Lesbók Morgunblaðsins - 05.10.1996, Síða 5

verslunarstjóri, en auk hans voru fjórir aðrir
Geirungar í félaginu. í reglum félagsins sagði
svo um tilgang þess: „Það er tilgangur félags-
ins að efla þekkingu, menntun og framför
hinnar íslensku þjóðar í öllum greinum." Og
í framhaldi af því: „Til þess að fá þessum
tilgangi framgengt ásetur félagið sér að koma
upp vönduðu þjóðblaði, er nefnist ísafold og
verði fyrst um sinn útbýtt í alla hreppa lands-
ins, 10-20 expl. í hvern.“ í riti sínu um Geir-
unga telur Lúðvík Kristjánsson einnig líklegt
að Pétur Eggerz hafi farið þess á leit við
Björn Jónsson, áður en liann fluttist heim til
íslands sumarið 1874, að hann tæki að sér
ritstjórn hins nýja blaðs.
Þegar Björn settist að í Reykjavík gerðist
hann ritari Lárusar Sveinbjörnssonar bæjar-
fógeta og sumarið leið við þjóðhátíðarhald án
þess að hið nýja blað liti dagsins ljós. Ýmsir
urðu þó þetta sumar til að hvetja og styrkja
hinn unga mann. A hátíðinni á Þingvöllum
hitti hann Jón Sigurðsson á Gautlöndum sem
hvatti hann til útgáfunnar. Fjárhagslega naut
hann einhverra samskota frá Þjóðblaðsfélag-
inu, 150 ríkisdala skyndilán fékk hann hjá
Tryggva Gunnarssyni, en mestu varðaði þó
að Jón landritari lagði Víkverja niður og ánafn-
aði hinu nýja blaði áskrifendur hans.
V
ísafold kom fyrst fyrir augu lesenda sinna
19. sept. 1874 og á forsíðu var ávarp ritstjór-
ans. Hann vék fyrst að þeim fögnuði sem
þjóðhátíðin og atburðir sumarsins hefðu vak-
ið í hug landsmanna. Sagði síðan:
En jafnframt gleðinni hefur í bjósti hvers
góðs íslendings hreyft sér harmur út af
óhamingju og eymdarhag ættjarðar hans,
og margur góður drengur hefur eflaust
strengt þess heit að verja öllum mætti sín-
um til þess að vinna að viðreisn hennar
úr ánauð örbirgðar og óstjórnar. [- - -]
Bestu menn landsins og máttarstólpar
þjóðarinnar eiga að láta hana heyra rödd
sína, hvetja lýðinn og örva til atorku og
manndáðar, og leggja á ráðin til þess að
framkvæmdirnar beri sem besta ávexti.
Og þeir, sem á þessari þjóðhátíð hafa svar-
ist í anda í fóstbræðralag til þess að veija
kröftum sínum fóstuijörð vorri til viðreisn-
ar og framfara, þurfa að geta talast við
pg borið saman ráð sín. [-----]
ísafold á að verða þjóðblað í þeim skiln-
ingi, er nú bentum vér á, ekki einungis
blað fyrir þjóðina, heldur og frá þjóðinni,
orðsending frá þeim mönnum meðal henn-
ar, sem best eru færir um og finna hjá sér
hvöt til að leggja löndum sínum holl ráð
og fræða þá um það, sem þeim er þarflegt
að vita, einkum í þeim efnum, er lúta að
verklegum framförum þjóðarinnar, eða þá
að skemmta mönnum á fallegan hátt.
í þessum orðum felst sú þríþætta stefnu-
skrá ritstjórans sem átti eftir að gera blað
hans að því stórveldi í íslenskum stjórnmálum
og menningarlífi er það varð.
1) Blaðið skyldi vera tæki í baráttu fyrir
hugsjón, þeirri að vinna að viðreisn íslenskrar
þjóðar úr ánauð örbirgðar og óstjórnar, mál-
gagn þeirra sem veija vilja kröftum sínum
fóstuijörðinni til viðreisnar og framfara.
2) Blaðið skyldi fræða um það sem þarf-
legt er að vita.
3) Blaðið skyldi skemmta á fallegan hátt.
