Lesbók Morgunblaðsins - 29.11.1997, Blaðsíða 7

NEI“ segir leikkonan Liv
Ullman þar sem við sát-
um í hótelanddyri í
Þrándheimi, „ég hef
aldrei komið til Islands.
En ég vildi gjarnan fara
þangað," bætir hún við.
„Einu sinni þegar ég var
jómfrú í Stavangri hitti ég Islending. Hann
var flugmaður. Eg held að hann hafi heitið
(ber fram eitthvað í líkingu við Sölvi) og ég
var bálskotin í honum. Ég hugsaði með mér:
Eru nú karlmennirnir á Islandi allir svona?
Þetta var árið 1957. Það er langt síðan.
Fjörutíu ár. Hann var sú ímynd sem ég
hafði af íslenskum karlmönnum. Ég var
ennþá jómfrú þegar hann fór.“
Ullman var stödd í Þrándheimi að sýna
nýjustu bíómyndina sína, þá þriðju í röðinni.
Hún heitir Einkasamtal eða „Enskilda sam-
tal“ og er gerð eftir handriti Ingmar Berg-
mans. Hann hefur áður fjallað um fjölskyldu
sína í myndunum I góðu skyni og Sunnu-
dagsbarni en í Einkasamtali greinir hann
frá hugarvíli móður sinnar þegar hún finnur
hina einu sönnu ást í lífi sínu en er bundin í
hjónabandi. Með aðalhlutverkin í myndinni
fara Pernilla August og Max von Sydow og
er óhætt að segja að þau hvort um sig vinni
leiksigur í mjög erfiðum hlutverkum.
„Ingmar Bergman hafði í þrjú sumur
skrifað einskonai- skáldsögu en öll kvik-
myndahandrit hans líta út eins og skáldsög-
ur,“ sagði Ullman. „Hann hringdi í mig þeg-
ar ég var að leikstýra Kristínu Lavransdótt-
ur og spurði hvort ég gæti leikstýrt svolitlu
sem hann hefði verið að vinna að. Ég var
fljót að slá til og vann upptökuhandrit úr
blöðunum hans. Ég hafði ekki hugmynd um
hvað hann var með þegar ég samþykkti að
leikstýra, fyrir mér var það algerlega
óþekktur hlutur. Hann lét mig hafa allt það
sem hann hafði skrifað og ég sá hann ekki
aftur fyrr en við sýndum myndina gróf-
klippta."
Svo Ingmar Bergman hefur ekki skipt sér
neitt af töku myndarinnar?
„Hann kom aldrei að myndinni á meðan á
tökum stóð. Ég hefði ekki tekið verkefnið að
mér ef svo hefði verið. Það var þegjandi
samkomulag á milli okkar. Við ræddum það
aldrei en þannig höfðum við það. Hann
treystir þeim sem hann vinnur með. Hann
lét mig hafa handritið og dagbækur sínar
sem innihéldu athuganir hans um efnið og
lét mig algerlega í íriði eftir það. Það eru
mörg atriði í myndinni sem hann vildi frekar
láta mig gera og gæti aldrei gert sjálfur og
snýr aðallega að trúarlegum þáttum í
henni.“
Hver voru þín viðbrögð þegar þú fyrst
sást hvaða efni hann var með í höndunum?
„Ég hugsaði: 0, guð, þetta verður með
eindæmum erfitt, fyrst og fremst vegna
mjög svo flókinnar byggingar frásagnarinn-
ar. Sama sagan er sögð aftur og aftur og
farið er fram og til baka í tíma. En svo var
það mjög lærdómsríkt fyrir mig að vinna við
myndina, að undirbúningnum og með leikur-
unum og öllu því sem fylgdi. Eg lærði heil-
mikið af því. Ég var auðvitað bundin við
handritið og það var allt öðruvísi en ég hafði
áður kynnst. Fólk sagði við mig: Þú getur
ekki gert þessa mynd, þú færist alltof mikið
í fang. En nú fyrst finnst mér að ég geti sagt
að ég sé leikstjóri. Ég hef gert þrjár bíó-
myndir í fullri lengd, stuttmyndir og heim-
ildarmyndir og nú held ég að ég sé leik-
stjóri."
