Lesbók Morgunblaðsins - 02.03.1996, Síða 6

HÖFUÐBORG Azteca, Teotihuacan, áður en Spánverjar eyddu henni. Hæst gnæfir Musterið mikla, en fjallahringurinn er GOÐSÖGNJN um Quetza
sá sami og sést frá Mexíkóborg.
F reskur
Diegos
Rivera
Freska - dregið af fresco- er sú tækni
nefnd þegar málað er í blautt kalk
sem dregið er á vegg eins og
múrhúðun. Þessi tækni hefur þann
kost að ekki er hætta á að málningin fiagni
af eða springi og liturinn heldur sér vel
þótt aldir líði, nema hvað myndirnar kunna
að dökkna af sóti frá reykelsi og kertum.
Freskan var algeng í kirkjulist fyrri alda
og þær freskur sem frægastar hafa orðið
eru þær sem Michelangelo málaði á loft
Sinxtinsku kapellunnar í páfagarði.
Óhætt er að segja að þær freskur sem
næsthæst gnæfa uppá frægðarhiminninn,
eru þær sem mexíkönsku myndlistarmenn-
irnir Orozco og Rivera máluðu innan á veggi
gamalla halla á fyrriparti aldarinnar. Orozco
var kröftugur expressjónisti en lykilverk
hans er í höll í borginni Guadalajara og sjá
það mun færri en fresku Diegos Rivera í
Þjóðarhöllinni í Mexíkóborg. Þegar leiðsögu-
menn fara með ferðamenn um miðhluta
þessarar stærstu borgar heimsins, þá eru
freskur Diegos Rivera það sem ævinlega
er sýnt. Þær eru stolt þjóðarinnar; fjalia i
einskonar myndasöguformi um rætur nú-
tíma Mexíkana meðal fornra indíánaþjóða
í landinu; þjóða sem skildu eftir sig fágæta
listmuni og ýmislegt sem er hluti af mexík-
anski menningu nútímans.
En freskur Diegos Rivera - og raunar
má segja nákvæmlega það sama um freskur
Orozcos - fjalia ekki bara um menningu
forfeðranna, heldur einnig um undirokun
og blóðugar byltingar eftir að landið komst
undir Spánarkóng - og einnig eftir að það
átti að heita sjálfstætt. í þessum myndum
sjáum við þræla lamda áfram við byggingar
og akuryrkju. Hvíti maðurinn er kominn til
skjalanna - í þessu tilfelli Spánverjar - og
þeir beita miskunnarlaust svipunni. Við
sjáum menn brennimerkta og spænska
rannsóknarréttinn að störfum; prelátar
kirkjunnar með topphatta eins og ku klux
klan í Bandaríkjunum á þessari öld.
Diego Rivera túlkar á sinn hátt þann
bræðslupott þjóða, áhrifa og yfirráða, sem
að endingu hafa myndað og mótað Mexíkó
nútímans. Barnaskapur málarans birtist
hinsvegar í því að hann sér fyrir sér framtíð
í anda Marx með endalausum verksmiðjum
sem spúa út úr sér svörtum reyk á svipaðan
hátt og menn þekkja af myndum frá Sovét-
ríkjunum og Rússlandi nútímans.
Hópur íslenzkra fjölmiðlamanna átti þess
kost á fyrra ári að virða fyrir sér þessi
gersemi Mexíkana í Þjóðarhöllinni við aðalt-
orgið, Zokalo í Mexíkóborg, og síðar fengum
við að sjá efnislejga skyldar myndir Orozcos
í Guadalajara. Eg minnist þess að einum
úr hópnum var á orði: „Afskaplega finnst
manni að íslenzk myndlist samtímans hafi
lítið fram að færa og lítið að segja, þegar
búið er að skoða þetta.“
Þetta er að nokkru leyti hárrétt athugað.
Ég segi að nokkru leyti vegna þess að
myndlist á ekki að vera eitthvað eitt. Hún
á ekki að vera bara natúralísk eftiröpun,
ekki heldur módernísk formgrilla, hug-
myndafræðileg pæling eða frásagnarlegs
eðlis eins og í freskum Diegos Rivera. í
myndlistarflórunni þarf þetta allt að
blómstra. Meinið er bara að fyrir of sterk
áhrif þröngsýnna fræðinga í hinum vest-
ræna heimi og einnig hér á ísiandi, hefur
frásagnarleg myndlist í anda Orozcos og
Diegos Rivera verið litin hornauga, ef ekki
fordæmd.
íslenzkir myndlistarmenn hafa sjaldan
fengið tækifæri til að mála sögulegar mynd-
ir; þjóðfundarmálverk Gunnlaugs Blöndals
í Alþingishúsinu og mósaíkmynd Nínu
Tryggvadóttur af Agli Skallagrímssyni í
Landsbankanum eru undantekningar. Risa-
stórar freskur eða öðruvísi málverk um stór-
viðburði Islandssögunnar hafa ekki staðið
íslenzkum myndlistarmönnum til boða og
ekki getum við líkt og Mexíkanar sýnt út-
lendum gestum nein gersemi í þá veru. Ef
einhver íar að slíku myndefni á sýningu,
þá er óðar potað í hann - ekki sízt í mynd-
listargagnrýni - og myndin er stimpluð „frá-
sagnarleg" eða „bókmenntaleg" með greini-
legri lítilsvirðingu og engu máli skiptir hvort
myndin er vel eða illa máluð.
Því miður búum við enn við afgamla og
úrelta greiningu módernismans á því hvað
séu verðug myndefni. Allt skal beygt undir
járnhæl tízkunnar og litlir kallar hjá lítilli
þjóð ættu ekki að reyna neitt sem ekki
þykir fínt í útlöndum, Mexíkanar voru ekk-
ert að spá í myndlistartízkuna frá París
þegar stjórnvöld fólu þeim Orozco og Rivera
risavaxin verkefni í frásagnariegri mynd-
list. Myndir þeirra eru módernískar í þá
veru, að þar er ákveðin stílfærsla og lista-
mennirnir eru í raun og veru að mála sviðs-
setningar. Þeir setja ftjálslega á svið at-
burði og þekktar persónur. Sem heild er
þetta fantasía, eða að minnsta kosti alveg
óraunsæar uppstillingar. En það gerir fre-
skurnar aðeins betri sem myndlistarverk og
MENNING Zapoteca. í fresku Rivera sést að þessi indí-
ánaþjóð hefur bæði lifað af veiðum og handverki. í leir-
keragerð og annarskonar leirlist náðu Zapotecar langt
og málmbræðslu kunnu þeir einnig.
INDIÁNAÞJOÐIN j
yrkju og vefnað. Dú
litum sem því tókst t
CORTES erkominn tilsögunnar. Spænski„conquistadorinn", neðst fyrir miðju,
er í evrópskum 16. aldar klæðum, en með furðu nútímalegan hatt. Konan
hans, sem raunar var indíáni, stendur þétt að baki honum. Þrælar eru lamd-
ir áfram á ökrum og til vinstri standa prelátar kirkjunnar að blóðugum grimmd-
arvcrkum.