Lesbók Morgunblaðsins - 05.10.1996, Blaðsíða 6

KAREN BLIXEN:
SKÁLD, MEISTARI,
ÆÐSTIPRESTUR,
FÓRNARLAMB?
Nómstefng um dönsku skóldkonung Karen Blixen
veróur haldin ó morgun, sunnudag, í Norræng
húsinu í Reykjavík. Námstefnan hefst klukkan 14
og eru fyrirlesarar sex, þrír danskir og þrír
íslenzkir. SOFFÍA AUÐUR BIRGISDQTTIR fjallar
um dönsku fyrirlesarana og skáldkonuna.
DÖNSKU gestimir eru rithöfundurinn
Thorkild Bjömvig og dönsku fræðimennirn-
ir Poul Behrendt og Charlotte Engberg.
Óhætt er að segja að þau Thorkild Björn-
vig (f. 1918) og Charlotte Engberg (f. 1956)
séu hvort um sig fuiltrúar ólíkra kynslóða
og ólíkra sjónarmiða meðal þeirra fræði-
manna sem rannsaka og skrifa um líf og
verk Karenar Blixen og nálgast þau verk
hennar á ólíkan máta. Kannski má líka
segja að Poul Behrendt (f. 1944) standi á
milli þeirra, bæði ef tekið er tillit til aldurs
og einnig hvað varðar bókmenntalega að-
ferðafræði og túlkun. En öll eiga þau það
sameiginlegt að hafa vakið verðskuldaða
athygli fyrir framlag sitt til rannsókna á
verkum Karenar Blixen.
Charlotte Engberg hefur opinberlega
deilt á þann skilning á verkum Karenar
Blixen sem tekur ætíð mið af lífi skáldkon-
unnar; þar sem sögur hennar eru lesnar
og túlkaðar sem einhvers konar lykilsögur
eða táknsögur fyrir atburði úr hennar eigin
lífsreynslu; skilning sem hún segir að eigi
rót sína að rekja til túlkana ákveðinna
herramanna: rithöfunda og bókmenntapáfa
sem kynntust skáldkonunni persónulega og
hafa mikið ritað og rætt um kynni sín af
henni, líf hennar og verk. Hún vill nálgast
höfundarverk Blixen sem hvern annan fag-
urfræðilegan texta án þess að vera endilega
bundin af ævisögulegum þáttum höfundar-
ins eða skilningi þeirra fræðimanna sem á
undan koma.
Meistari Biixen
og lœrisveinarnir
Thorkild Björnvig tilheyrir þessum hópi
manna sem voru ungir þegar þeir kynntust
Karen Blixen persónulega á árunum milli
1930 og 1950. í þeim hópi voru einnig
m.a. rithöfundamir Ole Vivel, Frans Lasson
og Áge Hendriksen. Flestir þessara manna
hafa skrifað bækur um kynni sín af Karen
Blixen, og er bók Thorkilds Björnvigs, Pagt-
en (Samningurinn), sem kom út 1974, að
öllum líkindum sú frægasta.
í Pagten Iýsir Björnvig því hvernig hann
sem ungur maður kynntist Karen Blixen
eftir að hún fluttist heim til Danmerkur
aftur eftir búsetu sína í Afríku. Mikill vin-
skapur tókst með Björnvig og Blixen, hún
hafði mikla trú á bókmenntalegum hæfileik-
um hins unga magisters og dáðist að þekk-
ingu hans á heimsbókmenntunum. Sjálf var
hún vel lesin, hafði óvenjulegt minni og í
Björnvig fann hún mann sem hún gat rætt
við um stefnur og strauma í bókmenntum
á jafnréttisgrundvelli. En hún gerði miklar
kröfur til hans, var stjórnsöm, og Björnvig
segir á skemmtilega opinskáan hátt frá því
sterka áhrifavaldi sem hún hafði yfir honum
og hvernig hann varð að lokum að brjótast
undar valdi hennar til að tapa ekki sjálf-
stæði sínu og geðheilsu! Nokkurs konar
meistara og lærisveins-samband ríkti á
milli þeirra og sjálfur segir Björnvig að
saga hennar „Ekko“, sem birtist í Sidste
DANSKA skáldkonan Karen Blixen verður í brennidepli
á námstefnu í Norræna húsinu á morgun.
EDDA MEÐ ENDURGERÐUM HLJÓM
Þýskur hópur hefur sett goðakvæði Eddu á svið.
SIGRUN DAVIÐSDOTTIR hitti listamennina,
sá sýninguna þeirra og hreifstaf.
