Lesbók Morgunblaðsins - 05.10.1996, Blaðsíða 10

WILLI MÚNZENBERG OG SÖGUFALSANIR Á TUTTUGUSTU ÖLD. 4. HLUTI.
VALDATAKA
HITLERS OG FLÓTTI
MUNZENBERGS
TIL PARÍSAR
EFTIR SIGURLAUG BRYNLEIFSSON
_____Eftir valdatöku Hitlers og ógngrstjórnina_
í Þýzkalandi eftir þinghúsbrunann virtist aóeins einn
brimbrjótur gegn ofurvaldi Hitlers. Þaó var Stalín.
______Nú var hans tími kominn til þess aó etjg_
samgn Vesturveldunum og Hitler, milli þeirrg skyldi
væntanlegt stríó hóó.
FRIÐARÞINGIÐ í Amsterdam í
ágúst 1932 var haldið að undir-
lagi Stalíns og fjármagnað af
Sovét-stjórninni og skiþuleggj-
andi þess var Willi Munzenberg.
Stalín hafði unnið gegn því að
samstaða tækist gegn Hitler í
Þýskalandi með jafnaðarmönnum
og kommúnistum. Ákveðnustu samþykktir
friðarþingsins voru gegn stríði og kapítalisma,
gegn þeim stjómarháttum og samfélagsformi
sem einkenndist af lýðræði og þingræði, „opnu
þjóðfélagi“. Á sama tíma var hættan sem
vofði yfir Evrópu með valdatöku þjóðemis-
jafnaðarmanna öllum augljós, en beinskeyttar
ályktanir þingsins beindust ekki að né vömðu
við þeirri hættu sem meginógnvaldi. Friðar-
stefna, gegn heimsvaldastefnu og gegn amer-
ískum áhrifum vom meginfrasar friðarþings-
ins á þeim mánuðum sem Hitler var að ná
völdum á Þýskalandi.
Það er staðreynd að pólitískir flokkar eru
enganveginn samstæðar og samtvinnaðar
heildir. Innan allra flokka á sér stað barátta
um völd og áhrif, því ákveðnari
sem pólitísk stefna er boðuð og
því heillegri sem hugmyndafræði
stefnunnar er, því meiri nauðsyn
er fyrir heillega flokksmynd. Bar-
áttan um völdin innan þeirra
flokka, sem stefna að alræði má
ekki vitnast, og alls ekki óbreytt-
um flokksmönnum. Sá eða þeir
sem fara með æðstu völd og
ákvarðanatöku hverju sinni verða
að hafa algjör tök á flokkslín-
unni, þ.e. stefnunni, og jafnframt
verða þeir að kveða niður öll frá-
vik frá kórréttri stefnu, sem þeir
móta.
Þessi barátta um flokksvöldin
fer fram fyrir luktum dyrum, en
þegar andstæðurnar innan flokks-
ins verða skarpar, þá verða þeir
eða sá sem telst hafa völdin, að
láta sverfa til stáls og brenni-
merkja andstæðinga sína sem
flokkssvikara og opinbera svik
þeirra á sem augljósastan hátt.
Bæði alræðisflokkar á Vesturlöndum og í
Austur-Evrópu voru háðir arfleifð marxismans
og syndikalismans. Þeir stefndu að algjörri
forsjárhyggju og áttu það sameiginlegt að
afneita rétti einstaklingsins til eigin lífs, af-
neituðu einkalífi og þar með öllum rétti manna
til að velja og hafna, og til einkaeignar og
persónuréttar. En innan þessara flokka geis-
aði harkaleg valdabarátta, vegna þess að
maðurinn er ekki algjör hópvera, enda þótt
það sé fyrsta staðhæfing marxismans og ófrá-
víkjanleg krafa.
Það gefur auga leið að þegar flokkur verð-
ur að vera samannjörvaður og hafa heil-
steypta ímynd, þá krefjast „flokkshagsmunir“
eins leiðtoga, sem ákvarðar stefnuna.