Eins og fram hefur komið var ísafold í
raun stofnuð sem stjórnarandstöðublað og
því hlutverki gegndi hún löngum allan rit-
stjóraferil Björns Jónssonar og aldrei hvassar
en síðasta áratug hans á ritstjórastóli eftir
að unnt var að tala um raunverulega flokka-
skiptingu í íslenskum stjórnmálum. Stjórnar-
andstaða Björns var þó engan veginn einhlít
og mætti e.t.v. skilgreina á þann veg að hún
snerist meir um stefnumál en einstakar
stjórnvaldsaðgerðir því að hvað eftir annað
kom það fyrir að hann studdi mjög umdeildar
embættisgjörðir æðstu valdhafa. Aður en vik-
ið verður að ritstjórnarstefnu og deiluaðferð-
um Björns skal þó gera stutta grein fyrir
veraldlegum viðgangi blaðsins.
Svo ótrúlega sem það kann að hljóma nú
120 árum síðar á dögum margþættrar útgáfu
prentmáls auk starfsemi ljósvakamiðla var
aðeins ein prentsmiðja í Reykjavík fyrstu
útgáfuár ísafoldar og þessi prentsmiðja var
undir stjórn ríkisvaldsins, Landsprentsmiðjan.
Gátu yfrivöld sýnt útgefendum mismikið
umburðarlyndi við greiðslu prentunarkostn-
aðar og fyrir kom að beinlínis var beitt rit-
skoðun og banni. Árið 1875 samþykkti Al-
þingi að selja þessa prentsmiðju yfirprentar-
anum Einari Þórðarsyni og fékk hann afsal
fyrir henni í desember 1876. Svo ótryggt sem
Birni þótti að sæta kjörum Landsprentsmiðj-
unnar mun honum hafa þótt þyngra horfa
að vera undir Einar Þórðarson seldur og tók
þegar í ársbyijun 1875 að hugleiða útvegun
eigin prentsmiðju. Leyfi yfirvalda til rekstrar
hennar fékk hann í júlí 1876. Við kaup á
Geirungar. Sitjandi f.v.: Skafti Jósefsson, Sigurður Jónsson, Pétur Eggerz. Standandi
f.v.: Jón Jónsson frá Meium (síðar á Stafafelli), Steingrímur Thorsteinsson, Snorri Páls-
son, Sigurður Jónsson frá Gautlöndum, Kristján Jónsson og Björn Jónsson.

t, i
l^uiK«nlRR 10. «r|ilfmbfr
- AOtk* *** ♦* »•*- :
,«« »* *>»* «•<*» I •*»<* :
UfU 'f* !>*♦♦» !♦* *' h*< '*«•» •*»*». H»I í
««ii. i<«a *«il (
nAi-l ♦>«»»»«• V»»». *r '
ifrf «>« ftol:.** vU»*. ** *«Ail »•«*, •*»»<
»«<* » !>»«♦ »IU> •<«<«.
k-r. t:A> »»•«<» »'| r>< »■»«* »’* »*•*» »* *«"»♦ >"«►»<* ••<«'"»' :
tnrftlrt »►•'' >< »:»•>* V«L fliltrl «* M «*»• U
Jy.» »4 *.» »•* •tnlifMv* -i b«»» l'««
.<* |>mJ< ftflt ». J*k. •« . M*k» Utt
hvlvnft »i'« 1'<'k5>*»» !.<**»
««. V»ii »j«f tvKf.x*. */ fc/fcr •* *>*»•>
»:«M*)v»«tl »»' * K.it«I **« i »V.*l*/!«S<*»»» •*<* »jO** *•( ..
•>.*«»
,»*Kt'*M i <*«*:»:« t «t» « (••;■»»U •>»«** flvi* l»Ui>4. j
Itfl *.»«>ft >•'* (>*»•«« ».t »1 ««)«•' ;
»t !>»«.». m *•*<»■*! /<í«* J(i«x»* *"*«> »!t«K«i *••»«/' Þ'* ;
I»,l. xí •»»<• *«t«fa IMIII > tv» t l'p»»* »* »•*•<>» «4 »«♦»*)** :
*<(•<>» trf tol»> í»6'ttl» •« *«';•">.*».
