Lesbók Morgunblaðsins - 07.12.1996, Qupperneq 8

MALAR AF
FINGRUM FRAM
EFTIR EINAR ÖRN GUNNARSSON
Samtal vió danska málarann Ejler Bille sem var einn
af frumherjunum í danskri nútímalist og er nú 86 ára.
MÁLARINN Ejler Bille ívinnustofu sinni. Hann erekkert sestur íhelgan stein
þótt hann sé orðinn 86 ára.
Ejler Bille er einn af merkisberum
danskrar nútímalistar. Hann
er sagður upphafsmaður ab-
straktlistar í Danmörku ásamt
Vilhelm Bjerke-Petersen en
þeir sýndu verk sín í Kaup-
mannahöfn árið 1933; Bjerke-
Petersen málverk en Ejler Bille
höggmyndir. Sýningin vakti almenna
hneykslun meðal borgara og blöð á borð við
Berlingske Tidende réðust harkalega á lista-
mennina fyrir uppátækið.
Á þessum árum barst straumur í nýlistum
einkum frá Þýskalandi en Vilhelm Bjerke
Pedersen hafði einmitt verið nemandi Vassily
Kandinsky og Paul Klee sem kenndu við
Bauhaus-skólann.
Ejler Bille var í alþjóðlega listamannahópn-
um Cobra sem starfaði á árunum 1948 til
1951. Nafnið var myndað úr Copenhagen,
Bruxelles og Amsterdam en listamennirnir
voru danskir, hollenskir og belgískir. Landar
hans í Cobra voru Asger Jörn, Richard Morth-
ensen, Egill Jakobsen, Carl Henning Peder-
sen og fleiri. Af belgískum listamönnum má
nefna teiknarann og rithöfundinn C. Dotrem-
ont og af hollenskum meðlimum má nefna
málarann K. Appel. Listamennirnir lögðu
áherslu á sjálfsprottna abstrakt-expressjón-
íska tjáningu. Þess má geta að Svavar Guðna-
son kynntist og sýndi með mörgum þessara
manna. Er það álit margra höfunda fræði-
bóka að „nýi expressionisminn" eða „ab-
strakt expressionisminn" hafi risið hæst með
hreyfingu þeirri sem Svavar Guðnason og
félagar mynduðu með Haustsýningunni,
Höstudstillingen, er leiddi síðar til stofnunar
Cobra.
Ejler Bille er fæddur á Jótlandi árið 1910.
Auk þess að sinna listsköpun hefur hann rit-
að fjölda greina um myndlist fyrir dagblöð
og tímarit. Einnig hafa komið út eftir hann
bækur m.a. með frumsömdum ljóðum og má
þar nefna Digte og vignetter (1975).
Árið 1978 var honum boðið að sýna í
Norræna húsinu ásamt SEPTEM 78 en þann
hóp skipuðu listamennirnir Guðmunda Andr-
ésdóttir, Jóhannes Jóhannesson, Karl Kvar-
an, Kristján Davíðsson, Sigurjón Ólafsson,
Valtýr Pétursson og Þorvaldur Skúlason. Á
meðan dvöl hans stóð hélt hann fyrirlestur
í Norræna húsinu sem bar heitið: „Kunstens
betydning menneskeligt og socialt".
Eg fór á fund þessa frumkvöðuls danskrar
nútímalistar og spjallaði við hann. Ejler Bille
var giftur listakonunni Agnete Therkildsen
en hún lést árið 1993. Hann býr í húsi þeirra
í smábænum Örby á Sjálandi.
Á heimilinu er að finna safn fornra list-
muna frá Balí og er Bille afar fróður um list
frumþjóða en hún hefur verið mikill aflvaki
í nýlistum.
I Kaupmannahöfn og París komst Ejler
Bille í kynni við nokkra íslenska listamenn.
Má þar nefna Svavar Guðnason, Siguijón
Ólafsson og Þorvald Skúlason en jafnframt
hafði hann lítilsháttar kynni af Júlíönnu
Sveinsdóttur.