Kommúnistaflokkur Sovétríkjanna hafði þegar
Stalín sem leiðtoga. Öll frávik frá flokkslín-
unni sem hann ákvað voru flokknum og eining-
unni hættuleg og hann hafði kveðið allt slíkt
niður, með morðum og fangelsunum. Saga
flokksins var frá upphafi blóði drifin, blóði
milljónatuga fórnarlamba.
Hitler stjórnaði 1932 flokki þjóðernisjafn-
aðarmanna og hafði ekki fram að þessu þurft
að taka til beinnar útiýmingarherferðar gegn
keppinautum eða kveða niður róttæk fráhvörf
frá flokkslínunni, en það leið senn að því.
Nokkrum vikum fyrir valdatöku Hitlers sem
kanslara 30. janúar 1933, var Munzenberg
kallaður til Moskvu til skrafs og ráðagerða
um ástandið í Þýskalandi. Áætlanir voru gerð-
ar um flutning aðalstöðva hans til Parísar,
ef „ástandið versnaði frekar“.
Kvöldið þegar Hitler tók við embætti hvarf
Múnzenberg úr glæsiíbúð sinni við Tiergarten
og ók til nýs BUstaðar í verkamannahverfum
Berlínar, þar sem honum var búinn samastað-
ur. Emil, einkabílstjóri Múnzenbergs, ók Linc-
olnum um hópa fagnandi SA manna og garg-
andi múgsins sem söng nú ekki „Intemationa-
linn“ heldur „Die Fahne hoch..." söng S.A.
Rílcisþinghúsbruninn
Ríkisþingúsið í Berlín brann nóttina 27.-28.
febrúar 1933. Stephen Koch skrifar: „Hitler
virðist ekki hafa átt neinn þátt í íkveikju þing-
hússins, Og athugið vel, Múnzen-
berg nefnir hann hvergi sem
frumkvöðul að íkveikjunni. Hitler
hafði dvalið á heimili Göbbels
þetta kvöld og þegar síminn
hringdi og Göbbels svaraði,
skellti hann á þegar sagt var að
þinghúsið brynni. Það var hringt
aftur og fréttin endurtekin. Þá
tóku allir við sér og kanslarinn
sagði: „Nú hef ég þá“, eins og
undrandi á óvæntri, gleðilegri
frétt. Síðan lét hann aka sér til
þinghússins."
Hitler tók sér stöðu andspænis
brennandi húsinu: „Hann var
rauður og þrútinn í andliti og tók
að öskra: Nú skulum við sýna
þeim. Hver sem andæfir okkur
verður mulinn. Þýska þjóðin hef-
ur verið of mjúkhent hingað til,
allt of lengi. Sérhver forustumað-
ur kommúnista skal skotinn. All-
ir þingmenn kommúnistar skulu
hengdir nú í nótt. Allir vinir
kommúnista skulu settir bak við lás og slá.
Þetta tekur til jafnaðarmanna og annarra
náinna þeim ... “.
Daginn eftir lýsti Hitler yfír neyðarástandi,
S.A. og lögreglunni var fyrirskipað að safna
saman öllum andstæðingum Hitlers úr röðum
kommúnista, fyrst og fremst, og handtaka
þá án dóms og laga. Með valdatöku Hitlers
mátti búast við öllu, en eftir þinghúsbrunann
voru höfð hröð handtök, hraðinn var með ólík-
indum og menn voru vanbúnir, þar á meðal
Múnzenberg, sem slapp fyrir röð tilviljana.
Ógnaröldin var hafin.
Nóttina sem þinghúsið brann rakst lögregl-
an á ungan mann sviðinn um hendurnar og
jakkalausan, sem hrópaði þegar hann var
handtekinn „Ég mótmæli, ég mótmæli," með
hollenskum hreim. Þetta var Marinus van der
Lubbe, enginn annar fannst. Hann hélt því
fram að hann hefði verið einn í ráðum og
hélt fast við þann framburð sinn allt til þess
að hann var hálshöggvinn ári síðar með fallöx-
inni í Leipzig.
