Lesbók Morgunblaðsins - 05.10.1996, Page 15

Morgunblaðið/Þorkell
JIM Cartwright segist ekki taka upp málstað eins eða neins í verkum sínum, heldur
fjalla um lífið og tilveruna; um hlátur og grát, ást og hatur hvunndagshetjanna.
HLÁTUR OG GRÁTUR
HVUNNDAGSHETJU
Jim Cartwright, leikskáld, hefur notið mikillar hylli í
leikhúsum landsins síóastlióin ár. Nú er verió aó
sýna tvö verk hans í Borgarleikhúsinu, Barpar og
Stone Free, og er hann kominn hingaó til aó sjá
uppfærslurnar. ÞRÖSTUR HELGASON hitti Cartwr-
ight aó máli og spjallaói vió hann um landnám
verka hans hér á landi, um persónurnar í þeim sem
eru sprottnar úr enskri verkamannastétt eins og
hann sjálfur og um ástandið í breskum leikhúsheimi
þar sem söngleikir vaóa uppi.
LEIKRIT Jims Cartwrights hafa notið mik-
illa vinsælda hér á landi síðustu ár en öll
verk hans nema eitt, sem heitir Bed, hafa
verið sýnd í íslenskum leikhúsum. Cartwright
hafði starfað sem leikari um árabil áður en
hann sneri sér að skrifum. Aður vann hann
einkum verksmiðjustörf en hann er fæddur
og uppalinn í litlum bæ fyrir utan Manchest-
er á Norður-Englandi. Fyrsta verk hans,
Stræti (Road), vakti mikla athygli á Eng-
landi og sópaði til sín öllum helstu leikskálda-
verðlaunum þar. Stræti hefur einnig hlotið
góða dóma hér á landi og sömuleiðis verk
hans Barpar (Two) og Taktu lagið Lóa (The
Rise and Fall of Little Voice).
Nýjasta verk Cartwrights, Stone Free, hef-
ur verið sýnt í Borgarleikhúsinu við góðar
undirtektir áhorfenda sem nú eru alls orðnir
um 15.000. Verkið hefur hins vegar ekki hlot-
ið mjög góða dóma gagnrýnenda en Cartwr-
ight segir að fyrir öllu sé að fólk vilji koma
að sjá verkið. „Þetta verk er annars gjörólíkt
fyrri verkum mínum, bæði að efni og formi.
í rauninni vil ég ekki kalla það leikrit, heldur
atburð. Þetta er atburður sem áhorfendur
geta komið og tekið þátt í. Ég samdi þetta
verk einmitt vegna þess að ég saknaði sjálfur
fjörsins sem einkenndi sjöunda áratuginn en
verkið gerist einmitt þá; það var alltaf svo
mikið húllumhæ í kringum hippana og ég vildi
reyna að endurvekja þá stemmningu."
Skrifa meó hjartanu
Aðspurður segir Cartwright að það sé hlut-
verk annarra að skilgreina stöðu sína í leikrit-
un samtímans. „Það segir þó kannski eitthvað
um stöðu mína að verk mín eru sýnd um all-
an heim og ástæðan fyrir því er held ég sú
að ég fjalla um líf fólksins, ég fjalla um lífið
og manninn. Ég reyni að skrifa með hjartanu
og þess vegna held ég að verkin nái til áhorf-
enda. Ég tek ekki upp málstað eins eða neins,
heldur fjalla um lífíð og tilveruna; um hlátur
og grátur, ást og hatur hvunndagshetjunnar."
Cartwright segist kunna að meta Tennessee
Williams best af öllum leikskáldum vegna
þess að hann skrifaði líka um hvunndagshetj-
una. „Williams skrifaði um hið mannlega
ástand. Hann skrifaði ekki um pólitík, samt
er hún alls staðar nálæg í verkum hans, mað-
ur getur lesið skoðanir hans á milli línanna.
Vegna þessa er enn hægt að setja upp verk
hans; þau skírskota til okkar veruleika ekki
síður en til þess sem þau fjalla um.“
Cartwright þykir oft fara heldur harkaleg-
um höndum um persónur í verkum sínum en
fjalla þau um fólk sem hann þekkir eins og
einhvers staðar hefur komið fram?
„Nei, þvert á móti; persónur mínar eru
allar skáldskapur frá rótum. En þær eru
kannski sprottnar úr veruleika sem ég þekki,
úr norður-enskri verkamannastétt. Það sem
ég er að gera með þessum verkum er að
gefa fólki rödd sem hefur ekki átt neina rödd
í samfélaginu fyrr. Þessi rödd, eða tungu-
mál, er samt mjög ýkt í verkunum enda lúta
þau ekki hefðbundnum lögmálum raunsæis."
