Lesbók Morgunblaðsins - 10.05.1997, Blaðsíða 9

Lesbók Morgunblaðsins - 10.05.1997, Blaðsíða 9
„ÚLFUÓTUR", platti í tilefni alþingishátíðarinnar 1930. Teikn. Thora Friðriksson. HEILAGUR Georg og drekinn, íslandsfálkinn og hvítabjörn. Þessir fjórir plattar voru einnig framleiddir og seldir til ágóða fyrir holdsveikraspítalann í Laugarnesi. VÍGSLA Laugarnesspítaians 1898. Fáni dönsku Oddfellowreglunnar blaktir við hún. þjáðu). Sá þriðji sýnir foss (Öxarárfoss) með áletruninni PAVPERUM PROTECTOR (verndari hinna fátæku). Allir ofangreindir plattar voru teiknaðir af danska listamanninum Arnold Krog (1856- 1931). Afmeelisplatti Oddfellowreglunnar á islandi Árið 1922 framleiddi Konunglega danska postulínsverksmiðjan afmælisplatta í tilefni af 25 ára afmæli Oddfellowreglunnar á ís- landi. Á hann er letrað 1897 IOOF ISLAND 1922. CONCORDIA PARVÆ RES CRESC- UNT (með samheldni vex það smáa). Einnig eru festarhringirnir þrír, sem eru einkenni reglunnar sitt hvorum megin við ártölin. IOOF er skammstöfun Oddfellowreglunnar (Intern- ational Order of Oddfellows). Plattann skreyt- ir víkingaskip á siglingu. í bakgrunn eru eyj- ar og snævi þökin ijöll. Plattinn er teiknaður af danska listamanninum Oluf Jensen. Stærð 23 cm í þvermál. Myndin á plattanum minnir óneitanlega mikið á merki fyrstu íslensku Oddfellowstúk- unnar, stúku nr. 1 Ingólfs, sem stofnuð var 1897. Merki stúkunnar teiknaði Þórarinn B. Þorláksson listmálari en hann var einn stúku- bræðranna. Það sýnir víkingaskip Ingólfs Arn- arsonar á Sundunum við Reykjavík með Eng- ey og Kjalarnes í baksýn ásamt Akrafjalli, Skarðsheiði og Esju. Það fer ekki milli mála að Oluf Jensen hefur haft teikningu Þórarins sem fyrirmynd. Plattar Frimúrarareglunnar Frímúrarareglan á íslandi hefur látið Kon- unglegu dönsku postulínsverksmiðjuna fram- leiða þrjá postulínsskildi í fjáröflunarskyni til húsnæðis reglunnar. Fyrsta plattann gaf St. Jóhannesarstúkan Edda í Reykjavík út árið 1922. Plattinn sýnir skip í mynni Reykjavíkurhafnar með Esjuna í baksýn og er letrað á hann: IN CORDE ET ANIMO UNUM (hugur og hjarta er eitt). Efst fyrir miðju er stjarna frímúrarareglunnar og í hana er áletraður stofndagur stúkunnarrl- 6-5919 þ.e. 6.1.1919. Plattinn var seldur í fjáröflunarskyni til að innrétta húsnæði stú- kunnar, sem þá var í Austurstræti 16. Upplag plattans var 300 stk. Stærð 18 cm. Árið 1932 lét St. Jóhannesarstúkan Rún á Akureyri framieiða fyrir sig annan platta í sama stíl og með íslensku myndefni í tilefni af stofnun stúkunnar þar. Á plattanum er mynd af Hraundranga í Öxnadal. Á hann er letrað:UT OMNES UNUM SINT (allir erum vér einn). Efst í miðju er stjarna frímúrararegl- unnar með áletruninni 5931 (1931). Þennan platta málaði Oluf Jensen. Stærð 18 cm. Upp- lag aðeins um 100 eintök. Þriðji plattinn kom á markað árið 1971. Hann er í sama stíl og hinir tveir. Myndin er af anddyri Frímúrarahússins við Borgartún. Áletrunin er sú sama og á plattanum frá 1922: IN CORDE ET ANIMO UNUM (hugur og hjarta er eitt). í stjörnunni er áletrunin 5971 (1971). Greinarhöfundi er ekki kunnugt um upplag né listamann. Konungskoman 1907 Árið 1907 var gefinn út postulínsplatti í tilefni af komu Friðriks VIII Danakonungs til íslands. í för með konungi voru