Lesbók Morgunblaðsins - 12.07.1997, Síða 8

JARÐARFÖR á Króknum er ein hinna svokölluðu minningarmynda sem Jóhannes Geir gerði á sjöunda áratugnum.
Þykir hún lýsa vel þeim átökum sem áttu sér stað innra með listamanninum á þessum tíma.
ég var kominn á fertugsaldur. Tók þá dágóða
rispu og fékk nóg. Þegar ég varð fimmtugur
hélt ég heljarmikla afmælisveislu og var þá
eiginlega að kveðja þetta fólk sem ég hafði
verið að drekka með. Síðan hef ég ekki haldið
neinar stórveislur.
Menn sem hafa keypt af mér myndir hafa
stundum verið svo elskulegir að færa mér kon-
íaksflösku, þegar þeir hafa sótt myndirnar sín-
ar. Venjulega fel ég þær inni í klæðaskáp.
Frænka mín sem tekur til hjá mér hefur ráð-
stafað þeim eða ég hef notað þær í boðum. í
guðanna bænum segðu ekki frá þessu í blaðinu
því þá gætu einhveijir farið að hringja og sagst
hafa lesið að ég ætti koníak!"
Vill hætta að rjúka út um
allar trissur að mála f jall
Jóhannes Geir hefur aldrei gifst og býr einn
en hann hefur átt góðar vinkonur. Hann á einn
son, Geir Regin, sem hann átti með Ástu Sig-
urðardóttur rithöfundi. Þá voru þau bæði mjög
Þaö er ekki nógu
hvetjandi ad mála
undir álagi. Egþarf
meiri ró og nceöi og
þáfœöast hugmynd-
imar en ég heffast-
mótaöar hugmyndir
í hausnum um hvaö
ég vilgera íframtíö-
inni.
drepa fyrst sjálfan sig og ætla síðan að skapa
líf.“
- Hefur þig aldrei langað til að stofna fjöl-
skyldu?
„Dreymir ekki alla um að eiga góða fjöl-
skyldu? Ætli mér hafi bara fundist ég hafa
haft aðstæður til þess. Það hefur verið mikið
basl að koma þessu húsi upp og það er ekki
hugsað fyrir fjölskyldu heldur sem vinnuað-
staða fyrir listamann."
- Hvað með Ástu, kom aldrei til greina að
stofna fjölskyldu með henni?
Hann vill ekki tala mikið um barnsmóður
sína, segir þó_ að hún hafi verið örlagamál á
þessu sviði. „Ég veit ekki hvað hefði gerst ef
ég hefði gifst henni,“ segir hann. „En hug-
myndir mínar um eiginkonu á þessum tíma
samræmdust ekki því hvernig hún var. Ef til
vill var hún bara þroskaðri en ég.“
- Hverjir eru helstu áhrifavaldarnir i list
þinni?
„Ætli það sé ekki tónlistin en hún hefur
HAUGSNESFUNDUR19. apríl 1246. Þar er talin hafa verið háð ein mannskæðasta orrusta
á íslandi og féllu þar á annað hundrað manns. Olíumálverk frá 1994.
því annars hvarf stemmningin. Það breyttist
hjá mér stíllinn í olíumálverkinu á þessum
árum. Ég var ekki beint að stæla pasteláferð-
ina í olíumálverkinu enda er það ekki hægt.
En ég málaði með hálf þurrum olíulitum beint
úr túpunni, og áhrifin urðu svipuð og í pastel,
en þó aldrei eins mjúk. Síðar vandi ég mig af
þessu og fór að mála meira eins og hæfði olí-
unni og þá urðu myndirnar massívari."