Ullman þagði augnablik en sagði svo:
„Nei, ég er leikstjóri. Ég veit að ég er fær
um áð fást við marga miklilvæga þætti leik-
stjórnar. Ég vinn vel með leikurunum og
tökuliðinu öllu, frá förðunarmeistaranum til
tökumannsins. Ég á helst í vandræðum með
framleiðendur og dreifingaraðila.“
Hvert er að þínu mati inntakið í því sem
Bergman er að segja í myndinni?
„Myndin verður að fá að tala fyrir sig. Ég
er á því að ekki eigi að tala of mikið um boð-
skap fyrirfram. Fólk mun upplifa myndina á
ólíkan máta og þannig á það að vera. Aðrir
leikstjórar og áhorfendur, sem ég hef heyrt
í, segja mér kannski frá einhverju sem þeir
upplifðu í myndinni, sem ég hafði ekki gert
mér neina grein fyrir sjálf. En að því sögðu
fjallar hún um lygina og sannleikann og
hvenær lygi getur verið sannleikur og sann-
leikurinn lygi. Einkasamtal er mjög trúarleg
mynd. Ingmar Bergman mundi ekki segja
að hún væri það. Hann mundi segja að trú-
arlegi þátturinn í henni væri eingöngu bund-
inn við prestinn, sem Max von Sydow leikur,
og að hans lífssýn komi ekki frá Ingmar
sjálfum. Myndin er um mikilvægi hvers ein-
staklings og hvað einstaklingurinn er fær
NÚ GET ÉG
SAGT ÉG SÉ
LEIKSTJÓRI
Leikkonan Liv Ullman hefur gert myndina Einkasamtal
eftir handriti Ingmar Bergmans. ARNALDUR
INDRIDASON hitti leikkonuna að máli og ræddi við
hana um nýju myndina, Bergman, Hollywood og þá
ágætu sjónvarpsþætti Vesturfarana.
ULLMAN í dag.
GOTT veganesti; myndatökumaðurinn Sven
Nykvist á tali við Ingmar Bergman en báðir
hafa unnið mikið með Liv Ullman.
BIBI Anderson og Liv Ullman f Persónu.
um að gera. Og hún er um ólíkan skilning á
sama atburðinum í nútíð og fortíð. Stundum
líturðu til baka og skilur það sem þú ekki
skildir áður. Sannleikurinn kemur kannski
ekki fram fyrr en mörgum árum síðar. Það
var ekki fyrr en eftir að móðir mín lést sem
ég fór að skilja hana eins og hún var. Ég
MAX von Sydow í Einkasamtali.
INGRID Bergman og Ullman við tökur á
Haustsónötu.
hélt að henni hefði aldrei þótt vænt um mig
og hefði ekki virt mínar tilfinningar og þar
fram eftir götunum. Núna loksins skil ég
hvað ég var elskuð og vemduð. Hún sendi
frá sér öll merkin um það; ég var ekki fær
um að móttaka þau á sínum tíma en ég get
það núna. Þess vegna breytti ég endinum á
myndinni. Ingmar vildi hann út. Ég læt for-
tíð og nútíð mætast í lokin og áhorfandinn
skynjar sátt konunnar við fortíðina og það
sem hún var áður en er ekki lengur."
Hvemig líkaði Ingmar myndin?
„Ég held honum hafi líkað hún vel en
maður veit aldrei. Hann mundi aldrei fara
að tala illa um hana í mín eyru. En ég held
að hún hafi snert við honum og að hann hafi
ekki orðið fyrir vonbrigðum. Myndin ber
þess merki að það er mikill munur á milli
þess hvernig karlmenn leikstýra og hvemig
konur leikstýra. Ég skildi örvæntingu kon-
unnar á annan hátt en karlmaður mundi
gera.“
Myndin er mjög Bergmanísk.
„Þetta er Bergmanmynd, auðvitað. Þetta
em hans orð, hans fólk, hún er sænsk,
landslagið er sænskt."
Það hlýtur að koma þér í góðar þarfir nú,
þegar þú ert orðin leikstjóri, að hafa unnið
mikið með Bergman.