ríkisþingmenn ásamt fríðu föruneyti. Þijú skip fluttu hina tignu gesti á norðlægar slóðir. Á plattanum sést konungsskipið Birma, fánum prýtt, á sigl- ingu og Snæfellsjökull í bakgrunni. Fyrir- myndin að jöklinum er sennilega teikning úr Ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Páls- sonar. Austur-Asíufélagið danska hafði lánað Birmu og Atlanta til ferðarinnar. Atlanta flutti ríkisþingmennina. Forstjóri Austur-Asíufé- lagsins var boðinn með í ferðina sem einn af gestum konungs. Á plattann er letrað DROT OG KAARNE MÆND MOD ISLAND STÆVNER (konungur og þingmenn stefna til íslands). Framleiðandi var Bing & Gröndahl. Um upplag og listamann er ekki vitað. Stærð 23 cm. Þess má geta hér, að í umræddri ferð Frið- riks VIII var Laugarnesspítalinn heimsóttur. í bók Svenns Poulsens, Islandsferðin 1907, segir: „En þegar vér litum þessa vesalings sjúklinga, svona tærða og alveg aðfram- komna, þá minntumst vér og jafnframt, með sannri þakklætistilfinningu hins mikla og blessunarríka starfs, er hér hafði verið innt af höndum fyrir íslendinga á vegum oddfé- lagareglunnar dönsku að tilstuðlan Ehlers prófessors." Alþingishálidin 1930 í tilefni af Alþingishátíðinni 1930 kom til mála að láta gera veggskjöld úr postulíni og var auglýst eftir tillögum um það, hvað vera ætti á honum. Magnús Jónsson prófessor seg- ir í bók sinni um Alþingishátíðina 1930, að lítill árangur hafi orðið af þessu, „enda lítil hrifning fyrir því, og var horfið frá málinu". Á hinn bóginn var framleiddur postulíns- platti hjá Bing & Gröndahl í Danmörku eftir uppdrætti frk. Thoru Friðriksson. Sá vegg- skjöldur var ekki á vegum Alþingishátíðar- nefndarinnar. Gengur plattinn undir nafninu Úlfljótur. Sýnir hann Úlfljót klæddan forn- mannabúningi með atgeir í hægri hendi. Stendur fornkappinn á Lögbergi með útrétta hönd eins og til að leggja áherslu á mál sitt. Fyrir neðan fellur Öxará fram í Þingvalla- vatn. Plattinn er 20 cm í þvermál. Áletrun: ALÞINGI VAS SETT AT RÁÞI ÚLFLJÓTS OC ALLRA LANDSMANNA. CMXXX AL- ÞINGI ÍSLENDINGA MCMXXX. Þrátt fyrir það sem áður er sagt um tilraun- ir Alþingishátíðamefndar til útgáfu sérstaks postulínsplatta lét nefndin setja Alþingishátíð- armerkið sem Tryggvi Magnússon listmálari hannaði á veggskjöld úr postulíni. Ekki var sá veggskjöldur gerður til sölu, heldur vom tekin af honum fremur fá eintök og hann hafður til gjafa. Allir eru þessir plattar eftirsóttir af söfnur- um og sumir afar fágætir. Ganga flestir þeirra á háu verði og þykja kjörgripir. Heimildin Den Kongelige Porcelainsfabriks Platter.. Kbh.: Gyld- endalske boghandel 1970. Eggert Ólafsson og Bjami Pálsson: Ferðabók 1. Rv. 1943 Guðjón Friðriksson: Saga Reykjavíkur. Bærinn vaknar. 1870-1940. Síðari hluti. Rv.: Iðunn 1994. Halldór Halldórsson: íslenzku jólaplattamir frá Bing & Gröndahl. Lesbók Morgunblaðsins 21. des. 1994. Magnús Jónsson: Alþingishátíðin 1930. Rv.: Leiftur 1943. Páll Líndal: Reykjavík. Sögustaður við Sund. I-V. Rv.: Öm og Örlygur 1986-1989. Poulsen, Svenn: íslandsferðin 1907. Rv.: ísafold 1958. Vilmundur Jónsson: Sjúkrahús og sjúkraskýli á íslandi í hundrað ár. Rv.: ísafold 1970. Höfundur hefur háskólapróf í tungumálum og sagnfræði. ERLENDAR BÆKUR HEINE HEINRICH Heine: Mit scharfer Zunge. 