Lesbók Morgunblaðsins - 09.11.1996, Blaðsíða 20

ÞAÐ VERÐUR AÐ VERA
LEIKUR í BARNABÓKUM
LOUIS Jensen er fæddur árið 1953
og menntaður arkítekt en fæst
nú eingöngu við að skrifa bækur.
Hann segist hafa verið að fikta
við að skrifa allar götur síðan í
menntaskóla þar sem hann var í
hópi áhugasamra ungskálda. Lou-
is skrifar bæði fyrir börn og full-
orðna þótt barnabækurnar séu orðnar fleiri.
Frásagnaraðferð hans í barnabókunum hefur
verið líkt við H.C. Andersen og Selmu Lager-
löf en rauði þráðurinn í þeim er einhvers kon-
ar leit að fjársjóði og þá í víðum skilningi,
leit að tilgangi lífsins. Öll viljum við finna
okkur sjálf og hvert annað, segir hann. Louis
hefur hlotið margar viðurkenningar fyrir rit-
störf sín en fyrsta bók hans, Kristalmanden,
kom út árið 1986. Fyrir skömmu hlaut hann
barnabókaverðlaun norrænna skólabókasafna
fyrir sögur sínar Skelettet pá hjul, Kari Kluge
og ondskahen, Kari Kluges dobbelte
skattejagt, ævintýrabókina Hundrede nye hi-
storier og unglingabókina Nogen.
Góó barnabók höfóar
einnig til fulleróinna
Louis segir að barna- og fullorðinsbækur
séu ólík tjáningarform. „Það er hægt að segja
ýmislegt í barnabók sem ekki er hægt að segja
í fullorðinsbók og öfugt. í barnabókum hefur
maður fijálsari hendur með ýmsar staðreynd-
ir og það þarf ekki allt að vera yfirmáta skyn-
samlegt. I fullorðinsbókum getur maður hins
vegar iéð máls á ýmsu sem ekki þykir gott
að fjalla um í barnabók, erótík til dæmis. Ég
finn því oft fyrir löngun til að skrifa fyrir
fullorðna þegar ég er að skrifa barnabók og
öfugt. Þessi verkefni bæta því hvort annað
__Mpp. Það gefur mér líka aukin kraft að geta
skipt á milli þessara tveggja bókategunda; þær
bjóða upp á svo ólíka möguleika."
En er ekki hægt að sameina börn og full-
orðna í sömu bókinni?
„Jú, það held ég. Góð barnabók höfðar
bæði til barna og fullorðinna, ef hún segir
ekki fullorðnu fólki eitthvað þá er hún ekki
góð. Það skiptir til dæmis gríðarlega miklu
máli að sá sem les upphátt fyrir börn hafi
gaman af því sehi hann ér að lesa, ef ekki
þá endurspeglast það í lestrinum og börnin
skynja það um leið.
Það er hins vegar ekki hægt að gera sömu
Danski rithöfundurinn Louis Jensen hefur skrifað
bækur bæði fyrir fullorðna og börn en fyrir skömmu
fékk hann barnabókaverólaun norrænna
skólabókasafna. ÞRÖSTUR HELGASON ræddi
við Louis um barnabækur og fullorðinsbækur en
hann er staddur hér ó landi ó vegum
Norræna hússins til að kynna verk sín.
Morgunblaðið/Ásdís
„ÞAÐ er ekkert sorglegra en barnabók sem er skrifuð eftir einhverri forskrift," segir
danski barnabókahöfundurinn Louis Jensen sem mun kynna verk sín í Norræna húsinu
í dag kl. 14.
kröfur til bóka fyrir fullorðna; slíkar bækur myndi til dæmis gera Ódysseif eftir James
þurfa ekki að höfða t.il barna líka. Slík krafa Joyce að vondri bók og margar fleiri.“
Óttast þú að börn séu hætt að lesa jafnmik-
ið og þau gerðu?
„Nei, það geri ég ekki. Menn rannsökuðu
lestrarvenjur barna í Danmörku fyrir skömmu
og öllum á óvart kom í ljós að þau lesa tölu-
vert meira en menn höfðu ætlað. Börn lesa
mikið miðað við allt og allt. Ég óttast ekki
að bókin muni drukkna í allri þeirri tækni-
menningu sem dynur á okkur. Hún hefur
kosti sem skjárinn hefur ekki, maður getur
haft bókina með sér hvert sem er í vasanum
og haft hana með sér í rúmið. Bókin mun lifa.
