Lesbók Morgunblaðsins - 09.11.1996, Blaðsíða 15

DÓMHÚSiÐ við Lækjartorg. Lítið eftir af
gamla íslandsbankahúsinu.
Einarssonar arkitekts og Harðar Björnssonar
tæknifræðings. Ofanábyggingin var í sið-
fúnkísstíl og með tilkomu hennar hurfu end-
anlega hin klassísku hlutföll gamla hússins.
Einnig var húsinu mikið breytt að innanverðu
þegar það var gert að dómhúsi. Húsið hefur
því ekki lengur það byggingarsögulega gildi
sem það ella hefði haft.
Áhrif fúnkisstílsins
Fúnkísstíllinn var góðra gjalda verður og
átti sínar fínu hliðar ekki síður en aðrar stíl-
tegundir, en hann var meira en stíll. Hann
var lífsstefna, bein afleiðing vélvæðingar og
tæknibyltingar nútímans. I eðli sínu var hann
því yfirgangssamur og tillitslaus gagnvart
öðrum og eldri stíltegundum. Þetta á ekki
síst við hér á landi þar sem hann tróð á við-
kvæmri flóru íslenskrar byggingarlistar, sem
þá var í burðarliðnum og átti ekki langa
sögulega hefð til að styðjast við. Hún var
því auðveld bráð og má sjá merki þess víða
um land. Hin gamla klassíska bygging Is-
landsbanka ber þessu glöggt vitni og er lítið
eftir af þess fornu frægð.
Heimildir:
Dóra Hafsteinsdóttir og Sign'ður Harðardóttir: íslenska
Alfræðiorðabókin. Örn og Örlygur. Rvk. 1990.
Gils Guðmundsson: Skútuöldin. Örn og Örlygur. Rvk.
1977.
Gils Guðmundsson: Togaraöldin. Stórveldismenn og
kotkarlar. Örn og Örlygur. Rvk. 1981.
Guðjón Friðriksson: Saga Reykjavíkur. Bærinn vaknar.
1870-1940. Fyrri hluti. lðunn. Rvk. 1991.
Guðný Gerður Gunnarsdóttir og Hjörleifur Stefánsson:
Kvosin. Byggingarsaga Miðbæjar Reykjavikur. Torfu-
samtökin. Rvk. 1987.
Páll Líndal: Reykjavík. Sögustaður við sund. Örn og
Örlygur. Rvk. 1986.
Teikningar:
Byggingarfulltrúinn f Reykjavfk: Upphafi. teikningar
að Islandsbanka. Kbh. 1905
Teikningasafn Listaháskólans f Kaupmannahöfn: Frum-
teikningar að fslandsbanka. Kbh. 1905.
Höfundur er arkitekt.
BLOÐEITRUN?
BRÁÐAVAKT
SMÁSAGA EFTIR STEINGRÍM ST.TH. SIGURÐSSON
Vakna um óttuskeið vió kvalir, óbærilegar þrautir.
Fórnardýr meiðslanna - leiksoppur fótarmeins,
reikunarmaóurinn X, verkamaður í víngarði
drottins, sem óstundar listir sér til framdróttar
að prófessjón gat ekki lengur ó sér setið
og hringdi í neyðarvakt. . .
ALLT í einu kenndi hann til
logandi sársauka á vinstri
fæti. Hann hafði skömmu
áður- fyrir tveim-þrem
dögum orðið var við óþæg-
indi, sem stöfuðu af meidd-
um tveim tám, á vinstra
fætinum eftir hestreið með
danskinum upp snarbratt íjall í átt að Hrauns-
vatni undir dröngunum sem gnæfa eins og
landvættir, þá horft er til þeirra frá þjóð-
braut. Þarna í stöðuvatninu - þangað var
ferðinni heitið - drukknaði forðum daga klerk-
urinn síra Hallgrímur, faðir Iistaskáldisins,
góða þegar hann var að silungsveiðum. Hann
dó inn í fegurðinna.
Danskurinn, gamall hnefaleikakappi og
ladykiller frá Fredericia í Daníá, bóndi og hesta-
maður af guðs náð, var leiðsögumaður, traust-
vekjandi náungi með dæmigerðan danskan
húmor - geðugur með góða nærveru. Hann
reykti Camel-sígarettur eins og bandítto og
ætti að vera dauður fyrir löngu úr kanser en
lifir enn með hóstakjöltur. Hann hafði sett
undir ferðalanginn gæðing háan. tíu vetra.
Hesturinn sá hafði verið kosinn fegurðarkóng-
ur í hestakeppni einhvers staðar á Suðurlandi.
Það var erfitt að ríða upp íjallið svona snar-
bratt - og ekki síður erfitt að ríða niður í
móti niður slakkann með háum þúfum og stór-
grýti. Um að gera var að halda sér á baki og
þá byijuðu fýrstu óþægindi í fætinum. Eitthvað
þrengdi að. Þetta var forleikur - aðeins forleik-
ur að því sem koma skyldi.