FYRST var það Guðrúnarkviða í þurrkvínni
með tónlist Hauks Tómassonar. Nú var það
þýski tónlistarhópurinn Sequentia, sem
færði upp nokkur goðakvæða Eddu. í annað
skipti á menningarárinu áttu Kaupmanna-
hafnarbúar þess nýlega kost að sjá íslensk-
ar fornbókmenntir færðar á svið. Hópurinn
hefur sérhæft sig í flutningi miðaldaefnis
og getið sér gott orð fyrir. Hópurinn var
stofnaður 1977 af Bandaríkjamönnunum
Benjamin Bagby og Barböru Thornton og
fá þau síðan ýmsa Iistamenn til að starfa
með sér á sviði miðaldatónlistar. Nú beina
þau sjónum sínum í hánorður. Og til að
allt fái nú á sig sem trúverðugastan svip
hefur hópurinn heimsótt Island, þar sem
Heimir Pálsson deildarstjóri hjá Náms-
gagnastofnun fræddi hópinn um sögulegan
bakgrunn textanna og framburð þeirra. í
nóvember leggja tónlistarmenn sýningar-
innar leið sína til íslands til að taka Eddu-
kvæðin upp fyrir þýska plötufyrirtækið
Deutsche Harmonia Mundi. Island varð fyr-
ir valinu sem upptökustaður bæði til að fá
hinn rétta hljóm og eins af því þau hitta
upptökumanninn á miðri leið, en hann er
bandarískur. Sequentia gefur reglulega út
tónlist hjá áðurnefndu fyrirtæki og hefur
seit svo vel að hópnum hefur áskotnast
gullplata í Frakklandi, sem er nánast eins-
dæmi þegar miðaldatónlist er annars vegar.
Eddu-sýningin hefur orðið til í samvinnu
tónlistarfólks og leikara að sögn Joachims
Kuhn framkvæmdastjóra sýningarinnar og
hefur hópurinn áður staðið að svipuðum
sýningum á miðaldaefni, til dæmis á Bjólfs-
kviðu, forn-ensku hetjukvæði. Hugmyndin
er að taka efni, sem til hefur verið í munn-
legri geymd og færa það aftur á hið munn-
lega stig með viðeigandi tónlist. Hópurinn
hafði lengi haft áhuga á Eddu, eftir að
samverkamaður Sequentia, leikstjórinn
Franz-Josef Heumannskámper fékk auga-
stað á kvæðunum. „Efni þeirra er þekkt í
Þýskalandi í gegnum óperur Wagners", seg-
ir hann,„en það er hins vegar ekki auðvelt
að eiga við það vegna tengsla þess við hug-
myndafræði keisaratímans og nasismans.
Við vildum hins vegar leita að okkar skiln-
íng á kvæðunum, án tillits til hvað aðrir
hefðu gert.“
Tónlistin að Eddu eitt, eins og sýningin
heitir, er byggð á norskri fiðlutónlist, fær-
eyskum dönsum, íslenskum rímnalögum,
miðaldatöktum og balkneskri tónlist. „Við
segjum gjarnan að tónlistin sé ekki samin
af okkur“, segir Kúhn kíminn, „heldur bara
að hún sé þarna. Við hittum nýlega þýska
tónskáldið Karlheinz Stockhausen og hann
fór að spyrja okkur hver semdi tónlistina
okkar. Hann vildi ekki samþykkja að tón-
list, sem flutt væri, gæti verið annað en
samin. Svar okkar var að hún væri eigin-
lega ekki samin, heldur tölum við um endur-
gerð, en auðvitað er rétt að einhver verður
að taka ákvarðanir um hvernig hún skuli
sett saman. Við höfum lesið okkur til um
Eddukvæði og flutning þeirra og komist að
því að það eru margar skoðanir á því og
ólíkar útgáfur til af textanum. Hin eina
rétta leið til að flytja kvæðin er ekki til,
svo við leitum ekki sannleikans í þessum
efnum, heldur leitumst við að koma efninu
frá okkur á sannfærandi hátt.“
Sannfærandi flutningur
Og hvernig lítur svo hinn sannfærandi
háttur Sequentiu út í augum áhorfanda?
Sviðsmyndin er fjarska einföld. í miðju er
tijámastur, sem táknar Yggdrasil, í kring-
um hann er fleki girtur vatni, er táknar
Miðgarð og utan hans er Útgarður og Ás-
garður. Lýsingin er áhrifamikið atriði í sýn-
ingunni og búningar stilhreinir og tímalaus-
ir. Leikarinn Steve Karier fer með þýskan
texta sögumanns og fléttar inn í hann Eddu-
kvæðunum. Þau Bagby, Thornton og Lena-
Susanne Norin syngja kvæðin með þjálfun
þeirra er vinna á sviði miðaldatónlistar.
Tónlistin er einföld, flutt af fiðluleikaranum
Elizabeth Gaver og fyrir þá sem þekkja til
evrópskrar miðaldatónlistar hljómar tónlist-
in í þá átt, auk þess sem kunnuglegum rímn-
astrófum, Harðangurstónum og færeyskum
dansstrófum bregður fyrir. Eins og alltaf í
söng er stundum erfitt að henda reiður á
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 5. OKTÓBER 1996