Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.1996, Blaðsíða 3

LESBÖK
® [5] E [5] [SHE1EE0®® Elliilt!]
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavílc.
Æf
Islendingar
í Lúxemborg er að stórum hluta efni þessa blaðs.
í Lúxemborg búa nú um 100 íslenzkar fjölskyld-
ur og þar er ein stærsta íslendinganýlenda utan
landsteinanna. Til þess að kynnast lífi, störfum
og viðfangsefnum landanna í Lúxemborg, hefur
blaðamaður Lesbókar dvalið þar í nokkra daga
og ekki sízt hitt að máli þá sem hafa haslað sér
völl í einhverskonar viðskiptum, sem oftast eru
þá tengd íslenzkum samböndum.
Lúxemborg
í aldanna rás, er heiti á grein um sögu Lúxem-
borgar, sem Jóhannes Helgi rithöfundur hefur
tekið saman. Þar er stiklað á stóru, frá því fyr-
ir árið 1000 og til nútímans, en vegna legu sinnar
hefur Lúxemborg orðið að láta ýmislegt, og
ekki allt fagurt, yfir sig ganga. Nú er þetta
dvergríki hinsvegar komið á græna grein og
nýtur þess að vera í námunda við ríka nágranna.
SIGURÐUR BREIÐFJÖRÐ
Fjallið fagra
Hér er yndi á háu fjalli
að horfa um unn og jarðar mó
og lepja í vinda léttu falli
loftið þunna úr veðra sjó.
Vinda andi í vöggum sefur,
vogar þegja og hlýða á.
Haf um landið hendur vefur
hvítt og spegilslétt að sjá.
Straumar bindast brjóstum landa,
- beggja hlýna vingan má.
Eyjar synda, sofa, standa
silfurdýnum Ránar á.
Ekki úr sporum blómstur bærast,
- brjóst þeim gefa foldin kann.
Vindar þora ei hót að hrærast,
því heilög sefur náttúran.
Fossar skauta fjalla stöllum,
flytja í boga vötnin þunn.
Lækir tauta í lágum föllum
og læðast voga fram í munn.
Sólin klár á hveli heiða
hvarma gljár við baugunum.
Á sér hár hún er að greiða
upp úr bárulaugunum.
Gulli settar hálfar hlíðar
hlæja móti sólar brá.
Undir klettum skuggar skríða,
skrímslisfótum varla á.
Voga að standa hrikar háir,
hræðast kunna fyrir því
þá Ijómandi sólin sjái,
svala unn nær líður í.
Að því gaman er að hyggja,
undir stórum hæðum þá
skugga hamir hræddir liggja
og hökta Ijórum löppum á.
En nær sólin sezt í æginn,
sem þeim banna hrokann réð,
einráð fólin fljúga á daginn
og flæma hann í sjóinn með.
Sól og dagur sjónum hverfa
sjávar þannig niður í hyl.
Nótt vill haga himins erfa.
Hér er annað sjónarspil.
Sigurður Breiðfjörð, 1798-1846, var frá Rifgirðingum við Breiðafjörð. Hann var helzta og
bezta rímnaskáld Islendinga á 19. öld og naut mikillar alþýðuhylli, en fékk óvægna gagnrýni
frá Jónasi Hallgrímssyni. Sigurður var beikir að iðn; hann vann um tíma á Grænlandi, en bjó
í Ólafsvík og síðast í Reykjavík i sárri fátækt, þjakaður af alkóhólisma.
10O íslenzkar
fjölskyldur
í Lúxemborg
Yorið kom í Lúxemborg eins og
hendi væri veifað þennan dag,
síðla marzmánaðar. Rabbskrif-
arinn var kominn utan þeirra
erinda að hitta' að máli ein-
hvetja þeirra fjölmörgu landa okkar sem þar
búa. Þeir önduðu léttar þennan dag; sögðu
eins og menn á hörðu vori hér heima, að
það væri langþráð að fá dálitla hlýju eftir
annan eins vetur. Elztu menn mundu ekki
annað eins. Vikum saman hafði verið frost;
brunagaddur á nóttinni og hvað eftir annað
snjóaði með tilheyrandi öngþveiti í umferð-
inni. En vorið var ekki komið. Eftir tæpa
viku kólnaði aftur; fuglakliðurinn í tijánum
hljóðnaði og lengi vel mátti sjá hærri hitatöl-
ur _á íslandskortinu.