Ég er ekki í neinum vafa um það.“
Nútimaævintýri
En hvaða hlutverki gegnir hún í lífi barns-
ins nú til dags?
„Bókin hefur skemmtigildi rétt eins og sjón-
varpið og tölvuleikirnir en hún hefur einnig
það mikilvæga hlutverk að segja frá heiminum
og um leið tilveru mannsins í honum. Ég held
að meginhlutverk bókarinnar sé að hjálpa
barninu að bjarga sér í heiminum, hún kennir
barninu með alls konar dæmum, dæmisögum
sem barnið getur samsamað sig.“
Hvernig gerir þú þetta?
„Ég nota ævintýrið eins og menn hafa gert
um aldir. Mínar sögur eru nútímaævintýri.
Þetta eru ævintýri sem gerast í samtíð okkar,
í veruleika okkar. Við getum ef til vill sagt
að þær einkennist af töfraraunsæi."
Skrifar þú kannski líka ævintýri fyrir full-
orðna?
„Bækurnar sem ég hef skrifað fyrir full-
orðna eru ekki ævintýri. Ég hef verið að gera
nokkrar tilraunir með texta. Þetta eru textar
þar sem ég lýsi hlutunum eins og þeir birtast
okkur, þetta eru hlutirnir áður en við förum
að túlka þá, finna út úr þeim einhveija merk-
ingu. Þetta eru fyrirbærafræðilegir textar;
eins konar stillimyndir.
Ég tel reyndar afar mikilvægt að barna-
bókahöfundar geri tilraunir í sögum sínum
líka. Það verður að vera einhver leikur í barna-
bókum og í því samhengi má ekki vanmeta
barnið. Það er ekkert sorglegra en barnabók
sem er skrifuð eftir einhverri forskrift."
Louis mun kynna verk sín í Norræna hús-
inu í dag, laugardag, kl. 14. Mun hann flytja
fyrirlestur og lesa úr verkum sínum. Kynning-
in fer fram á dönsku og er öllum heimill að-
gangur.
BBÓK Norman Lebrecht, tónlistargagn-
rýnanda The Daily Telegraph, um
völd og peninga í tónlistarheiminum
iiefur verið umræðu- og deiluefni allar
götur síðan hún kom út. Bókin heitir Þegar
tónlistin þagnar (When the Music Stops)
og í henni rökstyður Lebrecht þá skoðun
sína að áhrif peninga séu orðin svo mikil
að þau séu að ganga af sígildri tónlist
dauðri. Þeir fáu stjórnendur og einleikarar
sem almenningur þekki til, verði æ fjarlæg-
ari, taki æ meira fyrir sinn snúð og fleiri
og fleiri sinfóníuhljómsveitir muni lenda í
fjárhagsörðugleikum. Ef til vill liggi lausn-
in í þeirri tillögu umboðsmannsins Ernest
Fleischmann, að leysa upp sinfóníuhljóm-
sveitir, þar sem þær séu úrelt listform.
Þeirra í stað verði öll völd sett í hendur
sljórnenda tónlistarhúsanna sem geti leyst
hljómsveitirnar upp í minni sveitir, t.d.
strengja- og kammersveitir, eða sameinað
_ sh'kar sveitir, allt eftir þörfunum hveiju
sinni.
Lebrecht segir að þegar litið sé undir
yfirborðið i heimi sígildrar tónlistar, komi
í ljós að mikið vald hafi safnast á fárra
hendur og að menn láti siðferðileg sjónar-
mið lönd og leið til að hagnast sem mest.
Lebrecht tekur sem dæmi að útgefandi
einn hafi haldið hlifiskildi yfir ónefndum
stjórnanda sem gerst hafi sekur um að leita
á börn. Þá séu hinar fjölmörgu dægurlaga-
og djassútgáfur á verkum tónskálda á borð
við Bach og Beethoven dæmi um hnignun
sígildrar tónlistar.
Undir hælnum ó valdamiklum
mönnum
Lebrecht gerir að umtalsefni hversu
mikil áhrif umboðsmenn og fyrirtæki, sem
kosti tónleika, hafi á val á einleikrunum
og stjórnendum en það hefur verið þekkt
Ganga peningar
af klassíkinni dauóri
allt frá 19. öld.
Dæmi um einn af
valdamestu mönn-
unum var Arthur
Judson, sem réði
lögum og lofum í
bandarísku tón-
listarlífi stóran
hluta þeirrar ald-
ar sem nú er að
líða. Judson var
forstjóri Columb-
ia-útgáfunnar og
sagt var að stjórn-
endur gætu ekki
gert ráð fyrir að
fá nokRurs staðar
verkefnifyrr en
þeir hefðu bugtað
sig og beygt fyrir
Judson.
