Lesbók Morgunblaðsins - 09.11.1996, Blaðsíða 3

LESBÖK MORCUNBLAÐSINS - MI\\I\(./IISII1(
44. TÖIUBLAÐ - 71. ÁRGANGUR
EFNI
Munch
er ekki aðeins frægasti myndlistarmaður
Norðurlanda, heldur átt.i hann fleiri hliðar
sem listamaður en oftast kemur fram. Sá
kapítuli í list hans sem hvað minnst hefur
verið kynntur, eru myndir hans frá 25
ára tímabili af vinnandi fólki. Nú hefur
Listasafn Islands fengið afar gott úrtak
úr þessum þætti Munchs og í tilefni sýn-
ingarinnar skrifar Aðalsteinn Ingólfsson
um Munch og verkalýðsmyndirnar.
Upplýsinga-
skáldsagan
er vinsæl í Evrópu um þessar mundir. í
grein segir Kristján B Jónasson, að upp-
lýsingasögur séu fyrst og fremst settar
saman úr hugmyndum sem snúast um Ieit
að týndum lyklum í hugmyndasögu Vest-
urlanda. Á síðastliðnum 10 til 15 árum
hefur komið út ókjör af slíkum sögum.
Margar þeirra hafa orðið metsölubækur
og með vissri varúð mætti jafnvel segja
að sumar séu orðnar klassískar.
Krókódílar
virðast ekki vera skepnur sem mikið gagn
megi hafa af, en þó eru til krókódílabú í
Namibíu. I seinni hluta umfjöllunar sinnar
um þetta fjarlæga land, segir Inga Fanney
Egilsdóttir m.a. frá því, svo Búskmönnum
sem hafa yfirskilvitlega hæfileika til að
finna vatn.
r
Islensk
tónlist og tónskáld eru meðal efnis í nýrri
sérútgáfu Gramophone. Höfundur er Guy
Rickards, sem hefur iðulega fjallað um
íslenska tónlist fyrir tímaritið. Hann segir
m.a., að þrátt fyrir skamma tónlistarsögu
og fólksfæð landsins hafi þó komið héðan
hljóðfæraleikarar á heimsmælikvarða og
þó ekki hafi enn komið frá Islandi Sibel-
ius eða Nielsen standi íslensk tónskáld
jafnfætis starfsbræðrum á hinum Norður-
löndunum og reyndar á meginlandi Evr-
ópu.
er í flestum
mynda Haraldar
Bilson, eða Harry
Bilson, eins og
hann kallar sig,
sem nú sýnir í
gallerí Fold við
Rauðarárstíg. I
samtali við Þór-
odd Bjarnason
segist hann hafa
hrifist af trúðum
Cezannes og þeir
hafi gefið honum
innblástur. „Það þekkja allir trúða og
þeir tala sama máli við allt fólk, þess-
vegna er ég hrifinn af þeim.“ Bilson á
íslenska móður en breskan föður. Þegar
hann fluttist til Bretlands talaði hann
ekki stakt orð í ensku og var barinn út á
hreiminn.
STEINN STEINARR
AÐ FENGNUM
SKÁLDALAUNUM
Svo oft hef ég grátið og hannað mitt hlutskipti í leynum
og horft inn í framtíð, sem beið mín þögul og myrk.
Þetta fallega kvæði er ort í þeim tilgangi einum
að óska mér sjálfum til lukku með skáldastyrk.
Hér áður fyrr. Það er satt, ég var troðinn í svaðið.
Hvar sáuð þið mannkynið komast á lægra stig?
Ég var soltinn og klæðlaus og orti í Alþýðublaðið,
og allur heimurinn fyrirleit blaðið og mig.
Ég var úrkastsins táknræna mynd, ég var mannfélagssorinn,
og mér var hvarvetna synjandi vísað á braut,
en þijózkan, sem lágvöxnum manni í blóðið er borin,
kom bágindum mínum til hjálpar, ef allt um þraut.
í kulda og myrkri ég kvað og ég baðst ekki vægðar,
og kvæðið var gjöf mín til lífsins, sem vera ber.
Eg veit hún er lítil, og þó var hún aldrei til þægðar
þeim, sem með völdin fóru á landi hér.
Steinn Steinarr, 1908-1958, hót réttu nafni Aóalsteinn Kristmundsson og
var brautryójandi í módernískri Ijóóagerð ó íslandi. Framan af orti hann
vinstri sinnuó baróttuljóó, en sérstök kaldhæóni varó meó tímanum ein-
kenni ó kveðskap hans.
Forsíóumyndin:
Mólverk eftir Edvard Munch, ein af verkalýósmyndunum, sem nú eru sýndar í Listasafni Islands.
TILHOGUN SEM
STUÐLA MUNDI
AÐ SÁTT OG FRIÐI
RABB
VITURLEGAR þykja mér
hugleiðingar Jóns Sig-
urðssonar frá árinu 1841
um hver sé tilgangur allr-
ár stjórnar og hvernig
megi ná þeim tilgangi:
Sá er tilgángur allrar
stjórnar, að halda saman
öllum þeim kröptum sem hún eryfirsett,
og koma þeim til starfa til eins augnam-
iðs, en það er velgengni allra þegnanna,
og svo mikil framför bæði á andlegan og
Iíkamlegan hátt sem þeim er unnt að öðl-
ast. En eigi þessu að verða framgengt,
þá er a uðsætt, að allir kraptarnir verða
að vera lausir að nokkru en bundnir að
nokkru. Enginn getur sá gjört fulltgagn
sem ekki hefirfrelsi til þess, en hætt er
einnig við, að sá sem hefir a 111 frelsi
gjöri ekki frelsi annarra hátt undirhöfði,
en þá má ekkert félag standast ef ekki
er slakað til á ýmsar hendur sanngjarn-
lega. Kraptarnir verða þvíað vera lausir
þannig, að þeirgeti unnið allt það sem
til nytsemdar horfir, ogsé hveijum heim-
ilt að segja meiníngu sína um sérhvert
mál sem alla varðar, en hvorki fáieinn
táhnaðþvísem tilgánginum má verða til
framgaungu, né eptir sjálfs síns geðþótta
breytt þvísem stjórnarreglum viðvíkur,
nema það sé með rökum sýnt að breyta
þurfi, og flestir fallist á það.
