Lesbók Morgunblaðsins - 27.07.1996, Blaðsíða 10

Leiklistarlífið hér einkennist öðru fremur af fjöl-
breytni. Almennur áhugi er mikill og aðsókn stöóug
og góð og fæóir af sér mikió og margvíslegt fram-
boð, segir SOFFÍA AUÐUR BIRGISDQTTIR sem fjallar
hér um leiklist nýlióins leikárs.
NÚ ÞEGAR leiklistarlífið
á íslandi er svo að segja
á milli vita, síðasta
leikári stóru leikhús-
anna lokið og nýtt
óhafið, er við hæfi að
líta aðeins um öxl og
reyna að meta hvaða
heildaráhrif sitja eftir í huga áhorfandans.
Hér er ekki ætlunin að dæma einstök verk
eða gera upp á milli leikrita, leikhópa eða
-húsa, öllu fremur er tilgangurinn að íhuga
efni og innihald þeirrar leiklistar sem leik-
húsgestum var boðið upp á síðastliðið leikár.
Fjölbreytni . . .
Leiklistarlífið hér einkennist öðru fremur
af fjölbreytni. Almennur áhugi er mikill og
aðsókn stöðug og góð og fæðir af sér mikið
og margvíslegt framboð. Síðastliðið leikár
bauð upp á djarfar uppfærslur á klassískum
meistaraverkum, gríska harm- og ærsla-
leiki, ný íslensk samtímaverk sem og þýdd
nútímaverk, stærri og minni söngleiki, höf-
undasmiðju og einleiki ungra leikara - svo
nokkuð sé nefnt. Upp spruttu ný leikhús
og leikfélög svo sem Hafnarfjarðarleikhúsið
spurningin: „Hver er ég?“ sem áleitin var á
fyrri hluta aldarinnar, vikið fyrir spurning-
unni: „Hvers kyns er ég?“ (í allri þeirri
margræðu merkingu sem hún býr yfir) á
seinni hluta aldarinnar. Þetta sjáum við
endurspeglast á fjölum íslenskra leikhúsa
síðastliðið leikár og kæmi ekki á óvart ef
framhald yrði á því næstu árin.
Aó vera karl ...
Karlmennskan var í brennidepli í fjölda
leikverka á leikárinu. Ber þar fyrst að nefna
bráðskemmtilega uppfærslu Þjóðleikhússins
á klassísku verki Moliéres Don Juan. Hefð-
bundin túlkun á þessari frægu persónu
heimsbókmenntanna er að sýna hann sem
uppreisnarmann og hinn eilífa elskhuga sem
engin kona fær staðist. Leikstjórinn lithá-
enski, Rimas Tuminas, valdi aðra leið í túlk-
un og sýndi okkur hinn eilífa flagara sem
þreyttan og þunglyndan mann, sem var að
því kominn að bugast yfir hinni eilífu endur-
tekningu athafna sinna; endurtekningu sem
leiðir til merkingarleysu. Einn áhorfandi,
Egill Guðmundsson, lýsti í grein í Mbl. þess-
um Don Juan á þá leið að hann minnti „helst
á gamalt blint innilokað ljón sem leitar á
Morgunblaóið/Kristinn
„LEIKSTJÓRINN litháenski, Rimas Tuminas, valdi aðra leið í túlkun og sýndi okkur hinn
eilífa flagara sem þreyttan og þunglyndan mann, sem var að því kominn að bugast."
AÐ VERA KARL, EÐA KONA
Hermóður og Háðvör, Leikfélagið Loftur í
Loftkastalanum og Lundúnaleikhópurinn.
Stóru leikhúsin tvö í Reykjavík voru bæði
með öfluga starfsemi sem og Leikfélag
Akureyrar og hið skemmtilega reykvíska
Kaffileikhús jók starfsemi sína með góðum
árangri. Islenska óperan og Islenski dans-
flokkurinn létu ekki sitt eftir liggja og frum-
sýndu glæsileg ný íslensk verk.
Af þessu má sjá að síst ríkir lognmolla
yfir leiklistinni í landinu og gildir það bæði
um listrænt starf sem og um stjómun ein-
stakra stofnanna og verka, og síðast en
ekki síst um skoðanaskipti einstaklinga um
leiklistina. En hér er ekki til umræðu skort-
ur á logni eða einstaka stormar í vatnsglös-
um; vonum bara að slík veðrabrigði haldi
áfram leiklistinni til framdráttar og almenn-
ingi til skemmtunar.
. . . en þó rauóur þráóur
En þrátt fyrir að leiklistin hér heima ein-
kennist öðru fremur af fjölbreytni má þó
hvað varðar efni og innihald greina rauðan
þráð í uppsetningum síðasta árs. Stærstur
hluti verkanna fjallaði á einn eða annan
hátt um kyn eða kynferði: Um það hvað
-það þýðir fyrir einstaklinginn að vera karl
eða kona, hvaða takmarkanir kynið setur
okkur eða hvaða forréttindi það veitir okkur
- allt eftir því sem við á.
Það er óhætt að fullyrða að í bókmenntun-
um (hér heima sem erlendis) hafi tilvistar-
rimlana fremur af gömlum vana en vænta
nokkurs fyrir utan“. Óvenjuleg túlkun Rim-
asar hittir vel í mark á tíma þegar táldrag-
elsi er ekki lengur list og karlmaðurinn í
nokkurri kreppu í samskiptum sínum við
nútímakonur.