999 Apercus und Bonmots - Ausgewahlt von Jan-Christoph Hauschild. Deutscher Tasc- henbuch Verlag 1997. Níu hundruð nítíu og níu hnytti- yrði og snjallar hugdettur úr verkum Heines hafa ekki komið út í því formi sem hér birtist, fyrr en nú. Heine var hittinn og oft ónotalegur í athugunum sínum, hæðnin var bitrasta vopn hans, satír- an eða háðsádeilan. Hann var það sem nefnt er meinfyndinn og kunni manna best að draga upp kátlegar myndir af fordild, hræsni og hátimbruðu inn- antómu orðagjálfri velferðar- og for- sjárhyggjupostula. Heinrich Heine fæddist 1797 í Dússeldorf og lést í París 1856. Fjöl- skylda hans hvatti hann til kaup- sýslu, sem hann var ekki hneigður fyrir og svo fór að hann hóf nám í lögum í Göttingen, síðar lagði hann stund á bókmenntir í Bonn og Berlin. í Berlin kynntist hann Alexander von Humboldt, Bettinu von Amim, L. Ranke, A. von Chamisso o.fl. í salon Rahel Vemhagen von Ense. Hann tók lokapróf í Göttingen 1825 og lét skí- rast til kristni. Hann dvaldi á Eng- landi 1827 og sama ár kom út kunn- asta ljóðabók hans „Búch der Lied- er“. Hann ferðaðist um Ítalíu og loks flutti hann til Parísar 1831, þar sem hann dvaldi til dauðadags. Júlíbylt- ingin 1830 vakti upp hugmyndir um hina fögm nýju veröld framtíðarinnar í hugum öjálslyndra manna um alla Evrópu. Heine var einn þessara manna, hann lifði mesta byltinga- tímabil Evrópu. Upplýsingin, franska stjórnarbyltingin og efnahagsbreyt- ingar samfara iðnbyltingunni umt- urnaði hugmyndum manna um stjórn- arfar og ófriðurinn í Evrópu fyrstu fimmtán ár aldarinnar kynti undir þjóðemiskennd og sjálfræðishug- myndir. Heine skynjaðitíðarandann skýrar en almennt gerist, ekki síst varaði hann Frakka mjög við vaxandi þjóðemiskennd þýskra þjóða og taldi að þar myndi skpast jarðvegur fyrir kenningum, sem yrðu ógnvaldur vest- ur-evrópskrar menningar þegar frá liði. Heine skildi manna best áhrif hugmyndafræðanna, hann skyldi hveiju hugmyndafræði Fichtes og Herders myndi orka, eins og hann sá hverju hugmyndir Rousseaus höfðu orkað í verkum Robespierre, „hinar blóði drifnu hugmyndir Ro- usseaus voru framkvæmdar í fjölda- aftökum terrorsins“. Heine var starfandi blaðamaður í París fyrir Allgemeine Zeitung. Greinar hans og ritgerðir vom gefnar út í heild á ámnum 1833-40 ogeft- ir það. Kunnastur er Heine fyrir ljóð síns og „Reisebildar", en þar nær hann hæst í glitrandi stílsnilld. Af fyrri verkum Heines eru „Buch der Lieder“ og „Die Harzreise" kunn- ust. Eftir að hann settist að í Frakk- landi kom fram í verkum hans tví- skinnungur í afstöðunni til hefða og byltingar, það kom aldrei til endan- legs uppgjörs. Einmitt vegna þessa, era skrif Heines um stjórnmál í Frakklandi mjög marktæk. Hann sá báðar hliðar og bast aldrei ákveðinni hugmyndafræði. Draumar og róman- tík ásamt oft tilgerðu þunglyndi telja ýmsir einkenna fyrri ljóð hans en í síðustu kvæðum hans kennir meiri formfestu og sársauka, þau vom gef- in út að honum látnum. Heildarútfáfa verka Heines í 16 bindum kom út 1973 og nú í ár er væntanleg dtv útgáfa „Sámtliche Schriften“ gefin út af Klaus Briegleb í sjö bindum. SI6LAUGUR BRYNLEIFSSON LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 10. MAÍ 1997 9

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.