Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1998, Blaðsíða 3

LESBÖK MORGUNBLAÐSINS - MENNING LISTIR
10. TÖLUBLAÐ - 73.ÁRGANGUR
EFNI
Kirkjuferð
Ólafur Helgi Kjartansson skrifar um kirkju-
ferð að Stað í Aðalvík. Á þriggja ára fresti
hefur verið messað í Staðarkirkju og siðast
13. júlí 1997. Þá fðr allstór hópur með
Fagranesinu til Aðalvíkur. Á eftir var slegið
upp balli, en þannig tengdist trú og daglegt
líf áður fyrr.
Skáldið
frá Laxamýri er heiti á grein eftir Eyþór
Rafn Gissurarson kennara og skáld. Eins og
vænta má íjallar hann um Jóhann Sigurjóns-
son, sem hleypti heimdraganum 19 ára árið
1899 og sigldi til Kaupmannahafnar þar sem
starfsvettvangur hans var eftir það. Þingey-
ingnum gekk þó ekki vel að aðlagast borg-
arlífinu. Jóhann varð síðan eitt fremsta leik-
ritaskáld okkar og gott og frumlegt ljóð-
skáld; m.a. er ljóð hans, Sorg, talið fyrsta
móderníska ljóðið á íslensku.
Ljósmyndarinn
Henri Cartier-Bressons er einn merkasti
ljósmyndari aldarinnar og frumherji blaða-
Ijósmyndunar. Hann verður 90 ára á þessu
ári og heiðra Bretar hann af því tilefni á
margvíslegan máta. Ljósmyndir hans eru nú
til sýnis í Hayward Gallery í London og
National Portrait Gallery og í Royal College
of Art eru til sýnis 150 teikningar lista-
mannsins, sem lagði myndavélina að mestu
á hilluna árið 1973.1 haust verður svo enn
ein sýningin á verkum hans í Victoria and
Albert Museum.
Matthías Viðar
Sæmundsson, dósent í íslenskum bókmennt-
um við Háskóla íslands, gefur ekki mikið
fyrir þá gagnrýni sem heyrst hefur um póst-
módernismann í vetur. I viðtali við Þröst
Helgason svarar hann þessari gagnrýni og
talar um hvað er að gerast í bókmennta-
fræðunum, landlæga fræðafælni, gagnrýni
og ýmislegt fleira.
UmhverfiS
sem við blasir þegar farið er umhverfis land-
ið hefur í stórum dráttum tekið framförum
og það er ekki endilega það stóra sem vekur
athygli þegar vegfarandinn gaumgæfir göm-
ul og ný mannvirki. Blaðamaður Lesbókar
var á ferðinni sl. sumar með myndavélina á
lofti og hér er sumt af því sem hann sá og
taldi athyglisvert einhverra hluta vegna.
FORSÍÐUMYNDIN: Bakkus og Aríaðna. Myndin, sem er talin eftirlíking af málverki Hendriks van Balen, er í
eigu Listasafns Islands og á sýningunni: Erlend verk í eigu safnsins, sem fjallað er um á bls. ló og 17.
r
JOHANN SIGURJONSSON
VlKINGARNIR
Ég k\’eð um þig, veglega víkingatíð,
um vopndjarfar hetjur, um brennur og stríð,
um kraftinn sem ólgaði í æstu blóði.
Þeir elskuðu, hötuðu og hefndu sín,
og hlæjandi drukku þeir skínandi vín,
er barmafyllt hornið af gullinu glóði.
Og vantaði bjargræði búunum í,
með blóðugum sverðeggjum rændu þeiv því
og helguðu ránið með hreystiverki.
A orustuvelli þeir undu sér best,
en aflsmuni og hugrekki viifu þeir mest,
þeir vissu aðílífínu vinnur sá sterki.
Þeir elskuðu fáa en unnu þeim heitt,
um ævikjör lýðsins þeir skeyttu ekki neitt;
að gráta með þrælum var þá ei siður.
Og vildu ekki guðirnir veita þeim lið,
þeir vonbiðlar urðu ekki að kristinna sið,
en steyptu þeim óðara af stöHunum niðm\
Þeir lifðu á brjóstum þér, blágræni mar,
þín brimsollna alda þeim fyrirmynd var,
þeir vildu sig eigi undiv okið beygja.
En hittu þeir einhvern sem mátti þeim meir,
af mannlífsins stríðsvelli rýmdu þeir.
Þeirþorðu að lifa og þorðu að deyja.
Jóhann Sigurjónsson, 1880-1919, var frá Laxamýri i Þingeyjarsýslu en bjó
lengst af í Danmörku. Ljóðið er birt i tilefni umfjöllunar á bls 14-15 og vísast hér
til þess.
RABB
HERMENNSKA
OG STÓRIÐJA
Undir kyrrlátu yfirbragði
Hvalfjarðar leynist við-
burðarík saga og oftar en
einu sinni hefur hann
komið okkur íslendingum
í beint samband við al-
þjóðlega atburði og um-
ræðu.
Fyrr á öldum var hér mikilvægasta haf-
skipahöfn landsins, hér var þýðingarmikið
herskipalægi í síðari heimsstyrjöldinni og
loks hefur ein brýnasta og flóknasta þjóð-
félagsumræða samtímans speglast í þess-
um firði, umræðan um vistkerfið.
Fyrir skömmu barst mér í hendur afar
áhugaverð ævisaga fyrrverandi hermanns
í breska flotanum þar sem saga Hvalfjarð-
ar í stríðinu er óvænt rifjuð upp. Þessi
fyrrverandi sjóliði er enginn annar en hinn
virti breski bókmenntafræðingur Frank
Kermode.