„Ég held að ég hafi lært mest af vondu
leikstjórunum. Hjá þeim lærir maður
hvemig á ekki að gera myndir. Bergman
sýndi mér hvað traustið er mikilvægt; þú
treystir því að þú fékkst hlutverkið af því að
þú ert besti kosturinn fyrir leikstjórann. Og
ég lærði hjá honum að gefast ekki upp ef þú
veist að leikarinn getur gert betur. Einnig
að leikarinn þarf rými. Undir lok Einka-
samtals, þegar von Sydow í hlutverki
prestsins byrjar að gráta, tók hann alger-
lega völdin af mér og ég leyfði honum það.
Ég gaf honum rými og hann notfærði sér
það. Mér finnst gaman þegar það gerist. Á
sama hátt var ákaflega ánægjulegt að
starfa með Peraillu August, sem leikur
þessa tilfinningamiklu konu. Samstarf okk-
ar var mjög gott án þess að við þyrftum að
nota mikið af orðum. Við þekkjum hvor
aðra vel. Ég sagði henni ekki hvernig átti að
gera hlutina heldur lét hana finna að hún
gæti gert það sem hún ætlaði sér. Hennar
hlutverk er svo mikið og hún er virkilega
skapandi leikkona. Ég veit ekki hvaðan
kraftur hennar kemur. Hún á þrjú börn og
lifir venulegu fjölskyldulífi á milli þess sem
hún mætir eldsnemma á morgnana í tökur.
Hún er snillingur. Hún er ekki aðeins lista-
maður heldur líka manneskja. Ég hef unnið
með öðmm leikuram sem kvarta yfir öllu.
Það hefði hún aldrei gert.“
Bergman hefur unnið mikið með konum
og fjallað um konur.
„Honum líkar betur við þær af því þær
era svo miklu opnari en karlar. Hann hefur
einangrað sig á eyjunni, hittir fáa og talar
við fólk í síma en það eru engar hindranir á
milli hans og kvenna. Konur era miklu fljót-
ari að bera sálu sína og það er mikið af hinu
kvenlega tungumáli í Bergman. Tilfinninga-
legt tungumál hans stendur konum mjög
nærri. Hann kann miklu betur við leikkonur
en karlleikara með þeim undantekningum
sem era Max von Sydow og Erland Joseph-
son. Hann vann mikið með Sydow áður en
ég fór að leika fyrir hann og ég held að hann
hafi endurskrifað öll Sydowhlutverkin í
kvennahlutverk.“
En að allt öðra. Hvemig fannst þér að
búa og starfa í Hollywood?
„Gaman. Frábærlega gaman. Ég lifði í
draumaheimi. Ég hafði alla vinina hjá mér
og þetta var eitt stórt partí. Þegar þeir
komust að því að ég var ekki þessi Greta
Garbo sem þeir vora að leita eftir fór ég aft-
ur heim og gerði Þætti úr hjónabandi. Það
var ekki erfitt að fara frá Hollywood til
Bergmans. Ég lék einnig á Broadway og
það var frábær tími. Þegar ég varð eldri og
hlutverkunum fækkaði sneri ég mér að leik-
stjórninni. En ég gat farið úr partíinu alls-
gáð og að eigin frumkvæði. Ég mundi sann-
arlega fara þangað aftur ef ég væri ung í
dag. Hver í Noregi hefur unnið í Hollywood?
Enginn.“
A íslandi vora sjónvarpsþættir Jan
Troells, Vesturfararnir, einstaklega vinsælir
og eru í minnum hafðir. Þegar þú lítur til
baka til þeirra, hvað kemur þá upp í hug-
ann?
„Að vinna við Vesturfarana og síðar fram-
hald þeirra var besta og skemmtilegasta
reynsla sem ég hef upplifað við kvikmynda-
gerð. Það tók heilt ár að mynda þá og við
komum með íjölskyldum okkar yfir hafið til
Bandaríkjanna og við vissum að myndin yrði
frábær. Konan sem ég lék var einstök og allt
við myndina er gott. Af öllu því sem ég hef
gert á leiklistarsviðinu er ég hreyknust af
þessum tveimur myndum. Það var ekki Ing-
mar Bergman heldur Vesturfararnir sem
opnuðu mér leið inn í Hollywood. En sam-
starfið við hann skemmdi auðvitað ekki fyr-
ir. Hann gaf mér gott veganesti."
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 29. NÓVEMBER 1997 7