Lesbók Morgunblaðsins - 12.07.1997, Síða 15

FRUMFLYTJA MEXÍKANSKT ORGELVERK
Morgunbladið/Arnaldur
„MEXÍKANSKT tónlistarlíf var með miklum blóma á barokktímanum og var engin eftiröpun eins og sýnt var fram á um miðja þessa
öld.“ Hjónin Ofelia og Gustavo sem eru með fjölbreytta efnisskrá í pokahorninu og leika meðal annars fjórhent á orgelið.
MEXÍKÖNSKU hjónin
Ofelia Gomes Ca-
stellanos og Gustavo
Delgada Parra setj-
ast við orgelið í Hall-
grímskirkju annað
kvöld, sunnudags-
kvöld, en þau munu
þá flytja fjölbreytta efnisskrá í tónleikaröð-
inni Sumarkvöld við orgelið. Að loknum tón-
leikunum hér halda þau til Evrópu til frekara
tónleikahalds. Þau lýsa hrifningu sinni á org-
eli Haligrímskirkju og segja að hljóðfæri af
þvílíkum gæðum bjóði upp á marga mögu-
leika. „Við getum nú leikið efnisskrá sem
spannar ijórar aldir, en víða er okkur þröngt
sniðinn stakkurinn í því tilliti,“ segja þau.
Meðal verka á efnisskránni eru mexíkönsk
orgelverk frá barokktímanum, en þau hjónin
láta sér afar annt um að hlúa að aldagam-
alli orgelmenningu Mexíkó. „Það var mjög
mikið trúarlíf í Mexíkó áður en Spánvetjar
yfirtóku landið á sextándu öld og þrátt fyr-
ir að þeir snéru innfæddum fljótt til kristni
minnkaði ekki trúarlífið þrátt fyrir ný trúar-
brögð,“ útskýrir Gustavo. „Þar sem trúin
var fyrirferðamikil í daglegu lífi fólks var
skiljanlega mikil þörf fyrir tónlist og á þessu
höfðu nýlenduherrarnir skilning, einkanlega
vegna þess að tónlistin efldi samstöðu fólks-
ins og varð því ágætt stjórntæki þeirra.“
Þær lara á hausinn!
Feikimargar kirkjur voru reistar og þótti
Mexíkönum sjálfsögð réttindi að setja orgel
inn í þær og þótti Spánarkonungum stundum
nóg um fjárútlát kirkna til tónlistarmála.
„Þær fara á hausinn af þessu,“ heyrðist í
áhyggjufullu™ konungum á stundum. Evr-
ópsk menningaráhrif féllu því í góðan jarðveg
og öðluðust sjálfstæði þótt borið hafi á því
viðhorfi að mexíkönsk barokktónlist hafi ekki
verið annað en eftiröpun. „Á fjórða áratugn-
um var gerð rannsókn sem leiddi það í ljós
að hugmyndir um eftiröpun væru frekar í
hugum fólks," segir Gustavo.
Ofelia mun frumflytja verk eftir bónda
sinn á tónleikunum og segir hann að hug-
myndin um bjartar sumarnætur, spúandi
eldfjöll og fagra náttúru hafi veitt sér inn-
blástur. „Verkið nefnist Frá sólarupprás til
sólarlags og finnst mér það vel við hæfi að
frumflytja það á íslandi því ýmislegt tengir
saman Mexíkó og ísland," segir Gustavo.
„Fyrri hluti verksins er kraftmikil tokkata,
sem túlkar kraft sólargeislanna en síðari
hlutinn er rólegur og túlkar hægt og rólegt
sólsetrið og myrkrið.“
Þó að mexíkönsk tónlist sé fyrirferðar-
mikil á tónleikunum annaðkvöld munu Bach
og Buxtehude eiga sinn stað að ógleymdum
Robert Schumann því leikin verða verk eft-
ir þá. Af mexíkanskri tónlist má heyra
mismunandi útfærslur á „glosado", eða
söngvakvæði eftir Lopez Capillas, Manuel
de Sumaya og Hernando Franco. Þá leika
þau hjón Tiento de Lleno de 7 Tono eftir
Herra Joseph de Torres auk tveggja verka
Gustavos sjálfs. Tónleikarnir hefjast kl.
20.30.