)>, |4«l *»a>M* *»<*, «» *«:»». )•>»'<••» :
>«*»!» t M /«•♦<» r<! «m»»»>V» nUiifii'.w. »4 «,t«r»*l*r i
r.f »■»«»«<>ft. «^.r.ft"w. *»kJk»1j«4;« •» >
v:5 »!>t«» «.«:<i inliii »> Vr<M »<«•»• v*
j >? «Jt dxSM'i H««*k »♦«« twU.:»* o* trtiu*M4(f»* H**-
«<m«*r *ifá *i t»i» t.»»« Vr*»» *M4 «<•», t.**V* »>**« H
íf.i «1 |I«U »7 Kt*k*«ii>»». tfl Utfi* i i*Wn W f**« tt i
«.»»a.K>»dK«U» k*r« »«•« t*i«« i*M««. <»| |t« •«■ i f»»>' :
»n Ut« »i»U\ t lotU I IrtUoirtWy M )>«*«»» ;
.,< » krOjioK. *.»♦>» W>*40««i •»»»( W .liXMfcíí m•><«♦», :
jtwJ* >4 ji<i t.U»l «>> H U<>4 >»M» tiA «».
« ><»>4 »l»j*Ö«#r*« H l«ut»r» U»!i t»o lr;*f**l«j>ti li •
U;:» *<ct «*K» >4 >*•• »» #*t* U*»«« *•». >4 «n» lUM*, •
II* «•« K«firf. «.i*t»»'f*í H ir)«tl»ti|«J. ;
r«o i»it«M> «t«ft !.♦)•(. «VU t>» ttmxtMmt, trtíxr trt >jó*- ‘
ií«l «* •*» fj*íuri««»r, •(<» ui *»»**.
.iUffflJi' i >1 ««*• H»4><«*« i H«« itteW«k «» oft
)«r«oki «j»rt. «lti«ÍKMt#)*VU» Ijttr M*m». fc»fcW» «t iri •
H*.1«mí, r«t M«itl lntv, •«• ktrt {
r«e U«0 v« tf ItU tjt >jrt fc»U U fc» WnH Umimm •
»>ti K*ÍI riJ o» U«»» fí *»«(»> .«• " NrO*|t »9 *ftt. ;
»«tM> f h»m> it«M, «« U<» »1 «Mtl«#«m«
MVftM. <»4 h» *> >l»M;t| >M„« » l»i:
*«< H «»VI iÍ tí ««»»
■m. »1 )4»í<» )»«1 W«««i4»M •(»»■ »«• •
««t*Ko> lr«>Irit»r (J» t>CB »f* «t*«*«.lM »r
•»>«K »U« rrtl «4 Vj*ít.*l^*iV»fK )«:'.*, <
Al|)iii”isli(isnii>i::in>iir i limisl.
( i*>m««<iiH i.i Ud** i/rí>t>rt«iUftVjii»M
l-«t»» ••> »il» ■*» <*»>*:'■ *•-'« »Vft»-«l«*t: »•'
pitfrUto fi lW«a> t|»fuW. >1 *tpf>*i *»«> «lt> >k>m >íl-
f>(|>M<; M *«*i f»s«4» |«>« «fcí:it8 »><«■«( (tU-n. >(
■MKi (•>< .1 >1:4» t uoi. I.V.II t’*« *»r* 41» «,'» v'i, vxalff
«»• (t«t«t«7. Cn p«M) t«»í« «« U»> >:t «í *Uit. *«m )..*»j-
um mni »r M»*«ti, p<-n »»ti (írfK, »•»» »1 iu.it )«».
*nU ,*,Ur fcrtnl •« «tt) t»»-í *►» k!«í»* «!. i'. J>; « J:«*i
t* tvH* *J 11 K#fit<««»tU. Þ K “" ** ♦«'■*«!( *» (•*» *)
btlttt 1« »| >jt autU rt 1 tjUtoxOvra Idkijtftr*. Uttatia
J**»* f*rt:» *J tft» »*«r U •»»» »I»Mí* l:S |«»* »5 iUkll
M »»»H Jft JjMfltfMiUi. »tjW* »*». »» ■««» «•«• wn
lt-MH«i(«j«M Um, ri* Jmr MU I rtrnt
H *•»»> «ft •<»>* w»«4 a (tM Mtor U4 *:» l*** M/.t, t)
•tfct W*> «' tfJW1 »)• »«*•* * »tj*>*«7»tiie:<« *)}*, *;« *»»
fcraUXft bo» «< rjn, <• MJrtWft < (tujMMurttUfc <t*f|j»f-
toft UkMtii Ufi Uh i&«i ** itfU* »»40 *u> ii»t. K«
J4M J*tU •!• fclMJ* tr(l —»>«», *••» «<«* fc*«» »*t»' »,*>.