Fólk þyrslir i ný leikverk
Sú breyting hefur verið að eiga sér stað
í leikhúslífí London undanfarin misseri að
stóru leikhúsin á West End hafa nánast ein-
göngu sett upp söngleiki en lítinn gaum gef-
ið að leikritum. Hafa menn haft áhyggjur
af þessari þróun en hún hefur einnig átt sér
stað í New York. „Já, það er synd að stóru
húsin skuli ekki hafa áhuga eða þor til þess
að setja upp fleiri leikrit. Þetta er bara spurn-
ing um peninga - og söngleikirnir gefa óneit-
anlega meira af sér. Þetta gæti hins vegar
haft áhrif á framþróun í leikritun og leiklist.
Söngleikir eru alls staðar eins. Maður sér
Miss Saigon á West End og svo á Broadway
og sýningarnar eru alveg eins. Þetta er eins
og að fara inn á Macdonalds, maður veit að
allt er eins og það á að vera. Nýsköpunin á
sér frekar stað í leikrituninni.
Leikritin eiga auðvitað athvarf sitt í smærri
húsunum. Og nú er reyndar verið að flytja
eitt þeirra inn á West End, Royal Court leik-
húsið þar sem ég setti fyrsta verkið mitt ugp.
Þetta hús leggur áherslu á ný leikverk. Ég
mun til dæmis setja upp nýtt verk þar í vet-
ur. Þetta hús hefur líka nýverið frumsýnt
nýtt verk eftir Pinter. Á það hefur verið upp-
selt á meðan aðsókn að Miss Saigon hefur
verið heldur dræm. Þetta gæti því verið að
breytast. Ég held að fólk þyrsti í ný leikverk.“
Leikrilunin og efnahagsástandió
„Sagan sýnir okkur líka,“ heldur Cartwr-
ight áfram, „að þetta gengur í bylgjum. Ég
held að svipað ástand hafí verið í breskum
leikhúsheimi á fímmta og sjötta áratugnum
og nú. Léttvægir söngleikir voru þá vinsæl-
astir á West End og leikverk í léttari kantin-
um, til dæmis eftir Noél Coward og Terence
Rattigan. Á sjöunda og áttunda áratugnum
breyttist þetta. Eins konar eldhúsvaska- eða
verkamannaraunsæi varð allsráðandi í hús-
unum, þetta voru beitt leikrit og full af ádeilu.
En á níunda áratugnum fór þetta aftur í
sama horfið. Menri fóru að syngja.
Mér virðist reyndar að þessi þróun haldist
í hendur við efnahagsástandið. Þegar það er
gott, eins og á fimmta og sjötta áratugnum,
þá verða leikritin alvarlegri, raunsærri og
ádeilukenndari en þegar syrtir í álinn í pen-
ingamálunum, eins og á níunda áratugnum,
þá fara menn að setja upp verk sem fjalla
um glanslífið, þá setja menn upp söng og
gleðileiki. Þegar vel árar vilja menn líka taka
áhættu og hið nýja og frjóa fær að njóta sín
en þegar illa árar halda menn að sér höndum
og setja upp örugg kassastykki. Þetta er
ofur eðlilegt.
Á meðan harðærið gengur yfír bíða leik-
skáldin bara, bíða eftir að batni í ári og
tækifærið komi.“
FORBOÐIN LÖND
SIÐUSTU LJOÐ RÖGN-
VALDS FINNBOGASONAR
LJÓÐABÓKIN Að heilsa og kveðja
eftir séra Rögnvald Finnbogason er
komin út. Bókin skiptist í fimm
þætti sem hafa að geyma síðustu
ljóð skáldsins auk fáeinna þýðinga.
Yrkisefnin eru einkum minningar um
stundir og staði heima og erlendis,
atvik og augnablik sem kveikja ljóð
um hverfulleika lífsins, efann, vonina
og trúna. Að heilsa og kveðja er
önnur tveggja ljóðabóka séra Rögn-
valds, en sú fyrri, Hvar er land
drauma, kom út árið 1995.
Rögnvaldur Finnbogason fæddist árið
1927 í Hafnarfirði. Hann lauk guðfræðiprófi
frá Háskóla íslands árið 1952 og var vígður
til prests það sama ár. Hann var þjónandi
Rögnvaldur
Finnbogason
prestur víða um land í rúma fjóra
áratugi, en lengst sat hann á Staða-
stað á Snæfellsnesi, frá árinu 1973
til dauðadags. Jafnframt sinnti hann
ritstörfum, kennslu og félagsstörf-
um og flutti fjölda erinda í útvarp.
Frá lífí sínu sagði hann í bókinni
Trúin, ástin og efinn sem Guðbergur
Bergsson ritaði árið 1988. Séra
Rögnvaldur Finnbogason lést í nóv-
ember 1995.
Utgefandi er Forlagið. Að heilsa
og kveðja er 94 bls. í bandi. Bókina
prýða teikningar Tryggva Ólafssonar listmál-
ara sem einnig gerði mynd á kápu. Prent-
smiðjan Grafík hf. prentaði. Bókin kostar
2.680 kr.