Ællaói mér aó veróa keramiker
„Á unglingsárum átti ég mér enga drauma
um að verða listamaður," segir Ejler Bille,
„en að afloknu stúdentsprófi frá menntaskól-
anum í Birkeröd innritaðist ég í Kunsthand-
verkerskolen í Kaupmannahöfn. Ég ætlaði
mér að verða keramiker en síðar hneigðist
hugurinn að höggmyndalist og ég var tekinn
inn í Konunglegu listaakademíuna. Það urðu
mér mikil vonbrigði þegar ég uppgötvaði að
listaháskólar og listaskólar henta ekki öllum
og ég var í þeim hópi. Upp frá því hóf ég
sjálfstætt listnám, fór til Þýskalands, las
mikið og vann að gerð höggmynda."
Þorvaldur Skúlason sagði einhveiju sinni
að ef til vill væri Henri Matisse merkilegasti
í VINNUSTOFU Ejlers Bille.
MÁLVERK eftir Þorvald Skúlason, sem
Ejler Bille „lagfærði".
málarinn á öldinni. Hver er fyrir þér merkileg-
asti málari aldarinnar?
„Ég er sammála Þorvaldi um Matisse en
Picasso var aftur á móti stórkostlegur kólor-
isti. Á Statens Museum for kunst í Kaup-
mannahöfn er að finna einstaklega gott safn
verka Matisse en hann sagði einhveiju sinni:
„Ég mála eins og ég syng.“
Hver er helsti áhrifavaldur þinn?
„Það er ekki hægt að tala um neinn einn
áhrifavald í listsköpun minni. Ég er í öllu
falli ekki undir áhrifum frá neinum mér vitan-
lega. Ég reyni bara að vera ég sjálfur og
það er mest um vert. Myndir mínai koma
af sjálfu sér; ég mála þær af fingrum fram.
Umhverfi hefur að sjálfsögðu mikil áhrif
á listsköpun. Það má til dæmis glögglega sjá
ákveðinn mun á verkum norskra málara, það
er að segja, hvort þeir eru frá nyrðri eða
syðri hluta landsins. Ég dvel gjarnan á Balí
þar sem er litskrúðugt umhverfi og þá nota
ég sterkari liti en þegar ég mála í Danmörku.
Einu sinni tók ég bók um list Paul Klee
með mér í skóla og þegar kennarinn sá hana
ráðlagði hann mér að láta það vera að stúd-
era list annarra manna því slíkt gæti aðeins
eyðilagt mig. Mér þótti þetta afar heimsku-
legt. Síðar sá ég verk þessa manns og þá
minntu þau ískyggilega á list Matisse en
voru bara ekki jafn góð.
Að mínu mati þarf listamaður ætíð að
vera gagnrýninn og félagslega meðvitaður.
Avant-garde er ekki til í dag og því er ekki
hægt að ganga fram af fólki með uppákom-
um í listinni en það var einmitt einna
skemmtilegast."
Þú hefur skrifað töluvert um myndlist.
Hvernig myndir þú skilgreina list þína?
„Þegar ég rita um list þá lýsi ég listrænni
upplifun. Ég skrifa aldrei um eigin verk en
ef ég ætti að gera það myndi ég einungis
fjalla um hvernig ég skynja hvert verk út
af fyrir sig. Ég hætti mér ekki út á þær
brautir. Þegar þú spyrð svona þá minnir það
mig á kínverska dæmisögu um skógarottu
sem spurði þúsundfætlu að því hvernig hún
færi að því að stjórna öllum fótum sínum.
Þúsundfætlan hafði aldrei leitt hugann að
því heldur bara gengið eins og henni var
eðlilegt. Henni varð svo mikið um spurning-
una að hún féll niður og gat aldrei gengið
framar."
Hver voru kynni þín af súrealistanum
Wilhelm Freddie?