«*M tot »<MrM7»v>tM «lM 11)*••, J4 >«*Mf H «<r *•<«*
i **M J«, »* ii)|>ÍMM tr ttitmm wHta.l»,i>rt<W»<.
tm >4 » rUtí^ tiMfuB it*j*UH> K*<
J>Uit *ij»rw* «ttl Jvrtt •» Un tjM ft«»tf «• Wm) («::
r« m Jrt* a t«j«U 1 fc»t »#<•» *U;» UfcJtfarJto#* Jtrt
MttU fjMfctft. Uu tjrir HJtraifc* <* t<*> fc» V«km
trm >■•■ tf}» ■*» t*(« irtU »1 »tí M t4» *>« *■ Wfc
*M, i> W»|«w H*|0*« «tK t»>U «rf»4 rtf tifi tn»i
Ut'. I 9*1 fcfttmi rr fc*< **«»«»* *W átVUr fc!9«B«U UOfcfc «**»
lMOKfctjfcdbt, f jOfcfrtMi tjffci fcfft » M ») 1-J t>r*fl*«
Jj«4L)fir*fcjn, Jvi ♦*» rtjftli »«*»« »» »«!♦«•
Urtfc.
f tfcfcrt n Jrtto *U| »* Ur» ti< H»* •*♦»»>•* <•'*
>*<»>) *ttl rt«>*rt t *» »»M ntturitfc ttwtomO I )u«>u Q««
ItUmlii tMlfcinl.
C;)* tniOf »r» W >t»
»li ( *fcr»ci*M*M,
Nr t fcfcíK IprtM .*j*,
k*:« *»»«)> (»>m
Ut»t 4ivUi»« VU«
IhM ( it*s«M Viftirt tj
( fc*Ui»|»; Vto»m*r
«| J»*W fafctfc tyéUmtj
» <;*»««< U4 « »i«m.
f-*4 < »n*t, Jrt tr *(4m «!•*,
♦<»« fcMrtl Jfcrt *» fc)«4»;
ÞW nUm ltt4fc* Mrrtfc
t«»»« tifiT 4 hnktt
Ito »*írtt«i h ■»>>
fcfui fcttar.
- X $«««■ fc*»*M frrtri* a>fc
.' H <HM >U) rtfclW.
XUfcfc fc)J4U *» ttlM 4 IrttrjfcM Vd.
)*4 fc«fa»Ur >4 «J*f ttofcfcrt.
««• Otll H *U«r (toxrtl •
<•*» fnbúrtfck t t>•*«•*.
Úfc*
fcitfc |>| «» lj*« »<•»
t h«<».
«t H*r tUi aá< «UI Mftt
•f itU faffm *«U
Kthí nfHwHk,
<to« W •*« fc**|M,
I »<»"*■ fc*rt*4 *r
«t
Jvm» fcfcWfcr MtofcM *U‘.
*m f*t 4r«VU U*fc»;
UU»>< •*«> tjt *fc «»■’
t*Mft« fc*ft«ft7 fcHM*.
Itofc »«« Uit »4* «w
rt«fl rfctðUfMWrt ♦‘“•ai:
«r*4»i4 H*t trt. »<5*U«« »<«80,
Utt,tt4rf\ ft*to»Ml« K U.
