Lesbók Morgunblaðsins - 28.02.1998, Blaðsíða 4

BÆRINN Miðdaisgröf þar sem annar bræðranna, Halldór, bjó. Myndin er tekin 1920.
Dagbaekur
Ein er sú heimild sem varpar oft skýrara
ljósi á þá atburði sem fólk taldi fréttnæma, en
það eru margar dagbækur frá nítjándu öld.
Ein slík verður tekin til umfjöllunar í þessari
grein, en það er dagbók Halldórs Jónssonar
sem kenndur var við Miðdalsgröf í Stranda-
sýslu. Dagbók Halldórs nýtti ég í rannsókn
minni sem birtist á þessu ári í bókinni Mennt-
un, ást og sorg. Einsögurannsókn á sveita-
samfélagi 19. og 20. aldar, en dagbækur af
þessu tagi eru kjörið viðfangsefni fyrir þá
sem rannsaka alþýðumenningu. Halldór hélt
dagbók á árunum frá 1888, en þá var hann
sautján ára, og til þess dags er hann féll frá
langt fyrir aldur fram árið 1912. Á hverjum
degi skráði hann atburði dagsins samvisku-
samlega og af mikilli nákvæmni; veður, hey-
gjöf eða heyfeng, ástand bústofnsins, gesta-
komur og ferðir heimilisfólksins um nágrenn-
ið, lestur bóka og uppskriftir hverskonar auk
atburða í sveitinni.
Dagbók Halldórs er eins og margar aðrar
dagbækur frá sama tíma sérlega áhrifaríkur
samtímaspegill. Þar opinberast hugarheimur
manns sem hafði vökult auga fyrir öllu um-
hverfí sínu og lét einskis ófreistað að
koma athugunum sínum á blað. Hall
dór hélt auk dagbókanna svo kallaðar
samtíningsbækur, en það voru bæk-
ur sem gáfu honum tækifæri til að
halda til haga efni sem hann hafði
rekist á og vildi varðveita auk al-
mennra hugleiðinga og hugmynda
um búskapinn, umhverfið og hann
sjálfan. Fimm slíkar bækur hafa
varðveist en að auki heyjaði hann
í fimmtán ljóðabindi, bæði prent-
uð og þó aðallega óprentuð ljóð úr
ALÞEKKT er að bréf al-
þýðufólks á nítjándu öld til
yfírvalda enduðu gjaman á
almennum fréttum af ár-
ferði, gæftum, sauðburði og
þess háttar úr heimabyggð
bréfritara. Umfjöllunin gef-
ur oft óvenju skemmtilega
sýn inn í hugarheim þessa fólks sem var af
mismunandi stigum þjóðfélagsins. Fréttimar
svipta að nokkru leyti hulunni af mannlífi
sveitanna og því sem helst bar á góma sam-
tímamanna. Bréfin sjálf eru góðar heimildir
um þjóðlífið þó að aðalefni þeirra sé því ekki
tengt; staðbundnum upplýsingum er hnýtt
aftan við af gömlum og góðum sið. í bréfum
þessum er ekki verið að blása ryki í augun á
neinum, heldur aðeins verið að ávarpa náung-
ann á alþýðlegan hátt með því að rekja það
helsta sem drifið hefur á daga manna þar um
slóðir. Sýslumenn, svo dæmi sé tekið um opin-
bera embættismenn, áttu eins og aðrir heimt-
ingu á almennum fréttum!
í SKUGGSJÁ UNGS MANNS Á NÍTJÁNDU ÖLD
EFTIR SIGURÐ GYLFA MAGNÚSSON
aldamótunum, en aðeins minnast á eitt og
annað sem mjer þykir minnisverðast á liðna
árinu hjer í kring, og þó allt í molum.
Hey gáfust mikið til upp víða, þó veturinn
gæti ekki harður kallast en fje allstaðar í góðu
standi. Heyskapur gekk vel þar til 3 vikum
fyrir leitir að brá til óþurka, og hraktist allt
hey meira og minna eptir það og varð úti á
sumum stöðum. Spretta var fremur góð, sum-
staðar ágæt. Heimtur góðar á fje í haust. Afli
með betra móti, í haust urðu um og yfir 100
kr. hl(utur) hjá nokkrum, sem Ijetu blautt.
Verslunin erfið eins og fyr. Pöntun með minna
móti, fje seldist fremur vel en ull kjöt ofl. óselt
enn. Seinni part sumars og haustið storma-
samt, sjerstaklega er mönnum minnisstætt
veðrið sem gerði á sunnan og vestan 20. sept.