Ég fæ ekki betur séð en Jón Sigurðs-
son sé með þessum orðum ekki aðeins að
fella harðan dóm yfir einræði, heldur líka
því einfalda meirihlutavaldi sem lengi
hefur verið tíska að kalla aðalsmerki lýð-
ræðis, hversu naumt sem það er. Hann
segir ekkert félag mega standast ef ekki
er slakað til á ýmsar hendur sanngjarn-
lega. Og hann hnykkir á með því að stjórn-
arreglum megi ekki breyta nema flestir
fallist á það. Undir þessa reglu hlýtur
lagasetning að falla. Annars kæmi reglan
að mjög takmörkuðum notum.
Flestir hljóta að viðurkenna að þessi
tilhögun mundi stuðla að meiri sátt og
friði í þjóðfélaginu. Átök stjórnar og
stjórnarandstöðu yrðu ekki eins heiftarleg,
ekki heldur flokkadrættir annarra hags-
munahópa.
En þá vaknar spurningin hvort reglan
um samkomulag sem flestra sé fram-
kvæmanleg, hvernig unnt sé að komast
að niðurstöðu sem flestir fallast á án þess
að leiði til stjórnleysis.
Ein aðferð væri sú að krefjast aukins
meirihluta í atkvæðagreiðslum. Það mundi
oftar en ekki leiða til sanngjarnari mála-
loka. Þennan möguleika þyrfti því að
meta meira en gert er.
Sífellt ber meira á því hér á landi og
víðar, að hagsmunaárekstrar verði vegna
búsetu. Þarf ekki annað en minna á ólíka
afstöðu til fiskveiðistjórnunar eða land-
búnaðar. Margir halda því fram að „lands-
byggðin“ hafi til þessa haft tögl og hagld-
ir í stjórn og löggjöf, en aðrir óttast að
nú stefni í það að dæmið snúist við og
þéttbýlið sitji yfir hlut stijálbýlismanna.
Hvort tveggja er slæmt. Annars staðar
er það ekki síður þjóðerni og trúarbrögð
sem skiptir í fylkingar eftir héruðum, svo
sem í gömlu Júgóslavíu. Ef til vill er hérað-
arígur erfiðasta vandamál stjórnenda í
nútíma þjóðfélögum.
Til þess að fást við þennan vanda hygg
ég að ástæða sé til að líta til þess fordæm-
is sem stjórnarskrá Bandaríkjanna hefur
gefið í 200 ár. Hvað sem um stjórnarfar
í Bandaríkjunum má segja að öðru leyti
verður að viðurkenna að þar er góð sam-
búð fylkjanna, allt frá Alaska til Kalífor-
níu. Þar er í stjórnarskrá gætt þeirrar
reglu Jóns Sigurðssonar að „kraptarnir
verða að vera lausir að nokkru en bundn-
ir að nokkru".
I Bandaríkjunum er þinginu skipt í tvær
deildir. Til öldungadeildar eru kjörnir tveir
fulltrúar úr hveiju fylki, en til fulltrúa-
deildar er kosið í hlutfalli við fólksfjölda.
Landsbyggðin, fámennu fylkin, fær þann-
ig tiltölulega mikið vægi í öldungadeild,
en lítið í fulltrúadeildinni. Ef hagsmunir
dreifbýlis og þéttbýlis rekast á hlýtur því
að koma til samninga milli deilda, svo að
sanngjarnri málamiðlun verði náð. Til
þess kjósa deildirnar sameiginlegar nefnd-
ir ef þörf gerist, og ekki ber á öðru en
það hafi tekist vel. Með þessu vinnst það
að hver kjósandi hefur jafnan rétt til að
eiga sér fulltrúa á þingi, en jafnframt er
þess gætt að hagsmunir fámennra land-
svæða séu ekki fyrir borð bornir.
Svipað er stjórnarfar einstakra fylkja.
Flestum þingum þeirra er skipt í tvær
deildir, í neðri deild eftir fólksfjölda hér-
aða, en hins vegar fá öll héruðin jafn
marga fulltrúa í efri deild.
Einhveijir munu segja að sú nýlega til-
högun hér á landi að hafa þingið í einni
deild hafi gefist vel. Ekki tel ég svo vera.
Undanfarin ár hefur það gerst mun oftar
en áður að lög hafa verið meinlega gölluð
vegna þess að ekki hefur verið lögð nógu
mikil alúð við undirbúning þeirra. Meðferð
í tveimur deildum ætti að bæta verulega
úr þeim missmíðum. Betur sjá augu en
auga.
Hér er ekki verið að leggja til að taka
upp stjórnskipan Bandaríkjanna óbreytta.
Til dæmis er líklegt að hér yrði stefnt að
því að stjórnmálaflokkar fengju fulltrúa í
hvorri deild í hlutfalli við atkvæðafjölda.
Því væri auðvelt að koma í kring, þó að
samtímis séu tryggð réttindi einstakra
kjósenda, byggðarlaga og atvinnuvega, í
sem mestri sátt og samlyndi. Það væri í
anda viturlegra umrnæla Jóns Sigurðsson-
ar.
PÁLL BERGÞÓRSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 9. NÓVEMBER 1996 3