FORSÍÐA1. tölublaðs ísafoldar 19. sept. 1874.
prentsmiðjunni naut hann fulltingis gamals
félaga úr Atgeirnum, Sigurðar L. Jónssonar,
en fé til þeirra lögðu fram menn fjarri þeim
félagsskap: Árni Thorsteinsson landfógeti,
Jón Jónsson ritari landshöfðingja og Jón Þor-
kelsson rektor Lærða skólans. Sýnir það í
senn að þessir embættismenn voru engan
veginn þrælbundnir við jötu veitingarvaldsins
og að Björn Jónssön tók að leita eftir styrk
upp i efri lög samfélagsins, lagði hann og á
það áherslu við Sigurð að ekki vitnaðist hveij-
ir væru íjárhagslegir bakhjarlar fyrirtækis-
ins. Fyrsta tölublað Isafoldar, sem prentað
var í hinni nýju prentsmiðju, kom út 16. júní
Í877.
Árið eftir, þegar ísafold hafði komið út í
nærri íjögur ár, venti hinn ungi ritstjóri sínu
kvæði í kross og hvarf aftur að laganámi í
Kaupmannahöfn. Mun þessum mikla náms-
garpi hafa sviðið prófleysi sitt. Þetta var þó
meira en lítið fyrirtæki. Björn var orðinn fjöl-
skyldumaður, hafði í desember 1874 gengið
að eiga Elísabetu Sveinsdóttur Nielssonar
prests á Staðastað og áttu þau eina dóttur,
Guðrúnu. Stóð heimili þeirra í Kaupmanna-
höfn næstu fimm ár og þar fæddust tvö
næstu börn þeirra, Sigríður og Sveinn, síðar
fyrsti forseti íslands, en yngsta barnið, Ólaf-
ur, síðar ritstjóri ísafoldar, fæddist eftir heim-
komuna. Einar Hjörleifsson Kvaran sem síðar
varð einhver nánasti vinur og samverkamað-
ur Björns segir svo um hann á þessu skeiði
ævinnar:
Á þessum árum kynntist ég B.J. ekkert,
sá hann aðeins við og við hér í Reykjavík
og í Kaupmannahöfn. Mér virtist hann
varfær og dulur, fálátur og þurr í við-
móti. Mér fannst í meira lagi óárennilegt
að komast í náin kynni við hann.
Það er athyglisvert að þegar Björn hvarf
frá ísafold í júlí 1878 fól hann ritstjórnina
ekki neinum róttækum Geirunga heldur sjálf-
um Grími Thomsen skáldi á Bessastöðum en
hann þótti í meira lagi dansklundaður í póli-
tískri afstöðu. Grímur hafði svo ritstjórn
blaðsins á hendi til ársloka 1881 að undan-
skildum tveimur mánuðum
sumarið 1879. Þegar Grímur
lét af ritstjórn tók við henni
Eiríkur Briem prestaskóla-
kennari og hafði hana á hendi
þangað til Bjöm tók aftur við
blaðinu 30. júní 1883. Meðan
Björn sat í Kaupmannahöfn
þessu sinni skrifaði hann jafn-
an töluvert í blaðið, fréttabréf
og annað. M.a. skrifaði hann
greinar um veitingu landlækn-
isembættisins og studdi þá
ráðstöfun stjórnvalda að veita
það dönskum manni, Hans
Schierbeck. Átti hann um þá
afstöðu samleið með Velvak-
anda og bræðrum hans í and-
stöðu við flokkinn kringum
Verðandi undir forystu Hann-
esar Hafsteins. Björn var kjör-
inn á þing fyrir Strandasýslu
og sat á Alþingi 1879, en féll
svo kosningarnar árið eftir.
Hann hélt áfram á þessum
árum að efla fyrirtæki sitt ísa-
foldarprentsmiðju og fékk til
hennar nýja hraðpressu sum-
arið 1879. Þó að hún væri
handknúin voru afköst hennar
fimmföld á við fyrri vél. Öll
þessi athafnasemi hlýtur að
hafa komið niður á námi hans
og enn fór svo að hann hvarf
próflaus heim 1883 eftir fimm
ára dvöl í Kaupmannahöfn.
Sumir, sem um Björn hafa
skrifað, telja að hann hafi ver-
ið haldinn óviðráðanlegum prófskrekk. Hér
kynni þó einnig að hafa komið til metnaður
hins gamla skóladúx sem ekki sætti sig við
minna en hæstu einkunnir.