Annað verk sem frumsýnt var á stóra
sviði Þjóðleikhússins var Tröllakirkja eftir
Ólaf Gunnarsson í leikgerð Þórunnar Sig-
urðardóttur. Þar er sögð harmsaga íslenskr-
ar fjölskyldu um miðbik aldarinnar. Fjöl-
skyldufaðirinn er stórhuga og atorkusamur,
eins og orð fer af íslenskum karlmönnum,
en sést ekki fyrir í athöfnum sínum. Leik-
gerðin beinir sjónum að sálarkreppu hins
sjálfhverfa miðaldra karlmanns og sýnir
hvernig harmleikur fjölskyldunnar á rót að
rekja til skapgerðarbrests hans. Tröllakirkja
er áleitin krufning á íslenskri fjölskyldugerð
og stöðu einstaklinga innan fjölskyldunnar.
Höfundur sýnir fram á hvernig heill og
hamingja margra einstaklinga getur staðið
og fallið með kostum og kenjum þeirra sem
teljast höfuð fjölskyldunnar. Karlmaðurinn
í þessu verki er maður stórra drauma og
dirfsku, hann vill öðlast virðingu umhverfis-
ins, e.t.v. sem uppbót fyrir minnimáttar-
kennd sem hann þjáðist af í æsku, en Iætur
sig minna skipta tilfinningalega líðan sinna
nánustu - í því er fall hans falið.
Annað íslenskt verk leikársins fjallar um
efni skylt þessu, en þó með allt öðrum for-
merkjum. Þar á ég við leikrit Einars Kára-
sonar og Kjartans Ragnarssonar sem unnið
er upp úr skáldsögum þess fyrrnefnda: Is-
lensku mafíuna sem LR setti upp á stóra
sviði Borgarleikhússins. Hérna er einnig ís-
lensk fjölskylda í brennidepli, þrír ættliðir
Killian-fjölskyldunnar koma við sögu. Ætt-
faðirinn, Sigfús Killian, var gullgrafari og
mikill draumóramaður og hafa þau persónu-
einkenni gengið í arf til sona hans Bárðar
og Vilhjálms sem báða dreymir um að kom-
ast í góð efni með sem minnstri fyrirhöfn
á sem skemmstum tíma; i því felst þeirra
karlmennska, sú sama og verður þeim að
falli, hvorum á sinn hátt. íslenska mafían
er leikrit sem snýst um karla og þeirra
margvíslega brambolt. Þó væri rangt að
ætla höfundum þess það markmið að kryfja
karlmennskuna að eitthveiju marki. Mark-
mið þeirra virtist fremur vera að segja reyf-
arakennda fjölskyldusögu úr íslenskum sam-
tíma - í léttum dúr. En á bak við grínið
liggja þó hinar íslensku karlímyndir ljósar
- og það sama má segja um annað verk
þeirra félaga Einars og Kjartans: Nanna
systir sem frumsýnt var á Akureyri. Nanna
systir er vel heppnaður gamanleikur sem
að mörgu leyti er stúdía í karlímyndum. í
verkinu birtast fulltrúar mismunandi karl-
gerða (og kvengerða) og gengur húmor
leiksins mikið út á leik með þær klisjur sem
loða við slíkar týpur.
En kannski var karlmennskuímyndin
krufin helst til mergjar í verkum eins og
Sannur karlmaður eftir Þjóðveijann Tankred
Dorst, sem sýnt var á Litla sviði Þjóðleik-
hússins, og í hinu sígilda verki Tennessee
Williams, Sporvagninn Girnd, sem Leikfélag
Akureyrar sýndi. Fyrrnefnda verkið sýnir
karlmanninn sem n.k. erkitýpu. Fernandö
Krapp reynir að vera karlmennskan holdi
klædd. Hann sýnir einarðan vilja (biður aldr-
ei) og beitir honum eftir eigin höfði og spá-
ir lítt í afleiðingarnar. Tilfinningasemi er
eitur í hans beinum og til að skerpa enn
betur á þeim þáttum sem hann telur til
marks um karlmennsku sína er stillt upp
sem andstæðu hans öðrum karlmanni, veik-
lunduðum, ljóðelskum og ástleitnum, sem í
samanburði við Krapp verður heldur veimil-
títulegur. Karlmennska Krapps er heldur
kreppt og leiðir ógæfu yfir hann og eigin-
konu hans. Hún fer yfir mörkin og þjónar
engum þegar öllu er á botninn hvolft. Karl-
mennska Stanleys í Sporvagninn Girnd, aft-
ur á móti, er heilbrigðari þótt hún sé ýkt.
Hún miðar þó að verndun fjölskyldunnar
gagnstætt því sem gerist í Sönnum karl-
manni.
Fleiri sýningar mætti telja til þar sem
þetta efni var krufið. Hvunndagsleikhúsið
sýndi Trójudætur Evrípídesar þar sem flest
hlutverk eru kvenhlutverk en engu að síður
eru það verk karlmanna sem eru þar í
brennidepli, verkið gerist eftir lok Tróju-
stríðsins og lýsir harmi hinna herteknu
kvenna Tijóu sem misst hafa eiginmenn,
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 27. JÚLÍ 1996