Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.1996, Blaðsíða 10

Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.1996, Blaðsíða 10
lærðum og leikum, gert kunnugt að Sigfrid greifí af göfugum ættum fær til eignar og umráða svonefndan Lucilinburhuc-kastala ásamt árfarvegi í Alzettedal, að breidd og lengd að hinum foma skógarstofni umhverf- is múra kastalans, eign Maximinerklausturs, í makaskiptum fyrir jarðeignina Feulen í greifadæminu Giselbert í Ardennahéraði, ásamt búnytjum og skattpeningi leiguliða o.s.frv. Mikið piagg og a.m.k. kíló að þyngd með innsiglum. í fjarvem Otto keisara, sem ásamt kirkju- höfðingjum er að beija á uppreisnargjörnum ítölum þennan Pálmasunnudag, undirrita samninginn í Trier Bruno erkibiskup stað- gengill keisara, Wiker ábóti, munkar og kanúkar, og Sigfrid greifi ásamt frændliði. Þar með vom drögin lögð að ríki því sem í dag er Stórhertogadæmið Lúxemborg. SlGFRIDSBURG I hlut Sigfrids komu samkvæmt samningn- um einnig dreifðar jarðeignir við Móselá, og landamörk þá sem alla daga síðan kjörið ágreiningsefni, óháð heimshlutum, og íslend- ingasögurnar eru til vitnis um, enda urðu jarðeignir þessar í tíð niðja Sigfrids tilefni þrálátra væringa, sem í fornum heimildum ganga undir heitinu Móselskærurnar. En nú var hægt að hefjast handa um byggingu kastalaborgarinnar, sem í fyrstu hlaut nafnið Sigfridsburg, og reis á fyrrnefndri hamra- borg við Alzette. Handverksmenn dreif að úr öllum áttum: múrarar, trésmiðir, bygg- ingameistarar, og hafði dalurinn ekki verið vettvangur annarra eins umsvifa síðan á dögum Rómverja hinna fomu. Sigfrid hafði ekki einungis lagt grundvöll- ' inn að greifadæmi. Stofnun þess varð kveikj- an að stórpólitískum áhrifum vítt og breitt um Evrópu á næstu öldum. ÚTSMOGIN ÚTÞENSLUSTEFNA Dóttur sína Kúnígúnd4 gifti Sigfrid Hinriki I, þáverandi hertoga af Bayem, sem árið 1002 varð þýsk-rómverskur keisari og Kún- igúnd hófst þar með til tignar keisaraynju. Og fyrir tilstuðlan frændrækni hennar og öflugrar hjúskaparmiðlunar fóm nú hjólin að snúast lúxembúrgísku greifaættinni í vil, langt inní framtíðina. Greifarnir í Lúxemborg vom herskáir menn og yfirmáta gráðugir í landeignir, enda börn síns tíma. Þeir gerðu með vopnavaldi ítrekaðar tilraunir til að sölsa undir sig jarð- eignir biskupsstólanna í Metz og Trier. Arið 1030 í fjarveru Poppo erkibiskups sem var í pílagrímsför til Jerúsalem, sætir Giselbert greifi færis og fer ránshendi um borgina, Trier. Og einhverntíma á ámnum 1060-1061 tekur Konrad greifi Eberbard erkibiskup til fanga við kirkjulega athöfn í Trier og flytur hann í járnum til Lúxemborgar og varpar í dýflissu. Að kröfu páfa er greifmn kúgaður að viðlagðri bannfæringu til að gera ferð sína til Jerúsalem í yfirbótarskyni og átti hann ekki afturkvæmt úr þeirri för; einhvers staðar á Ítalíu varð rýtingur úr launsátri honum að aldurtila, en bót í máli að hann hafði iðrast áður. Canossagangur Hinriks rv í þessu samhengi verður ekki komist hjá að víkja að hinni langvinnu Skrýðingardeilu sem svo var kölluð. Hún hófst uppúr miðbiki II. aldar milli páfa og veraldlegra valdhafa, og átökin voru hörðust milli Hinriks IV Þýskalandskeisara og Gregoríusar páfa VII. Lúxembúrgísku greifamir studdu Hinrik með oddi og egg og gegndu mikilvægu hlutverki í her hans. Deilan