UTVALDIR
OG KALLAÐIR
TÓNLIST
Sígildir diskar
HÁNDEL
G. F. Hándel: Agrippina. Alastair Miles, Della
Jones, Derek Lee Ragin, Donna Brown, Mich-
ael Chance o.fl.; English Baroque Soloists
u. stj. Johns Eliots Gardiners. Philips 438
009-2. Upptaka: DDD, London 11/1991,
3/1992. Útgáfuár: 1997. Lengd (3 diskar):
3.37:37. Verð (Skífan): 4.999 kr.
BAROKKÓPERUR eiga sjaldan erindi
upp á svið nú á tímurn; til þess þykir fram-
vindan yfirleitt of hæg. Þó kemur fyrir
að óperur Hándels eru sviðsettar, en varla
nema lítið brot af þeim 46 sem hann samdi
áður en brautargengi ítalskrar óperu
hrundi í London og hann sneri sér alfarið
að óratóríugreininni. Hins vegar hefur hin
seinni ár fjölgað æ hljómdiskaupptökum,
og virðast óperur Hándels eiga sér meiri
viðreisnar von á þeim vettvangi, enda nýt-
ur stórkostleg tónlistin sín iðulega betur
í næði hægindastólsins en á leiksviði, mið-
að við nútímasmekk.
Agrippína er þó ein þeirra ópera sem
stöku sinnum sjást uppfærðar. Hún er
meðal elztu óperuverka Hándels (1709),
var einhverra hluta vegna aldrei flutt aft-
ur meðan hann lifði og fyrst endurvakin
1943 í Halle. Verkið ætti að höfða sérstak-
lega til íslendinga nú þegar verið er að
endursýna BBC-sjónvarpsþáttaröðina frá
1976 um Kládíus eftir skáldsögu Roberts
Graves, með því að í óperunni koma
nokkrar sömu persónur við sögu, þ.e.
Kládíus sjálfur (þá orðinn rómverskur
keisari), Agrippína seinni kona hans og
bróðurdóttir, yngissveinninn Neró (sonur
hennar af fyrra hjónabandi) og grísku
leysingjarnir Pallas og Narcissus, ráðherr-
ar keisarans; allt sannsögulegar persónur
og getið í fornaldarheimildum Suetóníusar
og Tacitusar.
Agrippína var fyrsta ópera Hándels
sem sló almennilega í gegn, samin á
meðan á Ítalíudvöl hans stóð (1706-10)
og frumflutt í Feneyjum. Líbrettistinn
Grimani kardináli var meðal velunnara
Hándels þar syðra og átti Grimani-fjöl-
skyldan leikhús í kjötkveðju-síkjaborg-
inni. Miðað við margþvælda óperutexta
samtímans verður líbrettó Grimanis að
teljast meðal hinna skárri, og hefur það
greinilega verið Hándel hvatning, því víða
skín í gegnum tónlistina leiftrandi hug-
myndaflug og slyng persónulýsing sem
seinna átti eftir að gera hann að ókrýnd-
um konungi brezka óperuheimsins í meira
en aldarfjórðung.
Fyrir klækjakvendinu Agrippínu vakir
það eitt að koma Neró syni sínum til valda,
hvort heldur með smjaðri, prettum, morð-
um eða lygaburði. Hefðarmærin Poppea
er henni lítill eftirbátur, þótt hún hugsi
annars eingöngu um sjálfa sig, sjálfhverf
daðurdrós í anda seinni Hándel-persóna
eins og Kleópötru og Semele, en þó hvorki
huglaus né skaplaus. í höndum beggja
verður Kládíus keisari nánast leiksoppur
einn, þrátt fyrir ábúðarmikið fas, og tæki-
færissinnuðu ginningarfíflin Pallas og
Narcissus birtast við og við líkt og Litli
og Stóri, bera boð á milli fyrirmanna og
kitla hláturtaugar áheyrandans. Aðeins
hershöfðinginn Ottó kemur til dyra eins
og hann er klæddur, enda tapar hann flestu
áður en refskákin er úti. Oll eiga þau sér
þó manneskjulega hlið, og má það kalla
afrek hjá ekki eldri tónhöfundi að koma
því til skila, en að vísu var Hándel þá
þegar búinn að semja um 60 kantötur
fyrir ítala og því í allgóðri æfingu.
