búsett í Quebecfylki, eða
réttar sagt í syðri hluta þess fylkis. Af þess-
ari ójöfnu skiptingu hafa hlotist mikil vand-
ræði og vaxandi. Innflytjendur hafa að mikl-
um meiri hluta sest að í þeim níu fylkjum
þar sem enskan er ríkjandi, en franska er svo
ríkjandi mál Quebec. í Ouebec em yfir fimm
milljónir fólks sem fínnur til þess að vera
sérstök frönskumælandi þjóð. í hinum níu
fylkjunum býr fólk sem komið er alls staðar
að úr heiminum og notar ensku sem sameigin-
legt tungumál. Innflytjendur blandast smátt
og smátt inn í þjóðfélagið en láta yfirleitt lít-
ið bera á sérkennum sínum og þjóðemiskennd
er takmörkuð.
Á meðan Kanada var nýlenda Breta héldu
yfirvöldin öllum smáhópum í skefjum. Bretar
réðu ríkjum en urðu þó að veita Frökkunum
viss hlunnindi og hafa þá með í ráðum. Frum-
byggjar landsins og innflytjendur voru dreifð-
ir út um allt þetta stóra og sttjálbyggða land
og höfðu mjög takmörkuð áhrif á stjómun
landsins.
En nú er Kanada orðið sjálfstætt ríki og
innflytjendur sem eru hvorki af ensku né
frönsku bergi eru nú nær þriðjungur þjóðar-
innar og fjölgar jafnt og þétt. Frumbyggjun-
um fjölgar örar en öllum öðrum og hafa uppi
stöðugt háværari raddir á stjórnmálasviðinu.
íbúunum fjölgar mest í tveim vestustu fylkj-
unum, British Columbia og Alberta, þannig
að það er að verða örðugt fyrir enska og
franska að halda öllum völdum í landinu.
Mikil spenna hefur myndast í kanadískum
stjómmálum og kemur sú spenna meðal ann-
ars fram í háværam röddum í Quebec um
sjálfstæði.
Ontario- og Quebecfylki eru vön að stjóma
Kanada vegna þess að þau ráða yfir meiri-
hluta á sambandsþynginu í Ottawa. Quebec
hefur notað sér þessa aðstöðu óspart og svo
INÚÍTAR búast til veiða norður við Hudsonflóa. Það er langur vegur þaðan í glæs-
isverzlanirnar í Calgary, Toronto eða Quebec.
EATON - mikilfengleg verzlunar-
kringla í Toronto.
ÞAÐ ER eru ekki bara vestur-íslend-
ingar sem reyna að halda tryggð við
þjóðerni og uppruna. í Kanada - eink-
um á vesturströndinni - er fjölmennur,
kínverskur minnihluti, sem heldur í
sína siði. Myndin er frá nýárshátíð kín-
verskra Kanadamanna.
mjög að það hefur skapað mikla andúð í
garð fylkisins, sérstaklega í fjóram vestustu
fylkjunum, Manitoba, Saskatchewan, Alberta
og British Columbia. Óvinsældir Quebec eru
orðnar slíkar, að vel gæti farið svo að Ont-
ario verði að taka upp samstarf við átta
smærri fylkin í stað Quebec. Ef þetta gerðist
þá yrði landinu stjórnað af meirihlutanum,
sem er enskumælandi en Quebec yrði í minni-
hluta. Þetta sjá margir í Quebec og þess vegna
börðust þeir mjög hart fyrir sérréttindum og
neitunarvaldi þegar gera átti breytingar á
stjórnarskránni nýlega. Sú tilraun fór út um
þúfur, þegar tillögur stjómmálamanna voru
felldar í þjóðaratkvæðagreiðslu sem fram fór
um þetta mál nýlega.
Kanadísk stjómmál era mjög flókin og
erfitt er að stjóma svona stóru og fjölbreyttu
landi. Hagsmunir fylkjanna togast á, hags-
munir hinna ýmsu þjóðarbrota rekast á og
erfitt er að gera svo öllum líki.
Stjómarskrármálið hefur nú verið Iagt á
hilluna vegna þess að það olli svo mikilli
sundrung og stjómmálamenn vora svo upp-
teknir af því máli að þeir vanræktu efna-
hags- og atvinnumál þjóðarinnar, sem nú eru
orðin erfið úrlausnar.
í kosningunum í haust sem leið gjörbreytt-
ist hið stjómmálalega landslag í Kanada. Nú
komu skýrt fram brotalínur þar sem tveir
nýir flokkar náðu talsverðri fótfestu með því
að styðja hagsmuni ákveðins landshluta. Bloc
Québécois flokkurinn fékk 54 sæti á þingi, öll
í Quebec, og Reform flokkurinn náði 52 sæt-
um, nær öllum í Alberta og British Columb-
ia. Þótt báðir þessir flokkar höfði frekar til
þeirra sem era til hægri í stjómmálum, þá
er hér um fráhvarf að ræða frá venjulegum
flokkadráttum því að annar flokkurinn er
„franskur" og hinn „enskur", annar vinnur
fyrir hagsmuni frönskumælandi íbúa Quebec
en hinn vinnur fyrir hagsmuni enskumælandi
íbúa utan Quebec, einkum þeirra í Vestur-
Kanada.
Af ofansögðu má sjá að ekki er ólíklegt
að Kanada eigi eftir að koma við sögu í
heimsfréttum á næstu árum.
Höfundur er prestur í Winnipeg.
10