Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1998, Blaðsíða 12

MACBETH
í MÍLANÓ
EFTIR BJÖRN JAKOBSSON
Sönqkonan María Guleqhina fró Odessa í Úkraínu er
nefnd sem arftaki Maríu Callas oq hún vakti mikla
athygli í Scala-óperunni nú í vetur með túlkun sinni
á Lady Macbeth í Macbeth eftir Verdi.
MARIA Guleghina í hlutverki Lady Macbeth é sviði Scala-óperunnar.
SCALA óperan í Mflanó sannaði
með sýningu á óperu Verdis,
Macbeth, í desember og janúar
sl., að þetta margfræga óperu-
hús heldur með glæsibrag
stöðu sinni sem hásalur hinnar
klassísku óperu. Stjómendur
ópemnnar virðast um leið vera
tilbúnir að gera nýstárlegar breytingar á
• hefðbundnum sviðsetningum klassískra
verka án þess að misbjóða efni þeirra. í
þessu verki var sýningarmáttur þess aukinn
og boðskapnum skilað til óperugesta með
listrænum tilþrifum sem hljóta að verða eft-
irminnileg og gera þessa sýningu eina umtöl-
uðustu og merkustu óperusýningu síðustu
ára.
Sýning þessi á Macbeth Verdis vakti
heimsathygli þegar fyrirfram, þannig að óp-
eruunnendur, fagfólk í óperuheiminum og
þotulið heimsins kom víðs vegar að til að
vera við frumsýningu óperunnar 7. desem-
, ber sl. Nokkur atriði má líklega telja, að hafi
valdið því að sýningin fékk þessa óvenjulegu
athygli.
í íyrsta lagi hafði þessi ópera Verdis,
Macbeth, ekki verið sýnd á Scala um langan
tíma. í öðru lagi, að frést hafði að sviðsetning
óperunnar yrði með óvenjulegum hætti, sem
leikstjóri óperunnar, hinn enski Graham
Vick, ásamt Marju Bjömsson og öðrum
hönnuðum sviðs og búninga áttu ffumkvæðið
að. En veldur hver á heldur. Sjálfur
Riccardo Muti var stjómandi hljómsveitar-
innar, sem í þessu mikla melodrama Verdis,
sem jafnvel mætti kalla músík-drama, gegnir
hljómsveitin meira hlutverki en í nokkrum
öðmm óperum hans, þar sem hver einasta
nóta túlkar og vísar til setninga í textanum
og svipbrigða söngvaranna, sem gefa til
kynna hugrenningar þeirra, ástríður og innri
sem ytri átök í framvindu verksins.
Óperan krefst þess vegna úrvalssöngvara í
aðalhlutverkunum, sem jafnframt hafa vald
á leikrænni túlkun, sem hæfir þessari
dramatísku tragidíu Shakespeares, en texta-
höfundar Verdis að þessu verki, Francesco
Piave og Andrea Maffei, fylgja að mestu at-
burðarás og texta leikritsins en hafa að sjálf-
sögðu lagað hann að þörfum söngs og ópem-
fonnsins.
I hlutverki Macbeths var ítalski stór-
söngvarinn Renato Brason, en hann er
margreyndur í þessu hlutverki á helstu óp-
emsviðum heims. í hlutverkum þeirra
Bancos og Macduffs vora þeir Carlo
Columbara og Roberto Alagna.
Síðast en ekki síst er komið að því, sem
‘ mun hafa vakið meiri athygh á sýningunni en
allt annað. Það var sópransöngkonan María
Guleghina í hlutverki Lady Macbeth, en
þessi glæsilega unga söngkona frá Úkraínu,
sem nú er talin arftaki Maríu Callas á ópera-
sviðinu, er lfldega orðin eftirsóttasta ópera-
söngkona heimsins í dag og ber margt til
sem fjallað verður stuttlega um hér á eftir.