Gat aldrei sleppt mótivinu
Það var einmitt á þessum árum, það er á
sjötta áratugnum og fram eftir þeim sjöunda,
sem Jóhannes Geir málar olíumálverk sem eiga
rætur að rekja til bernskuminninga frá Sauðár-
króki. Eru þær dökkar og drungalegar en þykja
eitt það besta sem hann hefur gert. Ein þekkt-
asta þeirra heitir Jarðarför á Króknum. Sýnir
hún líkfylgd á leið upp í kirkjugarðinn á Nöfun-
um. Önnur heitir Slátrun og lýsir því þegar
lömbunum er kippt einu í senn inn til slátrar-
ans og þau skorin á háls. Hvað var hann að
hugsa þegar hann dró upp þessar drungalegu
myndir?
„Ég var náttúrulega þunglyndur eins og
andskotinn á þessum tíma. Ætli ég hafi ekki
verið að hefna mín á sjálfum mér.“
- Fyrir hvað?
„Maður var alltaf að vorkenna sjálfum sér
og hélt að enginn hefði það skitnara en maður
sjálfur."
- Þú misstir ungur móður þína, er jarðar-
fararmyndin byggð á þeirri reynslu?
„Sú mynd er ekki aðeins minning um móður
mína heldur var ég að jarða ákveðna lífs-
reynslu sem ég hafði orðið fyrir. Listamaður
hefur þann möguleika fram yfir aðra sem eiga
í andlegum erfiðleikum að hann getur komið
erfíðleikum sínum beint eða óbeint frá sér í
sinni listsköpun."
Jóhannes Geir vill greinilega taka upp létt-
ara hjal því hann fer að segja frá því þegar
Ragnar í Smára keypti jarðarfararmyndina sem
var á samsýningu FÍM í listamannaskálanum
gamla. „Hann stoppaði jeppann sinn vjð hjall-
inn sem ég bjó í á Laugaveginum, kom inn til
mín og sagði: „Hvað á jarðarfararmyndin að
kosta?“ „Tólf þúsund krónur," sagði ég. Svo
heyrði ég ekkert meira frá honum fyrr en
hann sendi mér tuttugu og fimm þúsund krón-
ur. „Hún á að kosta þetta,“ sagði hann bara.
Þetta lýsir Ragnari vel.“
Þegar Jóhannes Geir kom heim frá námi í
Kaupmannahöfn hafði módernisminn þegar
hafið innreið sína hér á landi. „Ég hef alltaf
haft mætur á afstraktlistinni," segir hann.
„Hún er ein mesta bylting sem orðið hefur í
allri myndlistarsögunni.
- Reyndirðu eitthvað við þessa nýju tækni?
„Já, það gerði ég og voru Reykjavíkurmynd-
irnar mínar sem ég gerði á þessum árum hálf
afstrakt. Ég gerði þær undir áhrifum frá Þor-
valdi Skúlasyni sem bjó í námunda við mig og
ég heimsótti stundum. Ég fann þó að frásagn-
arþörfin var afstraktinu yfirsterkari, ég gat
aldrei sleppt mótívinu."
- Getur þessi frásagnarþörf tengst því að
þú ert Norðlendingur, en mér finnst norðan-
menn vera miklu meira sagnamenn en Sunn-
lendingar?
„Það getur vel verið, ég hef ekkert hugsað
út í það frá því sjónarhorni."
Enn eklci sáttur vió listapólitikina
- Þú mættir mikilli andstöðu vegna þess þú
hélst þig við fígúratíva málverkið, var það ekki?
„Það hafði enginn áhuga á myndunum mín-
um á þessum tíma, ekki einu sinni skólabræð-
ur mínir sem allir voru farnir að mála af-
strakt. Eini maðurinn sem hægt var að tala
við var Sverrir Haraldsson, þó hann væri í
afstraktinu. Hann var bara svo gáfaður."
- Hvað með eldri málarana, voru þeir látnir
í friði?
„Málarar eins og Gunnlaugur Scheving og
fleiri fengu frið en ungum mönnunum eins og
mér var mætt af skilningsleysi. Ég var óskap-
lega reiður á þessum árum og andmælti þeirri
listapólitík sem þá var rekin.
