Lesbók Morgunblaðsins - 30.03.1996, Blaðsíða 3

l-ESBflg
(m] @ [g [ö] [U] 0 E B 0 [H [S Q] ® S1
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Forsíðan
Innreið Krists í Jerúsalem. Rússneskur íkon frá
listasafninu í Arkangelsk; einn þeirra sem voru
á íkonasýningunni í Listasafni íslands nú í vetur.
Hjalti
prestur í Vatnsfirði varð fýrstur Islendinga
til að læra málaralist. Eftir hann liggja þekkt-
ar mannamyndir, svo og predikuanrstóll og
ein eðatvær Maríumyndir. Um þessartvær
myndir skrifar Helgi Hálfdanarson.
Ég get ekki
staðið einn
Samtal Guðna Einarssonar blaðamanns við Jón-
as Gíslason vígslubiskup.
Svipmyndir
frá harðindaárum. Gísli Sigurðsson skrifar
um eitt og annað úr bók Franks Ponzi um
Islandsmyndir tveggja skozkra ferðalanga
frá níunda áratugi síðustu aldar.
STEFÁN FRÁ HVÍTADAL
Úr „Heilagri
kirkju“
Faðir vor á himnahæðum,
helgist þitt nafn í aldasafni.
Vandað skal mál, og utan enda
ungum rómi dýrð þér hljóma.
■Lát oss syndahölið bætast,
bleSsa þú oss með sonarins krossi.
Veittu döprum dag í háttinn,
Drottinn minn, af líknsemd þinni.
Himnadrottinn, heyr mig auman,
hrelldum manni að tungu felldu
glæður elds, og lyfti Ijóði
ljómi þinna ríku dóma.
Veit mér styrk til stærri verka,
streymi það fram, er andann
dreymir.
Leið þú mig í dýrð við dauða,
Drottinn minn, í Ijóssins inni.
Þungur er missir messusöngva,
meira er þó að sjá og heyra
lýðinn slæptan ákaft æða,
auð sinn lofa þöndum hvofti.
ÞustiII för í þagnargisting,
þrotlaust hark til endimarka.
Allt er hrun og voðavelta,
vígahlakk í feigum rakka.
Drottinn, lægðu duftsins þótta,
Drottinn, plægðu akur sprottinn,
Drottinn, fægðu oss döggum ótta,
Drottinn, nægðu oss eftirþvottinn,
Drottinn, frægðu oss dýrum mætti,
Drottinn, vægðu oss, þótt vér
spottum,
Drottinn, bægðu djöfulhætti,
Drottinn, mægðu oss þínum vottum.
Dæmir síðar Drottinn himna
dægurlýð, er skörðin ríður.
Sálir vestur gengnar gista
gljúfur dökk og næturrökkur.
Sendu, Drottinn, æðri anda
ungri tíð í villu þungri,
fornan Ijóma, háan himin,
Hóladýrð og Skálholtssólir.
Kær mér lýsa kertaljósin.
Kristi brunnu öll mín fyrstu.
Lofa eg æðst í lífi þjóða
Ijósahjálm og messusálma.
Lýtur þessu í lausnarvissu
lund mín ijálg til hinztu stundar.
Angrist sál, er sól á vöngum,
sigurljómi vígðra dóma.
Stefán frá Hvítadal, 1887-1933, fæddist á Hólmavík en kenndi sig löngum viö Hvítadal í Dala-
sýslu. Hann varð fyrstur til að boða þáttaskil í íslenzkri Ijóðlist við lok fyrri heimsstyrjaldarinnar
og áhrif hans voru ekki sízt frá Noregi, þar sem hann dvaldist um tíma. Heim kominn gerðist
hann einyrkja bóndi vestur í Dölum. Einnig snerist hann þá til kaþólskrar trúar og eftir það
urðu trúarleg viðfangsefni í Ijóðlist honum kær.
B
B
Starf hugans
Gömul minning kemur
fram í hugann, þegar
ég sest við skrifborðið.
Ömmubróðir minn, sem
ég hitti svo til daglega
á bernsku- og ungl-
ingsárum mínum, sagði
mér ósjaldan frá föður
sínum, sem var bóndi í Aðaldal í Þingeyjar-
sýslu. Hann lét málefni sveitarfélagsins
mjög til sín taka, sat lengi í hreppsnefnd
og þótti jafnan ráðhollur og rökvís. Þegar
hann var boðaður til funda, bjó hann sig
undir rökræður meðan hann sinnti bús-
störfum. Mátti þá heyra orðræður í fjósi,
en þegar að var gáð var gamli maðurinn
þar einn fyrir. Gekk hann fram og aftur
um tröðina og rökræddi ákaft við sjálfan
sig. Þannig velti hann málefnum af ýmsu
tagi fyrir sér og færði fram rök með eða
á móti. Gat hann þá jafnvel komist í nokk-
urn ham, ef um einhver hitamál var að
ræða. Og ósjaldan bar það við, er upp á
baðstofupallinn kom, að einræðum hans
var ekki lokið. Mælti hann þá stundum
upp úr eins manns hljóði orð og setning-
ar, en þá var sjaldan svo mikið samhengi
í máli hans, að ráðið yrði af því, um hvað
hann var að hugsa. Og frændi minn gat
þess þá, að umhugsunarefnið hefði getað
verið um margt, því margir kunnugir
hefðu leitað til hans með vandamál af
ýmsu tagi. A fundum reyndist gamli
maðurinn oftast hæglátur og íhugull á
hverju sem gekk, og brást þannig við,
að ráð eða rök skorti seint, svo margur
vandi varð auðleystur.