Þá gegndi kórinn stóra hlutverki í sýning-
unni ásamt dansflokknum, sem túlkaði með
áhrifamiklum hætti nomasenuna, hugsanir
og draumfarir Macbeths og konu hans Lady
Macbeths þegar sökin fór að bíta hina seku
eftir hinn voðalega glæp.
Sviðsetningin, sem áður var vikið að, var
„borin uppi“ af risastóram ferhymingi, sem
opinn var að hluta, en stóð og snerist á einu
hominu og hallaðist sem svaraði þrjátíu
gráðum. I þessum ferhymingi og umhverfis
hann fór öll sýningin fram í mismunandi lýs-
ingu er hæfði hverju atriði fyrir sig. Tákn-
mynd ferhymingsins, snúningur og lýsing
skapaði, nýja sjónvídd og nýtt magnþragnið
andrúmsloft fyrir einstök atriði sýningarinn-
ar. Sviðsmyndin og útfærsla hennar var
tímalaus, þó að atburðarásin vísaði til stað-
setningar leikritsins sjálfs, en túlkaði jafn-
framt hinn innri mátt og veraleika verksins
sem frá hendi Shakespeares gerist í hugar-
fylgsnum persónanna og verður því ævar-
andi sígild án staðsetningar í tíma.
Sérstakiega má geta um búningahönnuð-
inn með hinu norræna nafni Marja Bjöms-
son. Mismunandi litur búninga aðalleikend-
anna samræmdist heildarmyndinni hverju
sinni í litrænni útfærslu. Þó að búningamir
skírskotuðu óbeint til tímasetningar leikrits-
ins, vora þeir hannaðir án beinnar tiivísunar
í fortíð eða nútíð.
Shakespeare og Macbeth
Þetta leikrit Shakespeares, sem er eitt af
stórbrotnustu og mögnuðustu verkum hans,
fjallar um valdafíknina, sem svífst einskis, og
lætur jafnvel ekki aftra sér frá að fremja
hinn versta glæp - að myrða konung sinn og
velgjörðarmann, sem hann hafði svarið trún-
aðareiða. Greinilegt er að Shakespeare hefir
þegar í fyrsta atriði leikritsins fært leikuram
allra tíma, sem færa með hlutverk Macbeths,
lykilinn að skapgerð hans og innri manni.
Þegar nomimar spá honum konungstign, þá
er sem slái að honum felmtri og ótta, sem fé-
lagi hans Banco veitir athygli og undrast og
spyr - hvers vegna hann bregðist svo við
slíkum upphefðar spádómi.
f huga Macbeths hafði þegar búið um sig
sú ákvörðun, eftir að velgengni hans varð
stöðugt meiri sem herforingja í þjónustu
konungs, að hann ætti að hljóta konungstign
eftir Duncan Skotakonung. Spádómur nom-
anna kom því eins og uppljóstrun um dulda
fyrirætlun hans, sem gerði það að verkum að
nú yrði að hefjast handa, með því að bragga
konungi banaráð.
Spádómur nomanna fyrir Banco var sá, að
hann yrði forfaðir margra konunga, en ekki
konungur sjálfur. í skosku krónikunni, sem
Shakespeare byggir verk sitt á er Baneo tal-
inn forfaðir Stuartanna - skosk-ensku kon-
ungsættarinnar. í leikritinu og óperanni er
þessi spádómur látinn kosta Banco lífið.
Macbeth skrifar nú konu sinni Lady
Macbeth bréf þar sem hann lýsir ætlan sinni.
Macbeth þekkir skapgerð konu sinnar og
metnað hennar fyrir hans hönd, og vissi að
sérhvert hik sem hann þættist sýna við að
framkvæma verknaðinn mundi aðeins magna
upp metnað hennar til að sýna honum hversu
trygg og öragg hún stæði við hlið hans.