Daginn eftir lá leiðin vestur til ósnortna
landsins fyrirheitna, þar sem náttúran er
gædd hormónum og afli sem aldrei dvín. Þetta
var leiðin til lifandi lífs þar sem öllu er tekið
með æðruleysi - öllu sem að höndum ber.
Einn langur vondur kafli var á leiðinni. Það
bezta í lífinu er ekki fyrirhafnarlaust. Þar á
áningarstað beið heljar-slot - Villa Granda í
indígo og kínahvítum lit plús örlitlu íhaldsbláu
- einmitt á hættusvæðinu. Það hafði verið
yfirgefið af myndarlegri fjölskyldu. Þarna
undir snarbröttum fjöllunum kúrði Villa
Granda steinsnar frá félagsheimilinu með ve-
röndina þar sem lokkaprúð heimasætan hafði
dansað flamingo og tangó oftar en einu sinni
í tunglsljósinu.
Villa Granda bauð upp á kraft og hreysti.
Og nú var unnið á fullu, skrifað og málað
undir tónum dixielands og tónum harmónikku.
En svo - en svo allt í einu byijaði sársauk-
inn í fætinum. Þetta var eins og hnífstunga
beint inn í kviku. Skerandi sársauki læsti sig
um allan líkamann hvernig sem á því stóð.
Það var ógerlegt að stíga í fótinn - varla
nokkur leið. Nú góð ráð dýr. Hringt í hospít-
al. Tókst að ná í yfirlækninn - þýzk- eða
amerískmenntaðan eða -þjálfaðan - ekki
sænskmenntaðan. Talinn vera á heimsmæli-
kvarða. Vill þó hvergi vinna annars staðar en
innan um fólk seltunnar, alvörumenn og al-
vörukonur, sem sækjast ekki eftir vindi - leita
hins vegar sannleikans. Nóttin framundan,
erfiður svefn.
Vakna um óttuskeið við kvalir, óbærilegar
þrautir. Fórnardýr meiðslanna - leiksoppur
fótarmeins, reikunarmaðurinn X, verkamaður
í víngarði drottins, sem ástundar listir sér til
framdráttar að prófessjón gat ekki lengur á
sér setið og hringdi í neyðarvakt, þessa glæsi-
Iega sjúkrahús, sem almenningur var seinn
að viðurkenna, að væri raunveruleg bygging-
arlist og snilld, sem húsið er í raun og sanni,
ef nánar er að gáð. Og beðið um aðstoð í
hvelli. Ljúflingur svaraði. Hann er að ljúka
læknanámi, hann sagði þeim meidda að þrauka
Teikning: Stgr.
ÞESSU næst var infúsjón eins og sagt er á lækna-
máli. Fljótandi myglulyfi var dælt inn fjórum sinnum
yfir sólarhring.
og þrauka til morguns. Hann hvort eð er
gæti ekki farið í aðgerð fyrr en eftir birtingu.
Sá meiddi þraukaði fram til klukkan hálftólf
næsta morgun - gjörði slíkt með kurt og pí.
Hann mætti á spítalann - hálfskreið síð-
asta spölinn. Drifinn í skoðun. Yfiriæknirinn,
sem fórnardýrið leyfði sér að kalla Le Doc,
geðþekkur maður með sálræna nærveru, sem
flutti með sér ofan á menntablæ lífsreynslu
og mannlegan skilning, tók til óspilltra mál-
anna. Assistantinn, kornungur maður, varla
meira en tuttugu og fimm - hann minnti á
fiðluleikara í sögu eftir Romain Rolland. Hann
hlaut að vera græðari af guðsnáð, en ekki
slátrari eða aftökumeistari eða plebbi eða
peningaskepna.
Le Doc og asisstantinn þögðu, þá er þeir
skoðuðu og nú var það ljótt, lagsi - lagsmað-
ur golti eins og sagt var fyrir norðan á stund-
um. Bjúgur hafði myndazt. Rauð rönd lá upp
eftir fætinum vinstra.
„Þú ert með bjúg,“ segir doksi „ertu hjart-
veikur?"
Það lá við að verkamaðurinn í víngarðinum
reiddist. En honum líkaði hreinskiptnin og
spurningin.
„Ekki kom það í ljós við ítarlegustu skoðun
í heimi fyrir fáum mánuðum," segir hann við
lækninn, „meira að segja ósæðin, sem er sögð
vera farin að gefa sig í flestum á mínum aldri,
reyndist vera eins og í ungum, hraustum
manni...“
Og nú reyndi hann að gefa lækninum skýr-
ingu á þessum asskotas bjúg.
Hann hafði aldrei náð sér að fullu á vinstra
fæti eftir hremmingar, sem hann lenti í, þeg-
ar hann var í bíói. Hann stökk ofan af efsta
þrepi á tröppum innanhúss í sýningarsalnum
við inngöngudyrnar. Ástæðan fyrir þessari
ofsagleði var sú, að hann hafði vikum saman
verið undirlagður af þeirri tilhugsun, að hann
væri kominn með AIDS - sakir þess að hann
hafði orðið fyrir kynferðislegri áreitni af hálfu
ungmiðaldra glæsikonu, örlítið ölvaðrar, sem
var í heimsókn í vinnustofu hans.