Gekk það yfir allt land og skemdi allstaðar
meira og minna. Reif hús og feykti heyi stór-
kostlega til skaða. Fauk sumstaðar nál. 100
hestum, en manntjón varð ekkert hjer um
slóðir eða stórkostlegur skaði á húsum. Dag-
ana 8.-10. nóv. gerði ákafann norðan byl og
fennti þá fje og hesta, (18 hestar fenntu og
hröpuðu og 50-60 fjár fennti til dauðs hjer í
nærsveitunum), kona varð úti í þeim byl,
Kristín að nafni Hannesdóttir úr Saurbænum.
Bátur brotnaði í spón á Kollafjarðamesi, sem
Sig. á Broddanesi átti. Það var sama daginn
sem vestanveðrið mikla var, nl. 20. sept. sem
kjósa átti þingmann iyrir Strandasýslu, en þá
var ófært veður svo að engir komu á kjörfund,
og er því þingmannslaust hjer. Það sem helst
hefur verið að umræðuefni nú um tíma hjer
meðal almennings er kosningarleiðangur Ingi-
mundar Magnússonar bónda í Snartartungu.
Hann hefur nú farið sýsluna á enda og reynt
að smala sjer atkvæðum til þingkosningar
með öllum mögulegum og ómögulegum hætti.
Hefur honum orðið dálítið ágengt í sumum
hreppum sýslunnar t.d. Ámes-Kaldr. og
Hrófbergshreppum, en í hinum eru at-
kvæðisloforð hans víst teljandi. Hann er
að flestra áliti, sem eitthvert skynbragð
bera á málefnið, alls óhæfur til þing-
mennsku, og hjeraðinu til stór hneisu að
senda slíkan mann á þing, þar sem þó að lík-
indum er völ á miklu hæfari mönnum til
þess starfa. En það er vonandi að
hann komist ekki á þing í þetta
sinn fyrir það fyrsta.
BRÆÐUR tveir frá Tindi í
Kirkjuhvolshreppi á
Ströndum skrifuðu dag-
bækur í langan tíma og til
að sýna umfang þeirra
hefur þeim hér verið
staflað upp. Dagbækurn-
ar geyma mikinn fróðleik
um líf alþýðu manna til
sveita á síðari hluta 19.
aldar.
ýmsum áttum. Halldór unni sér því aldrei
hvíldar.
Breyttir timar
Dagbókarskrif alþýðufólks voru frekar fá-
tíð framan af nítjándu öld eftir því sem best
er vitað. Á seinni hluta aldarinnar dró til tíð-
inda. Skriftarkunnátta jókst, pappír og skrif-
færi var oftast hægt að nálgast án mikils til-
kostnaðar og sveitasamfélagið stóð frammi
fyrir nokkrum breytingum að því er flestir
álitu. Við ungu fólki blasti annars vegar heim-
ur fortíðar þar sem tekið var á hlutunum með
sömu handtökum og gert hafði verið nánast
öldum saman. Hins vegar sást grilla í dags-
brún nýrra tíma í garði alþýðunnar þar sem
lögð var áhersla á þekkingaröflun undir áhrif-
um frá upplýsingunni. Leitin að vitneskju um
eðli hvers hlutar var undirstaða allra skipu-
lagðra rannsókna og forsenda framfara.
Dagbókin var vettvangur til að skrásetja
lífið, tæki til að halda utan um breytingar tím-
ans. Hún varð eins konar kvarði sem Halldór
og hans líkar gátu lesið af til að átta sig betur
á hvað ætti fyrir þeim að liggja. Mælingar al-
þýðunnar og færslur undirstrika einnig tilurð
nýs valds sem varð öflugt vopn í höndum
hennar. Færi gafst á að skipuleggja líf sitt
með nýjum hætti og í þessu ljósi verður
skriftarárátta Halldórs skiljanleg.
Yfirlit ársins
Á hverju ári tók Halldór saman í dagbók
sinni yfirlit ársins sem hann nefndi svo, en
það var nokkurs konar uppgjör við atburði
ársins sem var að líða. Þessi yfirlit gefa nokk-
uð sérstæða mynd af hugsun Halldórs og mati
hans á því sem hann taldi vera markvert. Hér
á eftir verður farið í gegnum yfirlit tveggja
ára í líf Halldórs, annars vegar aldamótaárs-
ins 1900 og hins vegar ársins 1909.
Halldór kveður aldamótaárið á eftirfarandi
hátt:
„Með þessum degi er þá árið, og öldin nítj-
nda á enda; jeg læt mjer ekki detta í
hug að skrifa hjer neitt í tilefni af
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 28. FEBRÚAR 1998