spratt af réttinum til að útnefna biskupa og ábóta, sem oft réðu yfir stórum lénum og áttu því veraldlegir valdhaf- ar annarsvegar og kirkjuleiðtogar hinsvegar mikilla hagsmuna að gæta við útnefninguna. Biskupar útnefndir af kirkjunni urðu skiljan- lega handgengnir kirkjuvaldinu, hinir kon- ungum og keisumm. Á kirkjuþinginu í Róm 1075 var blátt bann lagt við því að útnefning væri á hendi veraldlegra valdhafa í þýsk- rómverska ríkinu. Þetta var hvorki meira né minna en stríðsyfirlýsing gegn stjórnskipu- lagi þýska ríkisins. Hinrik IV Þýskalandskon- ungur brá hart við og fékk meirihluta þýsku biskupanna til að óhlýðnast páfa og vék hon- um með því nánast úr embætti. Á kirkju- þingi árið eftir lék Gregoríus mótfeik sinn: bannfærði Hinrik IV og leysti jafnframt léns- herra hans frá trúnaðareiðum sínum við kon- unginn, og setti hann af sem konung, með þeirri röksemd að hann hefði fyrirgert rétti sinum sem þjóðhöfðingi vegna uppreisnar gegn kirkjunni og þar með Guði. Við bann- færinguna var konungdómur Hinriks orðinn svo valtur að hann átti ekki annars úrkosta en að ganga fyrir páfa og biðja fyrirgefning- ar. Það gerði hann í janúar 1077. Gregoríus hélt þá til í Canossa, greifaborg í ítölsku Ölpunum. I þijá daga stóð Hinrik IV í yfirbót- arfeldi og berfættur í snjónum fyrir utan borgarhliðið áður en Gregoríusi þóknaðist að hleypa honum inn og veita honum syndaaf- 0 lausn. Síðan er „Canossagangur" notað um hina stærstu auðmýkingu. Gregoríus mun hafa farið nærri um, að iðrun Hinriks risti ekki djúpt. Hann varð sannspár þar. Hefndin fyrir niðurlæginguna lét ekki á sér standa. í rauninni var yfirbótar- ferð Hinriks pólitísk refskák. Hann hafði með henni bægt frá sér hættunni á að þýski aðallinn steypti honum af stóli. Leystur úr banni gat hann á ný fylkt að baki sér meiri- hluta þýsku biskupanna. Og þrem árum seinna fór hann með óvígan her til Ítalíu, lagði undir sig Róm, skipaði nýjan páfa og lét hann krýna sig til keisara. Gregoríus kallaði sér til hjálpar Víkingahöfðingja sinn og lénsherra, Róbert Guiscard, en í stað þess að leggja páfa lið, fóru málaliðar Róberts ránshendi um borgina og Gregoríus hraktist frá Róm og lést í Salernó 5 árum seinna, saddur lífdaga. Deilunni lauk með sættar- gerðinni í Worms 1122 og styrkti sáttmálinn stöðu páfa. Hinrik IV var þá einnig fyrir löngu kominn undir græna torfu. Yfirmáta Gráðug Skepna 1136 andast Konrad greifi II af Lúxem- borg barnlaus. Greifadæmið fellur þá undir Hinrik IV greifa af Namurgrein ættarinnar. Um 60 ára skeið drottnaði hann yfir land- svæðinu milli fljótanna Maas og Mósel. Anná- laritarar lýsa honum sem dæmafáum ofbeld- isseggi. Snemma árs 1141 ræðst hann í farar- broddi 1.500 riddara á Trier, að erkibiskupn- um fjarverandi. Við borgarhliðið, Porta Nigra, kaupir klausturstjórinn, Friðrik af Vianden, borginni grið fyrir offjár. Hinrik greifi og lið hans svala þá blóðþorsta sínum á bændabyggðinni umhverfis borgarmúrana, drepa þar allt kvikt sem fyrir þeim verður. 