VI
Eftir þetta átti Björn heima í Reykjavík
sem ritstjóri, útgefandi, prentsmiðjustjóri og
stjórnmálamaður. Ekki voru þó störf hans í
upphafi ábatavænlegri en svo að hann gegndi
skrifarastörfum hjá Bergi Thorberg lands-
höfðingja sér til tekjuauka. Gefur auga leið
að slíkt var naumast til þess fallið að hvessa
penna blaðamanns sem vildi gagnrýna stjórn
landsins og æðstu yfirvöld. Þessu hlutskipti
máttu þó einnig sæta aðrir ritstjórar svo ólik-
ir Birni sem Jón Ólafsson og Gestur Pálsson.
Einar Hjörleifsson Kvaran nefnir dæmi um
þessar aðstæður Björns er hann gagnrýndi
harðlega að einum auðugasta manni lands-
ins, Pétri biskupi Péturssyni, var veittur
styrkur af því fé, sem ætlað var til vísinda-
legra og verklegra fyrirtækja, til að gefa úr
hugvekjur. Landshöfðingi var tengdasonur
biskups og sendi nú skrifara sínum áminning-
arbréf. Björn svaraði um hæl og óskaði eftir
að verða leystur frá skrifstofustörfunum, ef
þau ættu að vera eitthvert haft á blaðinu.
Níundi áratugurinn .var tímabil mikilla
harðinda á íslandi. Var víða þröngt í búi af
þeim sökum og fátækt almenn. Neyddist
Björn til að minnka blað sitt 0g eru árgang-
arnir 1884-88 minni en tíu þeir fyrstu, en
frá og með ársbyrjun 1889 stækkaði blaðið
aftur í sama brot og fyrr. Hann hélt þó áfram
að efla prentsmiðju sína og keypti prent-
smiðju Einars Þórðarsonar 1886. Þar með
var Isafoldarprentsmiðja í reynd orðin arftaki
hins gamla Hólaprents. Þetta sama ár fékk
prentsmiðjan fast aðsetur, en hún hafði verið
á nokkruni hrakhólum með húsnæði fram til
þessa. Björn keypti Austurstræti 8, reif þá
húseign niður og reisti nýjá byggingu yfir
starfsemi sína, prentverk og útgáfu. Þegar
Gestur Pálsson hætti við Suðra í árslok 1886
keypti Björn útgáfuréttinn af honum og
fylgdu þar með hinar opinberu auglýsingar
er var dijúg tekjulind hverju blaði sem hafði
réttinn til birtingar þeirra. Auglýsingaréttin-
um fylgdi þó sá stimpill að það blað, sem
þær birti, væri handbendi landshöfðingja og
skorti ekki á að ísafold erfði hann með. „Odd-
borgarablaðið víkverska" kallaði Skúli Thor-
oddsen ísafold. Og sveitapilturinn úr Djúpa-
dal, er foreldralaus hafði forðum setið í Lærða
skólanum og síðar fótað sig sem próflaus
menntamaður við blaðamennsku og skrif-
stofustörf, var þessi árin óðum að feta upp
samfélagsstigann þar sem þorp hálfdanskra
kaupmanna og embættismanna var að breyt-
ast í höfuðstað um leið og íslensk borgara-
stétt var að myndast.
Árið 1884 var Björn kjörinn forseti Reykja-
víkurdeildar Hins íslenska bókmenntafélags
og gegndi því starfí næstu tvo áratugi. Sama
ár stofnaði hann með Jóni Ólafssyni, Stein-
grími Thorsteinssyni og Kristjáni Ó. Þor-
grímssyni tímaritið Iðunni, mánaðarrit til
skemmtunar og fróðleiks. í hana þýddi hann
ýmsar smásögur og frásagnir. í bæjarstjórn
Reykjavíkur var hann kjörinn 1885 og sat
þar eitt kjörtímabil.
Sveinn Björnsson forseti hefur í Endur-
minningum sínum gefið ákaflega trúverðuga
mynd af heimili foreldra sinna sem má virðst
nokkuð dæmigerð fyrir þá kynslóð í Reykja-
vík sem bræddi lífshætti gamla bændasamfé-
lagsins saman við alþjóðlega borgarmenningu
og skóp þar með þá reykvísku bæjarmenn-
ingu sem er arfur okkar. Hann skilgreinir
stéttarlega stöðu föður síns og fjölskyldu svo:
Dönskuskotna yfirstéttin leit frekar niður
á aðra, þótt misjafnt væri um marga ein-
staklinga. Foreldrar mínir voru ekki í hópi
þessarar yfirstéttar. Faðir minn var ekki
embættismaður, þótt skólagenginn væri.
