Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1998, Blaðsíða 13

fullskipuðum sal óperugesta, sem væntu
þess að sjá og heyra arftaka hinnar látnu
Maríu Callas birtast - var það þá nema von
að María Guleghina signdi sig tvisvar?
Divan frá Odessa - María Guleghina
„Una vera Diva - | E la nuova Callas.“ Hin
sanna Diva og hin nýja Callas.
Þannig voru fyrirsagnir í mörgum blöðum
og tímaritum hér á Italíu eftir sýningarnar á
óperu Verdis, Macbeth, í Scala-óperunni. I
viðtali við Maríu Guleghinu rétt fyrir frum-
sýningu sagðist hún gera sér ljóst hverju
hún gæti staðið frammi fyrir. A frumsýning-
unni og síðari sýningum mundu verða marg-
ir gamlir aðdáendur Maríu Callas, sem
mundu fara að bera þær tvær saman.
Reyndar söng María Callas þetta hlutverk
aðeins eitt sýningartímabil á Scala, 1952.
Jafnframt sagði Guleghina, að þó að þessi
ímynd, sem verið væri að tileinka sér, væri í
sjálfu sér ögrandi viðurkenning, þá væri hún
um leið orðin sér viss martröð. Það væri ekki
hægt að bera raddir þeirra tveggja saman og
persónulegur uppruni þeirra sjálfra væri allt
annar og ólíkur. María Callas hafði verið ein-
stök - það gæti engin orðið arftaki hennar í
beinum skilningi - það gæti hún sjálf heldur
ekki orðið, né vildi hún verða. Hún væri hún
sjálf og mundi syngja sem María Guleghina,
mundi gera sitt besta og verða dæmd sem
slík. I viðtalinu segist hún hins vegar vera
tilbúin að syngja þau hlutverk sem Callas
var þekktust fyrir, eins og Norma, Violetta í
La Traviata og Tosca, og túlka þau hlutverk
á sinn eigin hátt. Wagner taldi hún hins veg-
ar ekki verða sinn vettvang.
Þegar jámtjaldið féll streymdi mikill fjöldi
söngvara og annarra hljómlistarmanna frá
Sovétríkjunum og öðrum Austur-Evrópu-
löndum inn á hið vestræna leiksvið í leit að
nýjum tækifæmm og frama. En sumir vora
sóttir og þannig var með Guleghinu. Þegar
hún var að alast upp í heimaaborg sinni
Odessa, átti enginn von á því að hún yrði
söngkona. Sjálf vildi hún læra listdans og
leiklist, en hún lagði einnig stund á píanóleik
og tónfræði, sem átti eftir að koma henni að
góðu gagni síðar. Það var gamall söngkenn-
ari í Odessa sem uppgötvaði söngrödd henn-
ar, sem varð til þess að hún hóf nám í söng
við Konsveratoriið í Oddessa. I skólasöng-
keppni þar var einn dómendanna maður sem
starfaði við Scala-óperuna og veitti þessari
ungu söngkonu strax athygli.
Að námi loknu komst hún á samning hjá
óperunni í Minsk - nú í Hvíta-Rússlandi.
Þegar hún var búin að vera þar í eitt ár, var
henni sagt að sendimaður frá Scala í Mflanó
væri kominn og vildi fá hana til að koma í
reynslusöng hjá Scala. í þetta sinn fékkst
ekki leyfi stjórnvalda til að fara úr landi, en
þeir hjá Scala sendu síðar nýtt boð, og í það
sinn hélt hún til vesturs. Hún kom seinna til
Mflanó en gert hafði verið ráð fyrir - var fé-
laus og varð að komast af með eina litla mál-
tíð á dag til að draga f'ram lífið. Þá stóð svo á,
að verið var að sýnaWperu Verdis, Grímu-
dansleikinn, á Scala þegar María Guleghina
kom þangað. Tvær söngkonur sem áttu að
syngja hlutverk Amalíu til skiptis höfðu báð-
ar verið púaðar og hrópaðar út af sviðinu í
miðri sýningu. Sýningar á óperum Verdis á
Scala sækja jafnan ákveðnir hópar Verdi að-
dáenda, sem telja það hlutverk sitt, að verja
heiður meistarans. Þeir púa og hrópa því
niður og út af sviðinu hvem þann söngvara
sem þeir telja ekki hæfan til að fara með
hlutverk í óperum hans. Óperustjórinn gerði
það að skilyrði við Maríu Guleghinu að hún
færi í hlutverkið og yrði að skuldbinda sig til
þess að fara ekki út af sviðinu, hvað sem á
gengi í salnum. Hún yrði að syngja hlutverk-
ið til enda. Þegar á fyrstu æfingu kom, brá
henni heldur en ekki í brún því mótsöngvar-
inn var þá enginn annar en sjálfur en Pa-
varotti. En nú var ekki aftur snúið. Þegar
„bravo - bravo“ glumdi í salnum á fyrstu
sýningu var framtíðin ráðin.