ísland og Lúxemborg eiga það sameigin-
legt að vera dvergríki í samfélagi Evrópu-
þjóða; ísland þó nærri 40 sinnum stærra að
flatarmáli. Það dugar samt ekki til yfirburða
í mannfjölda, þar eiga Lúxemborgarar um
130 þúsund manns umfram okkur og þar
að auki fjölda sem einungis starfar í land-
inu. í báðum þessum löndum voru bænda-
þjóðfélög frá fornu fari; Bæði búa þau við
velmegun og stöðugleika og bæði eiga mikla
fátækt að baki. Á síðustu öld flutti þriðjung-
ur Lúxemborgsku þjóðarinnar til Ameríku
sökum fátæktar heima fyrir. Lúxemborgarar
eru þó í flokki hinna efnuðustu þjóða núna
og hagtölur herma að þeir séu hreinlega
fremstir meðal jafningja; nýlega komnir
framúr Svisslendingum.
Það er eiginlega óskiljanlegt að Stórher-
togadæmið Lúxemborg skyldi fá að viðgang-
ast til langframa á landsvæði þar sem reip-
tog um hvern skika átti sér stað milli stríð-
andi nágranna. Það hefur haft bæði kosti
og galla að búa á þessum stað. Núna eru
kostirnir að koma í ljós; Lúxemborg er í
vaxandi mæli að verða miðpunktur í næsta
nágrenni við valdamiðstöðina í Brussel og
nýjar og glæsilegar hallir Evrópusambands-
ins þenja sig yfir óhemju flæmi þar sem
áður akrar huldu völl. Þeirri innrás fylgir
að fjöldi sérfræðinga býr tímabundið i land-
inu, en borgar þar skatta og skyldur og
ekki þarf annað en að virða fyrir sér bílakost-
inn á götunum til að sjá að tölur um velmeg-
un eru ekki út í bláinn. Þar vekur kannski
mesta athygli, hversu ákaflega Lúxemborg-
arar telja sig þurfa á jeppum að halda; sér-
staklega ijallsterkum lúxusjeppum.
I annan stað vekur athygli að gríðarleg
bankaferlíki hafa á skömmum tima sprottið
upp eins og sóleyjar í varpa. Hátt í 190
bankar munu nú vera í landinu og Lúxem-
borgarar eru í mjög vaxndi mæli að verða
gæzlumenn fjár, sem misjafnlega vel þolir
dagsljósið. Vegna þess að nú er fjármagns-
skattur í deiglunni hér er kannski ekki úr
vegi að geta þess, að talið er að Jjármagn
sem svarar 70 milljörðum dollara (4690
milljörðum íslenzkra króna) hafi flutzt frá
Þýzkalandi til bankanna í Lúxemborg til
þess að losna undan fjármagnstekjuskatti.
Lúxemborgarar nýta sér ríka og volduga
nágranna á fleiri sviðum. Til dæmis selja
þeir ódýrasta eldsneyti í allri Evrópu og
hafa orðið að byggja urmul bensínstöðva
rétt innan við landamærin til þess að hafa
undan að afgreiða. Um leið og menn koma
frá nágrannabyggðum Þýzkalands til þess
að fylla á tankinn, kaupa þeir mun ódýrari
matvæli og áfengi og frá Belgíu eru gerðar
út sérstakar rútuferðir fyrir þessi innkaup
í Lúxemborg.
Þessi sömu landamæri, allsstaðar nálæg,
hafa líka haft sína ókosti. Hæfileikaríkt fólk
hefur séð hag sínum betur borgið handan
þeirra og það hefur gegnum tíðina verið
gegndarlaus atgervisflótti þangað sem gras-
ið var talið grænna. Það er trúiega þess-
vegna sem fullyrt er, að listræn afrek séu
ekki það sem hæst ber í menningu Lúxara
(eins og Islendingar í iandinu nefna þá).
Samt er að sjálfsögðu til lúxemborgsk menn-
ing, það er hafið yfir vafa. En listir eru
ekki burðarsúlur undir henni. Það vekur
nokkra undrun í þessu efnaða landi að þár
er enginn háskóli. Það þykir víst ekki knýj-
andi nauðsyn þar sem háskólar eru í næsta
nágrenni og metnaður í þessa veru virðist
ekki vera fyrir hendi.