1
r-
RÍKISÞINGHÚSIÐ í Berlín brennur nóttina
27.-28. febrúar 1933.
MARINUS van der Lubbe var gripinn og
kennt um Þinghúsbrunann. Hann var sam-
stundis hálshöggvinn en enginn veit hvort
hann átti nokkurn þátt í brunanum.
HITLER leit á Röhm sem mögulegan keppi-
naut um völdin. Evrópskir stjórnmálamenn
vissu um þessa togstreytu og allir vonuðu
að Rfkisherinn hefði betur.
Eftir valdatöku Hitlers og ógnarstjórnina í
Þýskalandi eftir þinghúsbrunann virtist aðeins
einn brimbijótur gegn ofurvaldi Hitlers. Það
var Stalín. Nú var hans tími kominn til þess
að etja saman Vesturveldunum og Hitler,
milli þeirra skyldi væntanlegt stríð háð. Stalín
áleit að sú styrjöld myndi endanlega verða
dauðadómur borgarastéttarinnar og kapítalis-
mans og að hann myndi síðan ráða niðurlögum
fasistanna og hirða allt saman. Endurvopnun
Þýskalands var góður undirbúningur undir
styijöldina og friðarstefna Múnzenbergs og
Amsterdam-fundurinn heppileg stefna til þess
að auðvelda árásarstyrjöld Hitlers. Og auk
þess sparaði Hitler ekki að heimta hefnd fyr-
ir Versalasamningana.
Stríðsáróður Hitlers jók ótta Vesturveld-
anna, slagorðið „gegn stríði og fasisma“ náði
eyrum æ fleiri eftir berserksgang SA liðsins
eftir þinghúsbrunann.
Flóttinn
Stephan Kock skrifar: „Andstæðingar Hitl-
ers vanmátu hann og snemma árs 1933 var
það talið óhugsandi að honum tækist að rústa
Weimar-lýðveldið á mánuði. Meðal þeirra sem
vanmátu hann voru þýskir kommúnistar."
Þegar handtökusveit nasista barði að dyrum
í íbúð Willis í Tiergarten, var fuglinn floginn
fyrir einum mánuði, einkaritarinn var einn í
íbúðinni. Þinghúsbruninn gaf Hitler tækifæri
til þess að gefa út tilskipun um handtöku allr-
ar forustusveitar kommúnista og hópa hlið-
hollra þeim. Múnzenberg var meðal þeirra
efstu á handtökuskránni, en hann var í Frank-
furt og daginn eftir þinghúsbrunann ætlaði
hann að venju að drekka morgunkaffi og lesa
blöðin, m.a. blöðin sem hann stóð að, en með-
al þeirra voru nokkur útbreiddustu blöð þýska-
lands. Hann ætlaði að lesa um atburði gær-
dagsins - þinghúsbrunann en hann komst aldr-
ei til kaffíhússins.
Af hreinni tilviljun var eiginkona einkarit-
ara Múnzenbergs aðvöruð af lögreglumanni,
sem þekkti hana af tilviljun þar sem hún stóð
í forsal hótelsins sem hún bjó á. Hún hringdi
í eiginmann sinn, sem kom skilaboðum lög-
reglumannsins til Barbetta Gross: sem voru
„Flýðu, aðvaraðu vini þína, flýið“. Einkabíl-
stjóri Múnzenbergs, Emil, átti að hitta hann
á kaffíhúsinu. Barbette hafði samband við
hann og þau fóru bæði í áttina til kaffíhússins
og vöktuðu leiðina þangað. Hér munaði fáein-
um mínútum, Emil sá hvar hann kom, greip
undir arm hans og leiddi hann beint að Lincol-
nium og Barbette kom hlaupandi og inn í bíl-
inn rétt á eftir. Emil ók af stað og nú hófst
ferð, sem lauk í París. Vegabréfsáritunar var
ekki krafist við landamæri Saar, en það þurfti
vegabréf og hefði Múnzenberg haft vegabréf,
þá var það sama og handtökuskipun.