1144 í haustþoku árla morguns gerir Hin- rik greifi enn eina atiögu að Trier og hyggst koma borginni að óvörum, en ölvaður munk- ur á leið til kapellu í yfirbótarskyni er ekki drukknari en svo að hann sér móta fyrir hernum í fjarska og gefur hættumerki með kirkjuklukkunum. Aðförin misheppnast því, en Hinrik leggur í hefndaræði eld í öll bænda- býli utan borgarmúranna og brennir til kaldra kola. Adelbero erkibiskup lætur þá reisa varð- turn á Neuerburghæðum til vamar fjandmön- um_ sínum í Lúxemborg. Árið eftir, 1145, snýr Adelbero erkibiskup vörn í sókn, sigrar og leggur í rúst fjölda greifabækistöðva, m.a. í Echternach og Manderscheid. Konrad III Þýskalandskeisari rekur smiðshöggið á verkið, sigrar Hinrik greifa og sviptir hann greifadæminu. Hinrik fær það þó aftur í friðarsamningunum á ríkis- þinginu í Speyer ári seinna gegn því að sveija erkibiskupinum í Trier trúnaðareið og láta af aðförum gegn borginni. Hinriki IV varð ekki barns auðið í vígðri sambúð fyrr en hann var á 72. aldursári, eignaðist þá dótturina Ermesinde, en kom því í verk áður en hann gaf upp öndina í klaustrinu í Echternach að gifta hana, 11 ára, Theobaldi greifa von Bar og tryggði sér með því samheija sem hann sökum elli van- hagaði um. Skörungurinn Ermesinde Theobald von Bar og Ermesinde eignuðust einn son sem lést í frumbemsku. Þegar Theo- bald féll frá 1214 brá Ermesinde skjótt við og giftist nokkmm vikum síðar Walram, hertoga af Limburg, og afstýrði þannig að Lúxemborg félli í hendur barna Theobalds frá fyrra hjónabandi. Þar með sameinaðist markgreifadæmið Arlon Lúxemborg og styrktist pólitísk staða Lúxemborgar mjög við þá sameiningu. Að Walram látnum 1226 varð Ermesinde alráð í Lúxemborg. Sagnir herma að hún hafí verið gædd óvenjulegri stjórnvisku. Hún var frábitin vopnavaldi, af- nam bændaánauðina og færði út ríki sitt jöfnum höndum með kaupum á löndum og tilstuðlan hagstæðs kvonfangs í frændgarði sínum. Ermesinde er í síðari tíma heimildum talin annar stofnenda Lúxemborgar, við hlið Sigfrids, og gerði hún frönsku að opinberu máli stjórnkerfisins. Hinrik VII Hinrik VII af greifaætt Lúxemborg var 1308 krýndur keisari Þýskalands. Næstu fimm kynslóðir ættarinnar efldu mjög tengsl ríkis og kirkju og höfðu því mikil áhrif á vöxt og viðgang kristninnar, en áhrif hennar höfðu dvínað á 13. öld. Hinrik vildi endur- reisa hið kristna heimsríki og setjast á þann trón. Fyrsta skref hans í þeim efnum bar keim af mikilmennskubijálæði. Markmið hans var langt um efni fram. Kjörorð hans var: Richtet gerecht, ihr Söhne der Menschen (Gjörið rétt, þér synir manna). I anda þess kjörorðs vígbjóst hann, lagði upp í herför yfir Alpana með stefnu á Róm og fór báli og brandi um Norður-Ítalíu og sætti lítilli mótstöðu fyrr en í Mílanó, að þyngra varð fyrir fæti. Þar þurfti hann að bijóta á bak aftur hveija uppreisnina á fætur annarri. Bróðir hans féll í þeim átökum, og drottning- in, sem var með í för, fékk hitaslag. Hinrik ingu vopna; hann var það einnig í sjafnarmál- um og jók alin við nafnbót sína er hann 14 ára gamall kvæntist yngstu systur Böhm- enkonungs og settist við svo búið sjálfur í hásætið. Stjórnarfar Jóhanns varð að mörgu leyti heilladijúgt fyrir Lúxemborg. íbúatalan í virkisborginni jókst að mun í tíð hans og náði tölunni 4 þúsund, sem var talsvert þétt- býli á þeirra tíma mælikvarða. Jóhann örvaði einnig mjög verslun og viðskipti. Hann stofn- aði t.d. hina svokölluðu Schobermesse, sem enn þann dag í dag er haldin í lok ágúst á Limpertsberg í höfuðstaðnum. Vörumessan dró til sín mikið af kaupmönnum frá öðrum landsvæðum og þar með komust á varanleg