Við höldum fast í tungu feðranna; teljum
að grundvöllur íslenzkrar menningar sé
móðurmálið og þau afrek sem skáld að fornu
og nýju hafa unnið með íslenzkuna að vopni.
Að tala íslenzku fínnst okkur að sé kjarni
þess að vera íslendingur. Lúxemborgar eru
hinsvegar fjöltyngd þjóð. Allir tala frönsku
og þýzku og fjöldi manns talar þar að auki
ensku. Móðurmál Lúxara er þó ekkert af
þessum málum, heldur Lúxemborgíska. Hún
hefur framundir þetta fremur verið skil-
greind sem mállíska, enda ekkert ritmál til
þangað til nú á allra síðustu árum að reynt
hefur verið eitthvað til að forma það og festa
í sessi.
Varla er þess von að bókmenntir séu til
á máli sem innfæddir vita varla hvernig á
að skrifa, enda eru þær ekki til. Eina ljóð-
skáldið sem náði eitthvað að skapa sér nafn
fyrr á öldinni, orti á þýzku. Ekki er mér
kunnugt um að til séu nafntogaðir listamenn
af lúxemborgskum uppruna; þeir hafa þá
ekki haldið því á lofti.
I höfuðstaðnum starfar góð sinfóníuhijóm-
sveit og þar er ágætt leikhús, en ekkert leik-
félag nema Leikfélagið Spuni, sem íslending-
ar standa að. Leikhúsið í Lúxemborg byggir
á því að fá gestaleiki frá Frakklandi eða
Þýzkalandi. Blöðin þaðan eiga líka markað-
inn í Lúxemborg. Ekkert dagblað er gefíð
út á lúxemborgísku og franska er það mál
sem gildir í stjórnkerfínu. í samtölum við
íslendingana kom fram, að fæstir þeirra
hafa lagt sig eftir því að læra Lúxemborg-
ísku, en það hefur komið af sjálfu sér að
börnin þeirra tala hana jafn eðlilega og ís-
lenzku og þar fyrir utan læra þau að tala
reiprennandi frönsku og þýzku. Hjá flugfé-
laginu Cargolux þar sem fjöldi Islendinga
starfar, er enska samskiptamálið og það
hefur orðið til þess að landarnir hafa ekki
beinlínis verið tilneyddir að læra önnur
tungumál.
Um 100 íslenzkar fjölskyldur búa nú í
Lúxemborg. Það eru liðlega 400 manns og
íslendinganýlendan þar hefur aldrei verið
stærri. Margir eru búnir að vera þar síðan
Cargolux-ævintýrið byrjaði uppúr 1970 og
sumir hafa gerzt þarlendir ríkisborgarar.
En öllum er mér vitanlega sameiginlegt að
vera fyrst og fremst gegnheilir íslendingar
með mikinn þjóðlegan metnað. Sérstaða
þessarar nýlendu felst líka í því, að flestir
eru á einhvern hátt tengdir fluginu og hafa
þessvegna aðstöðu til þess að komast heim
til ísiands tvisvar eða þrisvar á ári. Þetta
fólk talar íslenzku á sínum heimilum og
hefur komið á íslenzkukennslu fyrir börn og
unglinga með styrk frá menntamálaráðu-
neytinu. Auk þess hafa framtíðar tengsl við
Island og íslenzkuna verið tryggð með því
að unglingarnir hafa verið í menntaskólum
eða öðrum skólum á Islandi.
Fjöldi íslendinga hefur haft þau einu kynni
af Lúxemborg að hafa komið á Findel-flug-
völl. Flugstöðin þar er til fyrirmyndar; ger-
samlega án tildurs, en eins heimilisleg og
orðið getur og þar er einskonar fastur punkt-
ur og samkomustaður landanna í Lúx-
emborg. Þangað koma þeir til þess að kaupa
Moggann og sjá hveijir eru að koma og fara.
Loftleiðir hófu flug þangað 22. mai 1955,
en nokkru áður hafði þáverandi flugmála-
stjóri, Agnar Kofoed-Hansen fengið auga-
stað á hinum lítt notaða Findel-flugvelli.
Sagt er að Agnar hafí hitt lúxemborgskan
starfsbróður sinn í Finnlandi; þeir farið sam-
an í gufubað og þangað megi rekja upphaf
málsins.
GÍSLl SIGURÐSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 27. APRÍL 1996 3