Vegabréf var aðeins hægt að fá í Frankfurt
- falsað -. Emil og Barbette héldu þangað og
skildu Múnzenberg eftir í útborg Mainz, á
bökkum Rínar. Barbette fór til aðalstöðva
Múnzenbergs í Frankfurt og þar fékk hún
vegabréf, sem hægt var að laga. Þegar hún
hugðist hitta Emil í kaffíhúsi, þar sem þau
höfðu oft verið fastagestir, aðvaraði þjónn
hana og sagði að handtökuhópur væri nýfar-
inn þaðan, sem var að leita Múnzenbergs.
Sama kvöld var haldið að landamærum Saar
og vörðurinn þar leit á farþegana í skini vasa-
ljóss og veifaði þeim síðan áfram, án þess að
krefjast vegabréfs.
Fyrsta „Valborgarmessunótt" nasismans
var liðin og Willi, Barbette og Emil voru kom-
in til Saar, þar sem dvalið var í felum í viku.
Barbetta náði í fé og nauðsynlega pappíra til
Berlínar og haft var samband við aðalstöðv-
arnar í Moskvu. Skilaboðum var komið til
flokksmanna í París um að Múnzenberg væri
væntanlegur. Og þau voru sloppin og nú hófst
baráttan gegn „stríði og fasisma“ gegn Hitl-
er, Stalín skipaði öllum áróðursstofnunum að
hefja áróður gegn Hitler. Sú stofnun sem
Múnzenberg stjórnaði og var nú komin til
Parísar frá Berlin, með Willi, átti mestan hlut
að þessari andnasísku baráttu.
Gegn slriöi og f asisma
Nokkrum dögum eftir komu Múnzenberg
til Parísar var þegar hafín menningarbaráttan
undir slagorðinu „gegn stríði og fasisma".
„Tout Paris“ - Öll París, í merkingunni blómi
listamanna og skálda, hugsuða og leikstjarna,
kom saman til að mótmæla atburðarásinni í
Þýskalandi eftir valdatökuna og þinghúsbrun-
ann. André Gide, Elsa Triolet, Louis Aragon,
André og Clara Malraux og ótal fleiri fræg
nöfn úr lista- og menningarheimi Parísar
þyrptust á mótmælafundinn 23. mars 1933.
Slíkir fundir voru endurteknir í París og um
öll Vesturlönd, frá London til New York allt
til loka spænsku borgarastyijaldarinnar.
Ástæður hvers fundar voru mismunandi en
tilgangurinn var að mótmæla yfirgangi fasis-
mans. Múnzenberg hafði þræðina í hendi sér,
hann þekkti allar aðstæður og með þessum
aðgerðum fylkti hann ungu fólki, ekki síst
háskólaborgurum og flest öllum listamönnum,
undir merki andfasismans og um leið náði
hann því að ánetja marga þá gáfuðustu til
fylgis við „flokkinn".
Sumir þessara manna gerðust síðan njósn-
arar fyrir KGB eða sovéska apparatið - undir
ýmsum nöfnum, á Englandi Cambridge- klík-
an, í Bandaríkjunum og í flestum löndum
Vestur-Evrópu.
Þessir menn unnu í leyniþjónustunni og
komu sér inn í ýmsar lykilstofnanir, fjölmiðla
- útvarp, blöð og sjónvarpsstöðvar og síðast
en ekki síst inn í skólakerfið, þar sem unnið
var að „heilaþvotti" og ísmeygilegum áróðri
til stuðnings sovétkerfínu. Apparatið kom sér
Wilii Munzenberg.
Þegar átti að hand-
taka hann um leið og
Hitler tók við emb-
ætti, var fuglinn flog-
inn.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 5. OKTÓBER 1996