Aríurnar eru margar furðu frumlegar
og áhrifamiklar og slaga sumar upp í það
bezta úr seinni óperum og óratóríum „Sax-
ans mikla“, eins og ítalir uppnefndu Hánd-
el í aðdáunarskyni. Nefna mætti hinar
svipmiklu aríur Agrippínu, „Ho un non so
le cor,“ „Non ho cor che per amarti" og
„Pensieri, voi mi tormentate!" Poppea er
baldnasta íjörkvíga í „E un foco quel
d’amore," „Se giunge un dispetto“ og hinni
sópandi rytmísku „Bel piacer“. Einnig
gustar af aríu Nerós, „Come nube che
fugge dal vento,“ og hin litla gosbrunnaar-
ía Ottós, „Vaghe fonti“, leiðir hugann að
hirðingjasælu Bachs í Schafe können sic-
her weiden með rödduðum blokkflautum;
eitt af mörgum dæmum um stemningsauk-
andi orkestrun.
Söngvaraliðið er sem vænta má af
Gardiners-teymi í úrvalsflokki með hríf-
andi velska sópraninn Della Jones í titil-
hlutverki. Hin kattliðuga Donna Brown
syngur Poppeu, Alastair Miles basso pro-
fondu-rullu Kládíusar af hlýju og virðu-
leik (þó að hann eigi til að lafa örlítið)
og Michael Chance vekur samúð sem hinn
ólánsami Ottó. Sérkennilega björt kontr-
atenórsrödd Ragins syngur vandsungið
hlutverk Nerós (samið fyrir geldingssópr-
an!) með glans - hann var reyndar karl-
helmingur tvíeykisins sem „bjó til“ rödd
Farinellis í samnefndri kvikmynd um geld-
inginn nafntogaða - og meðal smærri
hlutverka syngja George Mosley, Jonat-
han Peter Kenny og Anne Sofie von Ott-
er Pallas, Narcissus og gyðjuna Júnó -
síðasttalið nær raunar aðeins yfir eitt
söngles og aríu í bláenda. Hljómsveitar-
leikur er ekkert minna en framúrskar-
andi, og upptakan er sízt lakari.
JENKINS O. FL.
The Glory ofthe Human Voice.
Ymsir höfundar. Florence Foster Jenkins (S)
Cosme McMoon, píanó; Jenny Williams (S),
Thomas Burns (Bar.). RCA Victor Gold Seal
GD61175. Upptaka: ADD, [?]. Útgáfuár: 1992.
Lengd: 53:20. Verð (Skífan): 1.499 kr.
AÐEINS EITT er sammerkt með þess-
ari plötu og hinum fyrrtöldu - byijunartón-
arnir. Upphaf fyrsta númers á Dýrð
mannsraddarinnar, aríu Næturdrottningar
úr Töfraflautu Mozarts, „Der Hölle Rac-
he,“ minnir nefnilega mjög á stef Hándels
í fyrrj hluta franska forleiksins að Agripp-
ínu. í meira lagi írónísk tilviljun, því að
öllu öðru leyti munar á milli sem nótt hjá
degi, og engu líkara en að annarleg hefnd
úr neðra sé að verki hvað frammistöðu
túlkenda á þessari skífu varðar.
í heimi þar sem gífurlegt framboð og
eitilhörð samkeppni hefur ekki aðeins haf-
ið fullkomnunaráráttu til skýja, heldur
einnig gert lýtalausan tónflutning að nán-
ast föstum viðmiðunarstaðli, er stundum
hætt við að almennur áheyrandi haldi, að
það að syngja hreint og halda takti sé sjálf-
sagt mál.
Umræddur diskur afsannar þá hégilju
rækilega. Bandaríska bankastjóradóttirin
Florence Foster Jenkins hélt hvorki lagi
né takti - en náði samt „kúlt“-stöðu á
millistríðsárunum með sjaldgæfum en eft-
irsóttum tónleikum sínum vestanhafs fyrir
útvalda áheyrendur; stöðu sem aðeins jafn-
ast á við frægð Mrs Millers 40 árum síð-
ar. En ekki nóg með það. Hún þótti miðla
svo ósvikinni sönggleði, að gagnrýnendur
- þá sjaldan þeir komust að - settu upp
silkihanzkana og breiddu yfir sem mest
þeir máttu. Enginn vildi spilla þessu fá-
gæta fyrirbæri með ótímabæru niðurrifi.
Um Jenny Williams og Thomas Burns
er ekkert tilgreint í bæklingi (né heldur
líklegt að svo sé víðar), en þó að Jenkins
beri vissulega af sem blý af eiri, gildir hið
sama um þau, að hlustandinn öðlast þar
viðmiðun sem fer að verða sjaldheyrð. Að
ógleymdum krampaköstum í kviðarholi.
RÍKARÐUR Ö. PÁLSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 12. JÚLÍ 1997 15