Oft kemur þessi lýsing frá lokum nítj-
ándu aldar upp í hugann á tímum, þegar
áhersla er lögð á snögg viðbrögð og oftar
en ekki vinnst vart tími til að hugleiða
margþætt ágreiningsmái eða leita lausna
í kyrrð og næði af umhyggju fyrir hverjum
manni eða heiminum öllum. Samfélag okk-
ar er þó í meiri þörf fyrir það, en nokkru
sinni fyrr. Á alþjóðavettvangi er vald
manna yfir eyðingarmætti geigvænlegt og
er nú svo komið, að þau tækniöfl geta
hæglega komist í hendur fámennra og
óþreyjufullra hryðjuverkahópa, sem engir
treysta. Eflaust þykir ýmsum of langt
seilst eftir dæmum, en við vitum þó full-
vel, að margt er komið inn á pallinn okk-
ar, sem við hugðum óralangt undan fyrir
nokkrum árum.
í samfélagi okkar hér við nyrsta haf
falla ósjaldan vanhugsuð orð á flausturs-
tímum og spilla vináttu og friði. Þess er
vert að minnast og hugleiða.nær páskum,
í þeirri viku, sem af kristnum mönnum er
kennd við kyrrð.
Kyrravika á að vera kristnum mönnum
til alvarlegrar íhugunar og undirbúnings
því að taka með einlægu hugarfari við því
skæra ljósi eilífs lífs. Við íslendingar eigum
þar glögga vegsögn til lífsins eilífu brunna
í einhverri mestu gersemi bókmennta okk-
ar, í Passíusálmum séra Hallgríms Péturs-
sonar. Þar er leiðin mörkuð skýr og glögg.
Því krefst þessi tími einlægni í trú og tján-
ingu, sem mótaðar eru af rósemi hugans.
Við þurfum því að njóta næðis til að hugsa,
að Súa huganum jafnvægi. Hann krefst
þjálfunar með líkum hætti og minnst var
í upphafi þessa máls í lýsingu af háttum
gamals manns.
„Hugurinn er knúinn áfram í óendan-
legri viðleitni til að festa sig við veruleik-
ann og trúin og tjáningin eru höfuðfarveg-
ir þessarar viðleitni. “ Þannig kemst dr.
Páll Skúlason að orði í ritgerð, sem hann
nefnir Hugleiðingar við Oskju. Og hann
heldur áfram: „En í raun er þessi viðleitni
borin von, nema okkur takist að halda
huganum sjálfum á lofti, svo að hann geti
sífellt farið um veruleikann og fundist
hann ná utan um hann allan, haldið honum
saman, varðveitt tilfinninguna fyrir heim-
inum sem einni órofa heild, sem þó er sí-
fellt að taka á sig nýjar myndir. Starf
hugans, það að hugsa, er samkvæmt þessu
að bera umhyggju fyrir heiminum sem
hlutlægri, sjálfstæðri heild, náttúrulegi'i
veröld. “
Vakandi hugur hvers manns, sem fylg-
ir Kristi á píslargöngu hans, nemur rödd
Guðs, sem boðar þann vilja, að hver þraut,
margvísleg mistök og jafnvel hrapalleg
afneitun vegna fljótfærni eða veiklyndis
eiga ekki að fæla okkur og hrekja til
uppgjafar og övæntingar. Því er okkur
gefin hugsunin, að hún sé hvorki vanrækt
eða heft, heldur svari kalli um þjálfun og
takist þá á við innri og ytri vanda í kyrrð
og næði og veki fijóar innri rökræður
hugans. Þannig markar hún heilbrigða
og virka afstöðu til andlegra og verald-
legra framfara og eindreginnar kærleiks-
þjónustu við alla þá, sem skortir þrek og
eru hjálpar þurfi. Nauðsyn ber til, að
kirkja Krists á Islandi leggi áherslu á
það, að vinna gegn hverskonar andlegum
og veraldlegum ofstopa og yfirgangi í
samfélagi sínu, en leggi alúð við mótun
hugarþels, sem vekur hlýjar og einlægar
tilfinningar til alls,'sem lífsanda dregur,
til sköpunar Guðs, til heimsins alls. Ef
hugsunin er vakandi og viljinn heill getur
ekkert byrgt okkur sýn til allra átta, þar
sem verkefni bíða starfsfúsra handa og
einbeittra, velviljaðra manna, kvenna og
karla.
Með bæn um blíða páskatíð og blessun
yfír alla menn.
BOLLI GÚSTAVSSON
á Hólum.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 30. MARZ 1996 3