verslunarsambönd við nágrannaríkin. JÖFN VÍGSTAÐA Kominn vel yfir miðjan aldur og nánast blindur rak Jóhann flótta pólska konungsins Kasimir inn fyrir virkismúra Kraká. Jóhann ávarpaði þá riddara sína svofelld- um orðum: Augun bregðast mér, en höndunum held ég, og fái þær að snerta múra Kraká inn- anfrá dey ég glaður! Kasimir konungur kom þeirri tillögu á HALLIR Evrópusambandsins í Lúxemborg. framfæri við Jóhann að þeir gerðu út um ágreining sinn með einvígi. Jóhann tók hólmgönguáskoruninni kampa- kátur, með eftirfarandi skilyrði: Ich bin bereit, wenn Kasimir sich vorher die Augen ausstechen lat! (Ég er reiðubúinn, ef Kasimir lætur áður stinga úr sér augun!) Varla þarf að taka fram að Kasimir hafn- aði skilmálunum. Þangað Sem Hríðin Er Hörðust BRÆÐUR! 1346 fregnar Jóhann að sverfi til stáls milli heija Filips II Frakkakonungs og Ed- wards III Bretakonungs í Crécy. Jóhann her- tygjast snarlega og fer Filip til hjálpar með einvalalið 50 hvítklæddra riddara og er fagn- að með húrrahrópum úr tugþúsund börkum. Þegar herirnir síga saman draga Jóhann og vopnabræður hans keðjur í beisli hesta sinna. Einn fyrir alla og allir fyrir einn. Jóhann fellir við svo búið hjálmgrímuna, sveiflar sverði sínu, hrópar: Fram! Þangað sem hríðin er hörðust bræð- ur! Eða eins og segir í ljóði Nikolaus Welters:5 Mein Schwert, das ich fast vierzig Jahre schwang, Das an der Tiber und am Haff erklang, Mein braves Ro, das mich im Siegesflug Von Kampf zu Kampf durch ganz Europa trug, Uns drei hat doch das Leben mud gemacht: Will’s Gott, so ruhn wir friedlich diese Nacht. í lauslegri þýðingu: Sverð mitt sem ég áratugi fjóra sveiflað hef, Og sungið hefur hátt við Tíber og Haff, Fákurinn minn mikli sem mig á sigurreið Frá bardaga til bardaga um Evrópu þvera bar, Okkur þtjá hefur lífið lengi lúð: Ef Guð vill hvílum við í friði þessa nótt. Keðjurnar héldu. Þeir sofnuðu allir 50 hinsta svefni þessa nótt. I valnum við Crécy lágu að auki 11 prins- var samt ekki af baki dottinn. Hann hélt til Rómar, en náði ekki borginni á sitt vald og lést við svo búið úr malaríu, 1313. Og víkur þá sögunni að syni Hinriks og arftaka, Jó- hanni. Jóhann Blindi í gervallri miðaldasögu Lúxemborg leikur mestur ljómi um nafn Jóhanns, ætíð kallaður Jóhann blindi vegna augnsjúkdóms sem á hann heijaði þegar aldur færðist yfir hann. Hvirfilvindur hefði kannski verið viðurnefni betur við hæfi, því að hann lagði síðar upp í herferðir alla leið til Póllands og Litháen. Hann var manna vopnfimastur, rammur að afli og aldrei í essinu sínu nema í fullum herklæðum á ólmum stríðshestum og ekkert lét honum jafndátt í eyrum og orustugnýr. Jóhann var of ungur til að koma til greina sem arftaki föður síns, en í orustunni milli Friðriks af Austurríki og Lúðvíks af Bayern um krúnuna, réð Jóhann úrslitum. Orustan var háð við Muhldorf og Jóhann, sem studdi Lúðvík, lagði fyrstur ásamt liði sínu til atlögu gegn Austurríkismönnum og batt með hug- rekki sínu og bardagagleði nógu lengi það stóran hluta af her Austurríkis, að her Lúð- víks gafst ráðrúm til að koma her Friðriks í opna skjöldu, þannig að flótti brast í liðið. SCHOBERMESSE í 700 ÁR Jóhann bar titilinn greifi af Lúxemborg, en pilturinn var ekki aðeins bráðger í beit- KLAUSTRIÐ í Clervaux.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.