Lesbók Morgunblaðsins - 05.10.1996, Blaðsíða 11

snemma upp starfskröftum meðal rithöfunda
og blaðamanna, sem ráku erindi þess, þeir
voru nefndir „literati" á flokksmáli, aðrir voru
ánetjaðir og notaðir sem óflokksbundnir höf-
undar stefnunni til framdráttar.
Andfastísk neðanjarðarhreyfing var skipu-
lögð í aðalstöðvum Miinzenbergs í París. Vega-
bréf voru fölsuð og njósnarar og starfsmenn
sendir til Þýskalands, bæði til að halda sam-
bandi við þær kommúnista-sellur sem enn
störfuðu og afla upplýsinga og starfsmanna
til ákveðinna verkefna. Upplýsingamiðlun úr
Þriðja ríkinu var rekin af fullum krafti, frétt-
ir af fangelsunum, aftökum og uppbyggingu
fangabúða streymdu inn á borð Munzenbergs.
Hann safnaði saman nýjustu upplýsingum um
ógnarstjórnina og nýjum upplýsingum um
þinghúsbrunann.
Múnzenberg hafði farið með leynd til
Moskvu í júní 1933. Hann sat þar ráðstefnu
Cominterns og annara aðila að stefnumörkun
og aðgerðum, alla áherslu skyldi leggja á
andfasismann og harðan áróður gegn Þriðja
ríkinu. Sérstakur skóli hafði verið stofnaður
í útjaðri Moskvu, ætlaður njósnaraefnum.
Skólinn bar opinbert heiti, sem var „Áttunda
alþjóðlega íþrótta-miðstöðin". Nemendur
fengu nýtt nafn og urðu að undirgangast
harðan aga og uppfræðslu í marx-leninisma
og heita flokknum eilífri tryggð. Nemendum
var gerð ljós grein fyrir því, að ef þeir ryfu
skyldugan þagnareið, yrðu þeir líflátnir, sama
hvar þeir væru staddir í heiminum. Skóli þessi
var ætlaður „elítu“ flokksins, eins og Vestur-
skólinn og Lenínskólinn, en i þeim stofnunum
voru meðal annarra þjóða nemenda íslenskir
nemendur fyrir og eftir 1930. (sb. Liðsmenn
Moskvu. Rv. 1992).
Áróðurinn var enn hertur eftir að Múnzen-
berg kom aftur til Parísar. En hveijum gagnað-
ist þessi áróður? Stalín og sovétkerfinu og enn
frekar Adolf Hitler (í baráttunni við Röhm).
Eftir valdatöku Hitlers var aðalstoð hans
og stytta í upprætingu kommúnismans og
annarra andstæðinga, S.A. sveitirnar undir
forustu Ernst Römhs. Röhm réð yfir 1.000.000
manna vopnuðu liði auk 3.500.00 manna var-
aliði. Liðsveitir Röhms voru notaðar til hinna
verstu verka, böðlar og pyndingameistarar
hinna nýju herra Þýskalands. Ríkisherinn taldi
600.000 manns, undir forustu prússneskra
junkæra og heraðals Þýskalands. Röhm heimt-
aði nú að S.A. tæki við hlutverki Ríkishers-
ins. Hitler leit á Röhm sem mögulegan keppi-
naut um völdin og þegar frá leið hlustaði
hann fremur á rök herforingjanna en byltinga-
kenndar kenningar Röhms og félaga. Evrópsk-
ir stjórnmálamenn vissu um þessa togstreitu
og allir vonuðu að Ríkisherinn hefði betur.
í „Brúnu bókinni" og annarri sem hét „Önn-
ur brún bók um ógnarstjórn Hitlers", sem kom
út 1934, var spjótunum fyrst og fremst beitt
gegn S.A. og Röhm.
Það fór ekki hjá því að áróðurinn hefði
áhrif innan Þýskalands og almenningsálitið
sveigðist gegn S.A. beint og óbeint. Og þar
með gafst Hitler „sóknarfæri" til þess að hefja
baráttu gegn Röhm fyrst innan instu flokksk-
líku og síðan með almennari aðgerðum.
Réttarhöldin í Leipzig voru hafin í þeim
tilgangi að vettvangur fengist til þess að gera
S.A. og Röhm tortryggilega, sem sannarlega
varð, eftir að sýknudómur féll þannig að Dim-
itrov og félagar hans voru sýknaðir sem
brennuvargar.
Sigurvegarar réttarhaldanna voru tveir
menn, Stalín og Hitler. Þetta voru sýndarrétt-
arhöld að dómi Stephens Kochs í Double Li-
ves, forspil að réttarhöldunum í Moskvu 1936.
En áður en til þeirra kom sýndi Hitler Stalín
hvernig ætti að ganga á milli bols og höfuðs
á fjandmönnum sínum innan flokksins. Sú
sýnikennsla fór fram á „Nótt hinna löngu
hnífa“ 30. júní 1934.
Framhald á næstunni.