Það er þó skiljanlegt að menn með svipaða
sýn á listina myndi hópefli. En vilji einhveijir
fara aðrar leiðir þá er þeim það auðvitað fijálst.
Því aðferðin skiptir ekki máli heldur innihald-
ið; hvað er maðurinn að tjá? Þegar aðferðin
fer að skipta öllu máli þá er þetta komið út í
öfgar.
Ég rifja þetta upp núna vegna þess að mér
finnst listapólitíkin hér á landi enn bera keim
af þessum hugsunarhætti og það hafa ýmsir
mætir listamenn orðið til að mótmæla henni.
Ákveðnum listamönnum hefur verið meinaður
aðgangur að Kjarvalsstöðum, sérstaklega þeim
sem mála hlutbundið. Þó með örfáum undan-
tekningum. Mín skoðun er sú að ef menn hafa
ekki tilfinningu fyrir góðu fígúratívu málverki
þá geti menn ekki heldur metið gildi annarrar
listar, hvorki afstrakt eða hugmyndalegrar.
Hið síðarnenfda hefur mest verið á boðstólum
á Kjarvalsstöðum síðastliðin ár og er að mínum
dómi oft og tíðum della og einnig gamalt í
roðinu ef út í það fer. Þeir sjá ekki myndir
eins og við málarar segjum.“
- Ertu beiskur út í lífið vegna þessarar
reynslu?
„Það er ég ekki. En auðvitað hefur lífið
verið erfitt, það vill vera það hjá mörgum. Það
eina sem hefur truflað mína persónulegu vel-
ferð hin síðari ár er hve ég hef þurft að blanda
peningamálum inn í listina. Ég hef í mörg ár
verið að reyna að koma yfir mig þaki. Var ég
búinn að þvælast á milli sextán staða í Reykja-
vík áður en ég fékk þessa lóð og var kominn
á fertugsaldur þegar ég byijaði að byggja.“
- Lifðir þú á þínum yngri árum hinu dæmi-
gerða bóhemlífi, sast á kaffihúsum og talaðir
frá þér allt vit?
„Það var nú allur gangur á því. Ég var aldr-
ei neinn kaffihúsamaður og hafði andstyggð á
því en lá mest í bókum. Mér finnst líka tölu-
vert til í því sem Munch sagði um listamennina
sem honum fannst full þaulsætnir á kaffihúsun-
uin: „De snakker fra sig bildet," sagði hann.
Ég smakkaði heldur ekki brennivín fyrr en
KVÖLD við Ægissíðu. 1984 - olíulitir á léreft.
ung. Ásta sautján ára og Jóhannes Geir rúm-
leg tvítugur.
- Ertu einrænn í eðli þípu?
„Nei, það held ég ekki. Ég get verið hrókur
alls fagnaðar í samkvæmum. En listamaður
þarf að kunna að vera einn með sjálfum sér.
Hann þarf einnig að hafa eðlilegan samgang
við annað fólk því það byijar enginn á því að
ekki síður haft áhrif á mig en umhverfið sjálft
og önnur myndlist. Sérstaklega eru það verk
eftir Bach, Sibelius og Brahms sem höfðu áhrif
á mig á þessum tíma, annars er ég alæta á
tónlist. Sibelius hefur þó haft sterkustu áhrifin
á mig. Hann er svo norrænn og uppbygging
verka hans svo klár. Minningarmyndirnar frá
Króknum gerði ég undir sterkum áhrifum frá
tónlist hans og sama er að segja um ýmsar
sögulegar stemmningsmyndir eins og myndirn-
ar úr Sturlungu."
Hér förum við út í aðra sálma og ég spyr
hann hvers vegna hann hafi sýnt jafn lítið
opinberlega og raun ber vitni. Síðast sýndi
hann er útibú Sparisjóðs Reykjavíkur og ná-
grennis á Álfabakka var opnað fyrir níu árum.