MYNPUST
Gallcrí Sólon íslandus
BLÖNDUÐ TÆKNI
Guðjón Bjarnason. Opið kl. 11-18 alla daga
til 7. október; aðgangur ókeypis.
Á STUNDUM eru listsýningar opnaðar
án nokkurs atgangs, nánast í þögn og
einrúmi listafólks og þeirra sem næst þeim
standa. Fréttir af þeim berast ef til vill
seint og takmarkað í gegnum fjölmiðla,
þannig að listunnendur hafa varla næg
tækifæri til að líta við og fylgjast með því
sem um er að vera.
Þannig hefur verið um þá sýningu á verk-
um Guðjóns Bjarnasonar sem nú fer að ljúka
í Gallerí Sólon íslandus. Guðjón hélt síðast
stóra sýningu á verkum sínum í Hafnar-
borg á síðasta hausti, en að þessu sinni
tengist innihaldið öðru fremur athyglis-
verðri samsýningu sem haldin var í vor sem
leið í Henie-Onstad listamiðstöðinni í Hevik-
odden utan Óslóar. Þar voru leidd saman
verk fimm athyglisverðra norrænna lista-
manna (Svíans Roj Friberg, Norðmannanna
Odd Nerdrum og Patrick Huse og Danans
Michael Kvium auk Guðjóns) undir yfir-
skriftinni „í hinu forboðna landslagi“.
Sú nöturlega ímynd af landi og lýð sem
þar hefur komið fram hefur verið hvort
tveggja í senn, fráhrindandi og heillandi,
ef marka má sýningarskrá, en jafnframt
vísað til þeirrar undiröldu dulúðar og van-
máttar, sem einkennir alla okkar sýn á
umheiminn. Landsmenn hafa nýlega haft
tækifæri til að sjá verk Patrick Huse hér
á landi, og myndir Guðjóns á sýningunni í
Noregi sem og hér, fylgja nokkuð í sömu
átt; andstæður birtu og myrkurs, elds og
íss, lifandi holds og kalds málms, hins heila
og hins sundurtætta, eru inntakið í þeim
verkum, sem áhorfandinn fær augum litið.
Líkt og til að auka áhersluna á þessar
drungalegu sýnir eru verkin hér ýmist tengd
nafnlausum eða óþekktum kenndum, hrær-
ingum sem við höfum ekki stjórn á og vitum
ekki hvaðan koma eða hvernig ber að skilja.
Frævlar mannlífsins eru venjulega heitir
og úr holdi og blóði, en steyptir í málm,
líkt og hér, eru þeir líkari árásarvopnum.
Málmhólkur getur verið tignarleg minning
um hið fagra í náttúrunni, en sprengdur í
tætlur verður hann líkari því limlesta fórn-
ardýri, sem landið er oftar en ekki fyrir
tilverknað mannsins.
Þá málverkahluta sem Guðjón sýnir hér
hefur hann áður notað í öðru samhengi,
en þeir njóta sín ágætlega saman og vekja
óþekktar kenndir, eins og þeim er ætlað;
eyðilegt land, hulið dularfullum sveip, sem
maðurinn er þrátt fyrir allt aðeins tíma-
bundinn gestur T'.
Þessi litla sýning veitir ágæta innsýn í
þann nöturlega heim sem maðurinn skapar
sér á stundum, enda list Guðjóns oftar en
ekki vel til þess fallin að vekja menn til
umhugsunar um tengsl þeirra við umhverfi
sitt.
Eiríkur Þorláksson.
MÁLÞING UM ÍS-
LENZK FRÆÐI
MÍMIR, félag stúdenta í íslenskum fræðum
við Háskóla íslands, heldur upp á hálfrar
aldar afmæli sitt með málþingi „íslensk fræði
í fortíð, nútíð og framtíð" dagana 12. og 13.
október n.k..
Á málþinginu verður litið á stöðu íslenskra
fræða í sem víðustum skilningi, meðal ann-
ars á öllum skólastigum, í fjölmiðlum og í
tengslum við aðrar fræðigreinar. Þinginu
verður skipt upp í fimm málstofur, haldin
verða um 20 fímmtán mínútna framsöguer-
indi og að þeim loknum verða pallborðsum-
ræður.
Málþingið verður haldið í Háskólabíói og
munu fyrirtæki, stofnanir, og félagasamtök
kynna starfsemi sína í anddyri bíósins meðan
málþingið stendur.
Að þinginu loknu er ætlunin að gefa erind-
in út í sérstöku afmælishefti tímaritsins Mím-
is.
SIÐASTA SYNINGAR-
HELGI HULDU HÁKON
UM helgina lýkur sýningu á nýjum lágmynd-
um eftir Huldu Hákon í Ingólfsstræti 8.
Hulda á að baki nær annan tug einkasýn-
inga víða um heim, auk fjölda samsýninga.
Ingólfsstræti 8 er opið frá kl. 14-18 mið-
vikudaga til sunnudaga. Lokað er á mánudög-
um og þriðjudögum.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 5. OKTÓBER 1996 15