„Við áttum enga samleið, heilsuðumst en
ekki meira en svo. Freddie var utangarðs í
listinni og var ekki mannblendinn. Lífshlaup
hans var nokkuð sérstakt og hann átti erfitt
uppdráttar. Einni af sýningum hans var
meðal annars lokað, hann dæmdur fyrir
klámlist og þurfti að afplána dóminn í Ves-
tre-fangelsinu. Síðar var hann gerður að pró-
fessor við Akademíuna sem hann fékk aldrei
inni í sem nemandi."
Nú stendur yfír á Statens Museum for
Kunst sýning undir yfirskriftinni 100 mester-
værker en þar er að finna verk eftir þig.
Hvað finnst þér um þá sýningu?
„Ég sé ekki að slíkar sýningar hafi nokkra
þýðingu. Valin eru verk úr ólíkum áttum og
þau standa ekki í neinu samhengi hvert við
annað. Þarna er á ferðinni tilraun til að lokka
fólk á söfn og auka með því aðsókn en það er
í reynd tilgangslaust. Listrænt gildi sýningar
vex ekki þó að aðsókn sé mikil. Eins og einn
listgagnrýnandi benti réttilega á þá er góð
aðsókn engin trygging fyrir góðri list; það
er til dæmis góð aðsókn í Tívolí.“
Hvað ertu að fást við núna?
„Ég tek tarnir í að mála en þess á milli
vinn ég í grafíkinni. Undanfarna daga hef
ég fengist við fimm grafíkmyndir sem eru
nú á lokastigi."
Hvað finnst þér um Svavar Guðnason sem
málara?
„Hann var góður listamaður og í listsköp-
un hans gætir einstaklega ríkrar og frjálsrar
tjáningar. Ég tók strax eftir því þegar ég
sá verk Svavars að í þeim var sérstakur tónn;
tónn sem var alis ekki danskur. Verk hans
eru að mínu mati rómantískari og hann
málar undir sterkum áhrifum frá Islandi.
Mér finnst ákveðinn skyldleiki með verkum
hans og Kjarvals.
Halldór Laxness hefur gert Svavari og list
hans góð skil í skrifum sínum. Hvar kynntist
þú Svavari?
„Það var í París. Við bjuggum í Elisia,
stórri byggingu þar sem listamenn víða að
úr heiminum leigðu vinnustofur. Þetta var
skemmtilegt umhverfi þar sem margir ólíkir
mðnn söfnuðust saman.
Fyrsta heimsókn mín til Svavars og Ástu
er mér ógleymanleg. Ég vissi að hann var
að fást við að mála og mig langaði að sjá
verk hans þannig að ég spurði hvort það
væri mögulegt. Svavar bauð mér þá í mat
og þegar ég mætti voru aðeins tveir diskar
á borði. Á þessum tíma var Svavar einstak-
lega rólegur og þögull. Eftir að við höfðum
skoðað verkin settumst við hvor sínum meg-
in við borðið en Ásta færði okkur matinn,
gekk síðan frá og stóð álengdar.
Ég var dálítið hissa á þessu og spurði
Svavar hvort þetta væri íslenskur þjóðsiður
en þá svaraði hann: „Nei, við eigum bara tvo
diska."
Þegar ég spurði Ejler hvort hann ætti
verk eftir einhvern íslendinganna bauð hann
mér inn á vinnustofu sína og sýndi mér lítið
olíumálverk með undarlegri áferð.
„Þegar ég fékk þessa mynd fannst mér
hún að mörgu leyti falleg," sagði málarinn,
„en það var eitt sem stakk mig í augun.
Þorvaldur hafði sett skærrauða sól sem braut
upp myndflötinn en var einnig í algjöru ósam-
ræmi við litasamsetninguna. Ég ákvað að
laga hana ögn til, límdi og málaði yfir gall-
ana. Ég er sannfærður um að ef Þorvaldur
hefði séð þessa mynd aftur þá hefði hann
gert það sama. Ég gerði það bara fyrir hann.
Hún er miklu betri svona.“
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 7. DESEMBER 1996