Fáeinir hafi
reynt það, svo sem
Eugene Goosens og Arthur Rodzinsky, sem
báðir hafi endað ferilinn á því að flakka á
milli hljómsveita sem gestastjórnendur, án
þess að eiga sér nokkurn fastan samastað
í tónlistarheiminum. Einu mennirnir sem
komist hafi upp með að hunsa Judson hafi
verið stórstirni á boð við fiðluleikarann
Isaac Stern og sljórnandann Leonard Bern-
stein.
Lebrecht segir að hvað svo sem segja
megi um Judson hafi hann þó að minnsta
HINAR fjölmörgu dægurlaga- og djassútgáfur á
verkum tónskálda á borð við Bach og Beethov-
en eru dæmi um hnignun sígildrar tónlistar, að
mati Norman Lebrecht, tónlistargagnrýnanda
The Daily Telegraph.
kosti haft sannar-
legan áhuga og
skilning á tónlist
en að það sama
verði ekki sagt
um þá sem nú ráði
ferðinni þegar
peningahlið tón-
listarinnar sé
annars vegar og
að það geíi hæg-
lega gengið af
henni dauðri.
Bilió breikkar
Lebrecht full-
yrðir að launakr-
öfur stjórstjarn-
anna hafi náð út
yfir allan þjófa-
bálk og að bilið á
milli þeirra og
„hinna“ tónlistar-
mannanna breikki stöðugt. A sama tíma
og tenórarnir þrír þiggi tugi milljóna dala,
hundruð milljóna ísl. kr. fyrir að koma
fram, svelti þeir næstbestu og að fjölmarg-
ar sinfóníuhljómsveitir rambi á barmi gjald-
þrots. ítölsku óperuhúsunum sé lokað
hveiju á fætur öðru, tvær þekktar sinfóníu-
hljómsveitir í London berjist nú í bökkum,
fjölmargar bandarískar borgir hafi orðið
að sjá á bak sinfóníuhljómsveitum sínum
og að ástandið hjá mörgum hljómveitanna
sé þvílíkt að eina sparnaðarleiðin virðist í
því fólgin að hætta að spila.
Lebrecht kennir græðgi stórstirnanna
um og nefnir Austurríkismanninn Herbert
von Karajan sem stjórnaði Berlínarsinfó-
niunni sérstaklega í því sambandi, segir
hann hafa varðað leiðina með gríðarlegum
launakröfum. Nú séu hljómsveitarstjórar á
borð við Zubin Metha og Lorin Maazel með
300-400 milljónir ísl. kr. í árslaun.
Þetta verði til þess að ekki sé hægt að
standa að tónleikum eða upptökum með
hæst launuðu tónlistarmönnunum án þess
að fjársterkir aðilar veiti fjárstuðning. Þetta
ástand vindi stöðugt upp á sig. Sígild tónlist
sé i raun líkust tertu, menn gæði sér ein-
göngu á ijómanum en skilji botninn eftir.
Sigild tónlist
borgar sig ekki
Niðurstöðuna segir Lebrecht þá að í
heildina borgi sígild tónlist sig ekki. Ætli
menn á ná athygli verði þeir að hafa æ
hærra. Dæmi um það sé að eftir dauða
Karajans hafi Sony-útgáfan ætlað að skáka
keppninautinum Deutsche Grammophone
með upptöku á óperunni Borís Godunov
eftir Mussorgskíj, undir stjórn Claudio
Abbado. Kostnaður við upptökuna var yfir
ein milljón dala, tæpar 70 milljónir ísl.
Óperan hefur selst i yfir 15.000 eintökum
sem telst ekki slæmt en miðað við hinn
óheyrilega kostnað, tekur það út.gáfuna um
fimmtíu ár að hafa inn fyrir honum.
Á yfirfylltum markaði virðist aðeins ein
lausn, að veðja öllu á stórstirnin. Gegn
þessu beijast „ódýru“ útgáfurnar, svo sem
Naxos, sem hefur náð þriðja sæti í útgáfu-
heiminum á eftir Polygram og EMI. Telur
Lebrecht að eina lífsvon sígildrar tónlistar
liggi í starf slíkra útgáfa.
O Byggt á Politiken
20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LI5TIR 9. NÓVEMBER 1996