Hvað er það sem gerir þessa ungu söng-
konu svo eftirsótta sem hún er orðin í dag? -
Hún hefir röddina - útlitið - „tempera-
mentóið“ og þann dramatíska túlkunarmáta
- að hún er leikkona ásamt því að vera mikil
söngkona. Sannkölluð Diva á óperusviðinu
og í því krefjandi hlutverki að vera talin arf-
taki Maríu Callas.
Odessa, fæðingarborg Maríu Guleghinu,
má muna fífil sinn fegri. Fyrir byltinguna
1917 var hún alþjóðleg borg með mikið
menningarlíf. Rússneska skáldið, Alexander
Pushkin, lýsti borginni þannig, að hún hefði
andardrátt Evrópu með suðrænum ljóma og
hlýju. Óperuhúsið frá nítjándu öld var eitt
hið fegursta og hljómbesta í Evrópu. Mikil
tónlistarhefð var ríkjandi. Frá Odessa kom
píanóleikarinn frægi Emil Gilels og við óper-
STJÓRNANDINN Riccardo Muti á æfingu. „Undir stjórn Riccardos Muti getur söngvarinn
flogið", sagði Maria Guleghina í viðtali.
RENATO Bruson og Maria Guleghina í hlut-
verkum sínum á sviði Scala-óperunnar.
una starfaði sem hljómsveitarstjóri, annar
frægur píanóleikari, Svjatoslav Richter, þá
átján ára gamall og þar hélt hann sinn fyrsta
konsert 1935. Til gamans má geta þess að á
unga aldri starfaði annar aðalforingi Bolsé-
vikabyltingarinnar, Lev Trotsky, við að vísa
gestum til sætis í óperunni.
Frægust er Odessa e.t.v. fyrir tröppurnar
í Odessa, 193 að tölu, sem liggja niður að
ströndinni. Þær notaði kvikmyndastjórinn
Eisenstein þegar hann gerði eina frægustu
tímamótamynd kvikmyndassögunnar „Beiti-
skipið Potemkin", þegar hann lét barnavagn-
inn renna niður tröppumar 193. Líklega hef-
ir Maríu Guleghinu ekki grunað, þegar hún
sem táningur í Odessa gekk upp tröppumar
193 og stóð þar á efsta þrepi að hún ætti eft-
ir að standa í efstu tröppu Scala-óperunnar í
Mflanó, en Scala þýðir sem kunnugt er stígi
eða tröppur.
Vcrdi og Shakespeare
Árið 1839 virtist glæst framtíðin blasa við
Verdi, þegar stjómandi Scala-óperunnar,
Merelli, bauð honum fastan samning við óp-
eruna, en þá reið ógæfan yfir. Verdi hafði
þegar misst dóttur sína barnunga, og nú lét-
ust bæði sonur hans og eiginkona úr mann-
skæðri farsótt. Hann stóð einn uppi. í langan
tíma dvaldi Verdi á landamærum þunglyndis
og örvæntingar. Stjórnandi Scala, Merelli,
vissi hvað í Verdi bjó og gaf honum góðan
tíma til að ná sér. Þegar hann svo bauð hon-
um að semja tónlist við texta nýrrar óperu,
Nabucco, var sem Verdi kæmist aftur til lífs-
ins.
Á frumsýningunni varð Verdi þjóðhetja á
einu kveldi og þrælakórinn úr óperunni „Va
pensiero" varð á nokkrum vikum frelsis- og
þjóðarsöngur ítala. Það var sem Verdi
margefldist á þessu tímabili. Hver óperan
kom af annarri, - Emani, Jóhanna af Örk og
síðan Macbeth.
Það sýnir stórhug Verdis á þessum tíma að
leggja til atlögu við þetta magnaða, stór-
brotna verk Shakespeares. Með þessu verki
kemur Verdi ekld aðeins fram sem mikið óp-
eratónskáld, heldur einnig sem stórbrotið
tónskáld í þess orðs fyllstu merkingu. Með
Macbeth kemur hann fram með nýjan
söngstíl og stórbrotnari tónlist en frá honum
hafði áður komið. En Verdi hélt sig samt
ávallt við hina melódramatísku leið í óperum
sínum, en eins og hann sagði sjálfur: „Leik-
húsgestir geta þolað allt í leikhúsinu annað
en að þeim leiðist.“ Hann vildi láta hjörtu
fólksins slá með fremur en það þyrfti að
brjóta heilann.
Hvers vegna hélt Verdi ekki áfram að leita
sér fanga hjá Shakespeare í nýjum óperum
fyrr en löngu síðar? Vitað er að hann hóf und-
irbúningsvinnu að óperu sem byggðist á leik-
riti Shakespeare, Lear konungi, en lagði það
á hilluna. Nærtækast hefði verið Rómeó og
Júlía þar sem sögusviðið, Verona, var í næsta
nágrenni við hann sjálfan. En þá hafði
franska tónskálið Hector Berlioz þegar samið
prógramtónverk upp úr þessu ástardrama,
sem hlotið hafði mikið lof og síðan kom landi
Berlioz, Gounod, með sína óperu um sama
efni.