Endaði með samförum eftir ögrun konunar,
sem út af fyrir sig var alls ekki vont á bragð-
ið. Hins vegar neikvætt vegna ótta, sem greip
um X vegna hættu á AIDS. Loks farið í skoð-
un hjá sérfræðingi sérfræðinganna, sem úr-
skurðaði algjört hættuleysi. Og þá greip gleð-
in um sig eins og að finna til stjórnalausrar
lífsgleði. Og farið í bíó til að finna eitthvað
hreint og saklaust, sem skemmti um leið, og
þá brosti veröldin við á ný.
Og þá var það, sem hann tók undir sig stökk
eins og fressarar gera. Hins vegar kom hann
ekki rétt niður eins og fresskötturinn með sín
níu líf. Fóturinn bögglaðist undir honum og
sársaukinn skerandi eins og eftir
hnífstungu. Og eins og meiddur
köttur skreið hann úr bíóinu og við
illan leik komst hann að bíl sínum.
Og inn í hann, setzt og startað, og
ekið beint á slysavarðstofuna. Þar
var hann röntgenskoðaður og
greindur með illyrmislega tognun,
en ekki brot eða slitin liðbönd. Og
stuttu síðan næstu daga og nætur
upphófust allskyns flækjur, sem
stöfuðu af því, að heimskulegur
sjúkraliði með vanmetakennd hafði
margvafið öklann, svo fast, að blóð-
rás stöðvaðist.
Enn einn mistök í heimi læknis-
listarinnar vegna þjálfunar og upp-
eldisleysis - ekki sízt vegna skorts
á kunnáttu.
Svo þétt var vafið, að það ætlaði
X lifandi að drepa og hann varð að
styðjast við hækjur. Kannski var
þetta ástæðan fyrir ijandans bjúgn-
um, ekki veikt hjarta eða bilaður
mótor!!
Nú tók yfirlæknir af skarið og
fyrirskipaði, að hann legðist inn og
halda yrði fætinum strax hátt uppi.
Var gert í hlýðni. Þetta var á laugar-
degi. Síðdegis þann dag var jarð-
arför nafntogaðs Dons í athafna-
plássi þar í grennd. Hafði hann ver-
ið máttarstólpi byggðarlagsins háa
herrans tíð. Því miður var ekki
hægt að mæta við jarðaförina sem hafði verið
fögur.
Hvítklæddu hjúkkurnar voru eins og engl-
ar, María pólska kaþólikki, sem talar íslensku
ótrúlega vel og vinnur eins og hún væri að
flytja músík, ein úr Breiðafirði; ein, sem er
hvort tveggja í senn ljósmóðir og hjúkka af
Mattíhasar- og Saurbæjarætt, frænka X, al-
gjör donna. Svo má ekki gleyma þeirri rauð-
hærðu skapstóru úr Dýrafirði, sem var atriði
að fara vel að - og í ofanálag við hjúkkuger-
ið voru orkumiklar sjúkraliðastúlkur, sem
stjönuðu við X þann blóðeitraða, svo að hann
hefur örugglega verið hamingjusamasti sjúkl-
ingur undir sólinni á snyrtilegsata spítala á
Fróni.
Liðið, staffið var alltaf á hreyfingu um
göng spítalans, sem gaf húsinu sérstakan
þokka - minnti ekki á sjúkdóma, vesöld eða
dauða, heldur líf og birtu og kjark og nú að-
gerðin sjálf eldsnöggt eins og í áhlaupi eða
aðgerð á dekki.
Gröftur spýttist langa vegu og annarleg
lykt gaus upp. Achtung, Achtung.
Það er kominn gröftur í þetta, segir doksi
og það er komin eitrun, sjá, segir hann og
bendir á fótinn.
Ég verð að leggja þig inn í tvo til þijá
daga. Og nú var skankinn vafinn mjúklega
af konu ættaðri frá Skagaströnd og úr Isa-
fjarðardjúpi, hún minnti á málverk eftir Reno-
ir. Þessu næst var infúsjón eins og sagt er á
læknamáli. Fljótandi mygluiyfi var dælt inn
fjórum sinnum yfir sólarhringinn. Algjörum
hrossaskammti.
„Fær maður ekki vítamín?" spyr X svo
myglulyfin eyði ekki nauðsynlega efnaforð-
anum í flóru líkamanns.
„Það skaltu fá,“ segir Le Doc. Fótarmeinið
greri á undan áætlun. X var útskrifaður með
láði tveimur til þremur dögum eftir innkom-
una. Nú var aftur mætt á vígstöðvum lífsins
til að beijast til sigurs.
Höfundurinn er listmálari og rithöfundur.
F
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 9. NÓVEMBER 1996 1 5