„NU skulum vió sjna
þeim. Hver sem
andcefir okkur verbur
mulinn. Þýzka þjódin
hefur verió of mjúk-
hent hingad tily allt of
lengi. Sérhverforustu-
maóur kommúmsta
skal skotinn. “
Adolf Hitler
eftir þinghúsbrunann.
EFTIR BJORN JAKOBSSON
/ /
I gær frumsýndi Islenskg óperan leikritió MASTER CLASS sem
fjallar um hina dáóu, grísku óperusöngkonu Maríu Callas.
Af því tilefni er fjallaó um feril þessarar einstæóu söngkonu.
MARIA Callas í óperuhlutverki.
EGAR konan gekk upp á óperu-
sviðið og hóf þátttöku í þess-
ari listgrein sem hún hafði að
mestu verið útilokuð frá sam-
kvæmt boði kaþólsku kirkj-
unnar og staðnaðs tíðaranda
barokktímans — þá hófst al-
vöru óperan (opera seria) upp
í æðsta veldi listgreina sem hún hefir haldið
síðan. Þar með var afmáður sá smánarblettur
af óperunni að kvenhlutverkin höfðu verið
sungin af ungum mönnum (castrato) er höfðu
sem drengir, margir nauðugir, gengið undir
vönunaraðgerð til þess að þeir héldu sópran-
og altröddum sínum. Upplýsinga- og mannúð-
arstefnur átjándu aldar höfðu stuðlað að því
að þessi óhugnanlega aðgerð væri bönnuð.
Voltaire fordæmdi kröftuglega þetta athæfi
sem kirkjan lét viðgangast og notaði opin-
skátt til að útiloka konuna frá sönglistinni
innan kirkjunnar.
En nú fóru tónskáld eins og Mozart, Ha-
ydn og Rossini að skrifa kvenhlutverk í óper-
um sínum fyrir ákveðnar söngkonur. Sama
gerði Bellini, ljúflingurinn frá Sikiley, eins
og Wagner kallaði hann. Bellini innleiddi
rómantíkina í ítölsku óperuna með dramtísk-
um kvenhlutverkum - Norma í samnefndri
óperu og Elvira í Ipuritani. Óperur hans flest-
ar höfðu tragískan endi sem ekki hafði áður
viðgengist. Síðar komu Donizetti, Verdi og
Puccini með hin stór dramatísku kvenhlut-
verk í óperum sínum, þar sem prímadonnan
verður í ráðandi hlutverki á sviðinu
Það mun hafa verið á seinni hluta nítj-
ándu aldar sem hugtakið Diva (hin guðdóm-
lega) mótaðist og átti við þær söngkonur
sem höfðu listræna yfirburða stöðu á óperu-
sviðinu. En það þurfti fleira að koma til en
frábær sönghæfileiki - persónuleiki og lífs-
stíll þurfti að að vera frábrugðinn því venju-
lega til að fylla út i þetta hugtak. Sennilega
voru það söngkonur á þessum tíma eins og
Adelina Patti og Nellie Melba, sem með ferli
sínum mótuðu þetta hugtak. Um miðja tutt-
ugustu öldina - okkar öld, stígur svo upp
á óperusviðið hin útvalda dæmigerða diva -
María Callas sem gerði meira en að fylla út
i þetta hugtak. Maria Callas varð að lifandi
goðsögn. Þúsundir manna lögðu á sig að
standa í biðröðum og sofa á götunum fyrir
framan óperuhúsin í þrjá til fimm sólar-
hringa til að fá aðgöngumiða þar sem hún
átti að koma fram.
Hver var Maria Callas?
Þegar María Callas kom í þennan heim í
New York 2. desember 1923 var ekki tekið
á móti henni með gleði eða fagnaðarhrópum,
eins og hún átti að venjast síðar á ævinni,
þvert á móti. Móðir hennar neitaði að líta
barnið augum fyrstu þijá sólarhringana.
Ástæðan var sú að hinir grísku foreldrar
Maríu, sem fluttu til Ameríku nokkru áður
en hún fæddist, höfðu misst dreng á öðru
ári. Vonbrigðin urðu því mikil þegar stúlku-
barn fæddist.
Þetta viðhorf átti síðan eftir að hafa var-
anleg áhrif á samband Maríu og móður henn-
ar sem aldrei greri yfír. Móðir Maríu sendi
dætur sínar í tónlistarnám í New York og
brátt kom í ljós að María hafði ótvíræða
sönghæfileika. Móðir hennar gekk nú fram
í því með miklu offorsi að koma henni á fram-
færi, án þess að taka nokkurt tillit til tilfinn-
ingalegra aðstæðna eða aldurs dóttur sinnar.
María varð snemma feitlagin og hún trúði
því, þegar hún bar sig saman við systur sína,
að hún væri ófríð og vildi þess vegna helst
aldrei líta í spegil. Það var henni því nær
óbærileg áreynsla að fara í hæfileikaprófanir
eða koma fram opinberlega eins og móðir
hennar krafðist af henni.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 5. OKTÓBER 199ó 11