Eg hefi þá tilfinningu, að hann hafí verið
skoðaður af embættis- og kaupmannastétt-
inni nokkurskonar utanveltubesefi; hefði
að réttu lagi átt að vera „einn af oss“, en
haft þá vankanta, að margir álitu hann
ekki eiga heima inni í kórnum. Hann var
ekki alltaf hlífinn við yfirstéttina í blaði
sínu, umgekkst fólk af öllum stéttum, var
góð-templari, sem ekki þótti fínt félag hjá
yfirstéttinni, gaf sér litlar stundir til þess
að rækja samkvæmislíf, var illa við dönsku
áhrifin.
Björn var alla ævi mikill vinnuhestur og
stakur reglumaður. Hann gekk í góðtempl-
araregluna 1885 og beitti sér ávallt síðan
einarðlega fyrir málefnum bindindismanna,
gaf út blöð þeim til styrktar, íslenskan Good-
Templar 1891-93 og Heimilisblaðið 1894-95.
Um þennan þátt í störfum hans segir Einar
Hjörleifsson Kvaran: „Ekkert mál var betur
samfellt lundarfari hans, þeirri miklu siðferði-
legu alvöru, sem þar átti heima. Hún var
einn aðalþátturinn í eðlisfari hans. Léttúðin
var honum andstyggð." Björn átti góðan hlut
að því að Einar fluttist heim frá Winnipeg í
Kanada 1895 er hann gerði skáldið að meðrit-
stjóra sínum við ísafold. Varð Einar einn
nánasti samverkamaður og vinur Björns og
munu þeir haft umtalsverð áhrif hvor á ann-
ars skoðanir. Var Einar meðritstjóri ísafoldar
frá 8. júní 1895 til 28. sept. 1901 er hann
gerðist ritstjóri Norðuiiands á Akureyri.
Hann var þó frá blaðinu um nærri átta mán-
aða skeið 1896-97 er hann dvaldist sér til
heilsubótar suður á Þýskalandi og Korsíku.
Enn efldi Björn prentsmiðju sina 1897 er
hann keypti til hennar vélknúna hraðpressu,
sem gekk fyrir „nokkurs konar gufuafli í
stað handafls". Þótti hún mikið tækniundur
í fábreyttu lífi höfuðstaðarins. Þá stækkaði
brot ísafoldar 1898 og blaðið tók að koma
oftar út. Aftur stækkaði blaðið 1908 og hélt
því broti til loka ritstjórnartíðar Björns. Hann
keypti tímaritið Sunnanfara 1899 og hélt
honum úti 1900-03.
Vegna veikinda var Björn frá ritstjórn ísa-
foldar 8. ágúst 1903 til 9. mars 1904 og
stýrði þá Ólafur Rósenkranz blaðinu. Þegar
Björn varð ráðherra vorið 1909 tók Ólafur
aftur við ritstjórninni, þá Einar Hjörleifsson
Kvaran um þriggja mánaða skeið sumarið
1909, en 4. sept. 1909 tók Ólafur Björnsson
við stjórn blaðsins og gegndi henni síðan.
Samt var Björn aftur skráður ábyrgðarmaður
um mánaðarskeið vorið 1911. Þó að hann
væri ekki lengur skráður ritstjóri hélt hann
áfram að skrifa við og við í sitt gamla blað.
Ekki gat heldur þessi gamla blaðakempa lengi
unað því að stýra ekki blaði. Haustið 1912
gaf hann um hríð út lítið blað sem nefndist
Magni. Það voru síðustu ritstjórnarstörf
fyrsta stói’veldisskapara íslenskrar blaða-
mennsku. Hann lést 24. nóv. 1912.
Niðurlag í næstu Lesbók. Sjá einnig heimilda-
lista þar.
Höfundur er prófessor við Hóskóla íslands.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 5. OKTÓBER 1996 5