Arin 1941-43 var hann yfirmaður á her-
skipi hér í Hvalfirði sem hafði það hlut-
verk að setja upp kafbátagirðingu í mynni
fjarðarms. Þetta var gríðarlega mikið verk
sem tókst ekki að ljúka á þessum tveimur
árum og var þvi einfaldlega gefist upp við
framkvæmdir. Girðingin var gerð úr stór-
eflis netum sem voru fest við botninn með
steinsteyptum hnullungum, ofan til voru
síðan baujur ætlaðar til að halda girðing-
unni uppi. Einhvers staðar á henni átti síð-
an að vera hægt að opna hlið fyrir vinakaf-
bátum. En umferð herskipa var mikil um
Hvalfjörð og þar lágu þau oft langtímum
saman.
Við lestur Hvalfjarðarkaflans vakti
tvennt áhuga minn alveg sérstaklega.
Annað var lýsing höfundar á íslandi og Is-
lendingum, m.a. Reykvíkingum sem hann
kynntist dálítið þegar hann og félagar
hans fengu bæjarleyfi á tveggja mánaða
fresti. En Reykjavík var ekki nein paradís
í augum bresku hermannanna, svo virðist
sem þeir hafi haft meira gaman af að fara
upp á ströndina og leika sér í fótbolta og
jafnvel fá að fara á hestbak.
Hitt atriðið er þó ennþá forvitnilegra og
það eru lýsingar hans á vistinni um borð
þessi tvö ár. Þær minna einna helst á lýs-
ingar úr fangabúðum, þarna voru menn
meira eða minna iðjulausir, þrúgaðir af
heimþrá og niðurdregnir af kveljandi
fásinni. Þeir einu, sem gátu lagað sig að
aðstæðum og litu út fyrir að vera sáttir við
lífið, voru þeir sem gátu kúplað sig frá
raunveruleikanum og horfið inn í sýndar-
veruleika eigin hugarheims.
Þótt Frank Kermode hafi verið atvinnu-
hermaður í nokkur ár, bæði í stríðinu og
fyrir það, vottar ekki fyrir virðingu í garð
hermennskunnar hjá honum. Hann heldur
því fram að allt tal um göfuga hermennsku
og mannbætandi heraga sé blekking.
En nú er hálf öld liðin frá þessum fram-
kvæmdum í Hvalfirði og aftur er verið að
framkvæma, að þessu sinni er það ekki
kafbátagirðing heldur verksmiðjur. Um-
ræðan um þær framkvæmdir er framlag
okkar til mikilvægustu umræðu samtím-
ans, um framtíð vistkerfisins.
Það var einkennileg upplifun að heyra
játningu umhverfisráðherra í útvarpinu 5.
des. Þar lýsti hann því yfir að fyrir svo
sem hálfu ári hafi ráðamenn ekki gert sér
grein fyrir því hve útblástur eiturefna frá
verksmiðjum er alvarlegt mái í samtíman-
um og htinn alvarlegum augum bæði af al-
þýðu manna um víða veröld og valdastofn-
unum heimsbyggðarinnar. En fyrir rúmu
hálfu ári var ráðherrann á ferð hér í
Kjósinni til að ræða þessi mál. Kannski
var þekkingu ráðamanna ábótavant á fleiri
sviðum eða viðhorf þeirra og framtíðarsýn
takmarkaðri en æskilegt er. Hvers vegna
gæti það verið?
Skyldi það vera vegna firringar okkar
íslendinga frá umræðu samtímans um um-
hverfismál? Skyldi það vera vegna land-
lægrar tortryggni - ef ekki fordóma - í
garð náttúruverndarhreyfinga? Það er
umhugsunarefni hvers vegna umhverfis-
verndarhreyfingar hafa aldrei náð sér á
strik hér á landi eins og í nágrannalöndun-
um. Samt eru það þær sem öðrum fremur
hafa opnað augu manna fyrir því sem er að
gerast í lífríkinu.
Kjósverjar megnuðu ekki að hafa áhrif á
gang mála þrátt fyrir eindregin mótmæli.
Til þess vantaði stuðning náttúnivemdar-
hreyfinga; þær voru ekki fyrir hendi. Sjón-
armið þeirra sigruðu sem vfla lítt fyrir sér
að láta landið og lífríkið líða fyrir skjót-
fenginn gróða.
Það viðhorf sem hér er gagnrýnt ein-
kennist af skammtímahugsun sem stjóm-
málamenn virðast sérstaklega veikir fyrir.
Slík hugsun vanmetur iðulega gildi mennt-
unar sem skilar sér á löngum tíma í arð-
bærri þekkingu; sama máli gegnir um
rannsóknh'.
Ferðamannaþjónustan tengist þessari
umræðu í vaxandi mæli. í því efni er það
ekki meginatriði að þar hafi komið tekjur í
þjóðarbúið heldur hitt að hún hefur komið
fjölda manns hér á landi í snertingu við er-
lenda ferðamenn sem þrá hreint land og
meta það mikils í heimi þar sem slík svæði
eru óðum að hverfa. Þessi kynni við ferða-
fólk úr iðnríkjum heimsins hafa opnað
augu margra fyrir þeirri sérstöku auðlegð
sem íslendingar eiga greiðan aðgang að
og bera ábyrgð á.
Vonandi aukast þessi kynni enn og opna
augu okkar Islendinga enn betur fyrir
„okkar eigin“ landi.
GUNNAR KRISTJÁNSSON
REYNIVÖLLUM
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 7. MARZ 1998 3