„Ætli það sé ekki vegna þess að ég hef
ekki haft myndir til að sýna. Vegna húsbygg-
ingarinnar hef ég orðið að láta frá mér mynd-
ir sem ég hefði viljað eiga. Það fer líka alltaf
svolítið í taugarnar á mér að halda sýningu.
Það æsir mig dálitið upp og ég get ekki málað
í langan tíma á undan. Mér hefur verið boðið
að sýna bæði hér og erlendis, þá sérstaklega
erlendis. Meðal annars í París þar sem mér
var boðið að taka þátt í norrænni sýningu í
tengslum við opnun Bastilluóperunnar. Ég
hafði bara engan tíma til að standa í því.“
Það kemur fram í máli Jóhannesar Geirs
að honum hafi gengið mjög vel að selja mynd-
ir hin síðari ár. „Ég er þó ansi hræddur um
að ég verði að fara að hætta því að ijúka svona
út um allar trissur til að mála fjöll. Það er
ekki nógu hvetjandi að mála undir álagi. Ég
þarf meiri ró og næði og þá fæðast hugmynd-
irnar en ég hef fastmótaðar hugmyndir í hausn-
um um hvað ég vil gera í framtíðinni.“
- Ekki er það afstrakt!
„Nei, ég er fyrir löngu búinn að gera upp
þá hluti. Það er frekar að ég fari út í meiri
frásögn. Ég lít nefnilega ekki á mig sem neinn
gamlingja. Ég á enn eftir að gera mínar bestu
myndir, vona ég.“
BERGLIND DAGNÝ
STEINADÓTTIR
TÓNAFLÓÐ
Ókunnugi fugl!
Ég heyri sönginn þinn
sem hljómar,
hijómar svo blítt.
Ég þekki tónana
þeir spila,
spiia á strengina,
inn í mér.
Má ég syngja,
syngja lagið
með þér
svo hljómfegurðin
fái notið sín.
KONA
í hvítum kiæðum
storkar hún vindinum
ögrar,
ögrar sjálfri sér
finnur að hún,
hún er kona
þráir
svo heitt, að finna
köllunina,
um hlutskiptið sem henni,
henni einni
var ætla.ð,
ætlað sem konu.
Höfundur er Húsvíkingur.
KRISTÍN LILLIENDAHL
ÆVIKVÖLD
/ fábreytni daganna fölskvast
birtan hér innan við tjöldin
og er ekki brot af sér sjálfri.
Og svo er líka með mig
að ég þekki ekki sjálfan mig lengur
sem forðum nam gras undir fótum
og vindinn í hári
við rísandi sól hvern morgun
og á heimleið að dagsverki loknu.
í fábreytni daganna heyrist
hóstakjöltur í fjarska
og einhver dregur skóna
á hægferð frammi á gangi.
Svo fékk einhver símtal í morgun
og verður víst bráðlega sóttur.
Honum er fálega tekið
af hinum sem bíða eftir kaffi
með sviða að hjartarótum.
í fábreytni daganna er lífið
hér líkt og í konfektkassa
smekklega skreyttum utan,
haglega gerðum innan.
Þar hefur hver moli sitt sæti
eftir lögun og stærð og gerð.
Svo sitja þeir svona og bíða
þögulir sjaldséðra gesta
og tímanum verða að bráð.
í fábreytni daganna hendir
að kemur hér inn til mín gestur
og strýkur mér blíðlega um vanga
svo mér verður aftur hlýtt.
Þó finnst mér við hverja hans
komu
hún ræni mig reisn og kjarki
og ég þrái að verða aftur einn.
Svo tekur við matur, kaffi,
stofugangur og fréttir.
Höfundur er kennari og þroskaþjálfi.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 12. JÚLÍ 1997
+
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 12. JÚLÍ 1997 9