Einnig má spyrja hver ástæðan hafi verið
fyrir þeim miklu breytingum sem urðu á
hljómsveitar- og hljóðfæraskipan Verdis á
þessu tímabili þegar hann sendi Macbeth inn
á óperasviðið? Þá er hugsanlega komið aftur
að Berlioz. Tuttugu og sex ára gamall hafði
hann hlotið æðstu verðlaun við tónlistarhá-
skólann í Paris, „Prix de Rome“, sem var
þriggja ára dvöl honum að kostnaðarlausu á
Italíu. Verðlaunin mun hann hafa hlotið fyrir
hið byltingarkennda verk sitt, „Symphonie
fantastiqe", þar sem hann splundraði ramma
hinnar hefðbundnu hljóðfæra- og hljómsveit-
arskipanar. Hann stækkaði þar bæði hljóm-
sveit og kór. Þetta byltingarkennda tónverk
hefir áreiðanlega ekki farið fram hjá Verdi.
Þegar Verdi, hátt á sjötugsaldri, samdi sitt
glæsilegasta verk, Aidu, í tilefni af opnun Su-
ez-skurðarins, var búist við, að það yrði hans
síðasta stórvirki á óperusviðinu. Svo öannar-
lega rættist sú spá ekki. Hátt á áttræðisaldri
hélt hann á nýjan leik til fundar við
Shakespeare í fylgd með textahöfundi sínum,
Boito, og nú var það Otello sem varð fyrir
valinu. Leikverkið þar sem Shakespeare tek-
ur fyrir öfundina, róginn, afbrýðisemina, sak-
leysið og ástina. Af þessum fundi kom ein
mesta ef ekki sú mesta af tragískum óperum
Verdis, Ótelló, márinn frá Feneyjum. Síðustu
kveðju sendi síðan Verdi meistara Shakespe-
are með hinni bráðskemmtilegu óperu Fal-
staff eftir samnefndu leikriti. Falstaff var
frumsýnt á Scala 1893, þá var Verdi áttræð-
ur. Mikil fagnaðaróp „bravissimo!“ bratust út
í lok frumsýningarinnar. Sjálfur dó Verdi 27.
janúar 1901. Við útför hans mynduðu tvö-
hundrað þúsund manns, karlar og konur,
samfellda keðju meðfram leið líkvagnsins til
legstaðar hans, meðan mörg hundrað manna
kór sem, ásamt hljómsveit Scala-óperunnar
undir stjórn hins unga Arturo Toscanini,
flutti þrælakórinn Va pensiero úr Nabucco.
Það var sem öll ítalska þjóðin stæði heið-
ursvörð á leið meistarans til grafar.
Höfundurinn er fyrrverandi framkvæmdastjóri.
SIGRÍÐUR
SIGMUNDSDÓTTIR
DÖGUN
Frá myrku tóminu
ég fæddist enn og aftur
Eg gaf þér lífið
sem þú hafðir gefíð mér
Ég afsalaði mér valdinu
sem ég taldi mitt
Ég lagði mig máttvana
í faðm þinn
Og þú veittir mér kraftinn
til að halda áfram
Þú endurglæddir Ijósið
hjarta míns margfalt
Þú gerðir tár mín að
eðalsteinum sálar minnar
Þú gerðir hjartablóð mitt
að sköpunarverki
og raunir mínar að verðmætum
tilveru minnar
Þú breyttir myrkrinu í
ljósadýrð, sem alltaf mun loga
Varðveittu upprás sálar minnar.
FANGI
Ég er fangi minna eigin tilfínn-
inga
Ég er fangi minna drauma, lifandi
- sem látinna
Ég er fangi lífs míns, orða minna
- og verka
Ég er fangi trúar minnar, sam-
visku
-ogkærleika
Ég er fangi...
Höfundurinn er húsmóðir í Reykjavík.
ÓMAR
SIGURJÓNSSON
ÆSKU-
STÖÐVAR
Einhvers staðar fyrir vestan
við ljósbrúnan malarveg
liggja æskustöðvar þínar
við hátt fjallið
nálægt sjónum
og þú rýnir í þær
snertir þær með fálmandi
höndum.
Skyndilega heyrist djúp
karlmannsrödd
ogþú byrjar aftur að hugsa
einhvers staðar fyrir vestan ...
FÓRNARLAMBIÐ
Ég ákæri syndina
Hún hefur gert mig
sekan.
Ég ákæri viðbrögðin
þegar mérvar litið
undan.
Dómgreindin ætlar
að áfrýja.
Höfundurinn er múrari í Reykjavík. Síðara
Ijóðið birtist 3. jan sl. en í því var prentvilla
og því er það endurbirt hér. Höfundur og les-
endur eru beðnir velvirðingar.
LESBÓK MORGUNBIAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 28. MARZ 1998 13