Macbeth mun sjálfur ekki hafa ætlað sér
að ráða konungi bana, heldur nota til þess
launmorðingja, eins og harðstjóra er jafhan
háttur. Þegar Duncan konungur sækir svo
Macbeth heim í kastala hans til að sæma
hann meira lofi og tign fyrir unna hemaðar-
sigra og er vísað til sængur að kveldi, þá er
komið að örlagaverkinu sjálfu. Lady
Macbeth skipar manni sínum og brýnir hann
til að vinna verkið sjálfur og bregður honum
um bleyðuskap, ef hann ætli ekki að standa
við stóra orðin í bréfi sínu. Auk þess sem
áhættan sé of mikil að fá annan til að fremja
morðið. Þegar svo Macbeth hefur sjálfur
banað sofandi konungi sínum með rýtings-
stungu, skipuleggur kona hans það að gran-
urinn falli á fylgdarsvein konungs og síðar á
syni hans, ríkiserfingjana sem flýja land.
Macbeth var útnefndur konungur
Skotlands og nú þurfti hann ekki lengur á
aðstoð konu sinnar að halda. Macbeth er
hinn dæmigerði harðstjóra allra tíma, sem
sér ímyndaða óvini alls staðar, sem gætu
ógnað valdi hans, sérstaklega meðal nánustu
samverkamanna. Enginn er óhultur. Við
þekkjum stóra dæmin úr okkar eigin öld -
þeirri tuttugustu. Macbeth taldi spádóminn,
sem nomimar fluttu Banco, sér hættulegan,
þar sem hann sjálfur var bamlaus. Banco og
syni hans yrði því að ryðja úr vegi án tafar.
Hann lætur því launmorðingja vega Banco
en sonur hans Fleace kemst undan úr landi
og tryggir þannig framgang spádómsins um
konungsætt Bancos, Stuartana.
Persóna og skapgerð Lady Macbeth hefír
frá hendi Shakespeares löngum verið um-
deild. Var hún það miskunnarlausa morð-
kvendi, sem kemur fram, þegar hún magnar
sjálfa sig og mann sinn til að framkvæma
glæpinn? Glæpinn, sem Macbeth sjálfur
hafði ákveðið og átt hugmyndina að - ekki
hún. Ofurmetnaður hennar til upphefðar
manni sínum virðist ráða öllu frekar en
hennar eigin. Þegar svo fer að slakna á þeirri
spennu sem hún hafði magnað sig upp í og
hún sér að maður hennar heldur áfram að
bragga ný banaráð fer kveneðli hennar, sem
hún hafði barið niður, að koma í Ijós. Þegar
hún veit um banaráð Macbeths gegn Banco
segir hún:
„Ver græðum ei, en glötum öllu, þó
oss gengi beint að ósk, ef vantar ró.
Hjá myrtum væri nær að byggja beð,
en brugga morð og hafa sturlað geð.“
(Þýðing Matthíasar.)
í hirðveislunni, þegar vofa Bancos birtist
Macbeth einum, og hann missir stjóm á sér í
ásýnd gesta sinna, reynir kona hans að út-
skýra ofsaköst hans og hegðun með fortölum
til að róa gransemdir gestanna.
Næstur á dauðalista Macbeths var
Macduff, einn af höfðingjum Skota, en nom-
imar höfðu varað hann við honum. Macduff
kemst úr landi, en Macbeth lætur taka konu
hans og böm af lífi. Á sama tíma og morðæði
Macbeths færist í aukana fer kveneðli Lady
Macbeth að koma betur í Ijós uns hún sturl-
ast undan ofurþunga hins voðalega glæps og
sviptir sig lífi. í svefngönguatriðinu fræga,
sem hirðlæknirinn og hirðkonan verða
áheyrendur að, þar sem Lady Macbeth hefur
yfir í sturlun sinni voðaverknaðinn, þá verð-
ur lækninum að orði:
, ,Af voðaverkum voðasturlun sprettur
og eitri sollnum sálum getur orðið
að segja koddanum frá dularmálum.
Hún þarfnast frekar prests en læknislistar.
Guð náði oss alla.“
(Þýðing M.J.)
Áður en María Guleghina gekk inn á óp-
erusviðið á Scala, framsýningarkvöldið 7.
desember til móts við Lady Macbeth og mót
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 28. MARZI998