Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1998, Blaðsíða 8

Pránd-',
heimur/
Hrifudalur,
Askvoll
Kleppsnes
KORT úr Dalsfirði.
Á StÓPUM FORFEPRANNA 3
DALSFJÖRÐUR

Jíeimfanni Inaóífs krnarsonar
(i SUNNFJORD
Sande
G A U L A R
Ur Dalsfirði á Fjölum.
Synir Atla jarls á Gaulum börðust við Ipgólf og
Hjörteif og tveir féllu. Af því fórpþéírfóstbræður tiltslands.
í Atfey drap Egill Skallagrímsson ármann Eiriks konun'gs, Bárð, í eftirminnileþri drykkju.
pG NORÐUR-MÆRI
Ifyrstu greininni í þessum þriggja
greina flokki var fjallað um Flóka Vil-
gerðarson og hvaðan hann lagði frá
landi í Noregi þegar hann fór að leita
Snjólands. í næstu grein var lýst heim-
sókn í Mostur þar sem Þórólfur Mostr-
arskegg bjó, farið í Sólundir þar sem
Kveldúlfur, Skallagrímur og Egill komu
við sögu, og að lokum var komið á Gulaþing.
Lokagreinin, sem hér birtist fjallar um heim-
sókn í Dalsfjörð í Sygna- og Firðafylki, þar
sem Ingólfur og Hjörleifur bjuggu, og síðan
kemur frásögn af heimaslóðum Gísla Súrsson-
ar í Noregi, á Norður-Mæri.
Fyrstw landnómsmenn á Íslandi
EFTIR STEFÁN AÐALSTEINSSON
í Dalsfirði á Fjölum voru heimkynni Ingólfs Arnarsonar.
Nú eru um 30 bændabýli á dví landi sem Ingólfur var
einn eigandi að fyrrum. Gís i Súrsson var iins vegar
frá Norður-Mæri. A þéttbýlisstað sem heitir Skei í
Súrnadal er talið að hafi verið Grannaskeið til forna,
þar sem Bárður bjó, sá sem Gísli Súrsson drap.
Ingólfur Arnarson og Hjörleifur Hróð-
marsson komu til íslands frá Dalsfirði á Fjöl-
um í Sygna- og Firðafylki á Vesturlandinu í
Noregi. I fyrri hluta þessarar greinar verður
sagt frá ýmsu sem lýtur að heimabyggð
þeirra.
Þrælar drápu Hjörleif á fyrsta búskapar-
vori þeirra félaga á íslandi, en af Ingólfí er
komin mikil saga. Heimamenn í Dalsfirði hafa
mikinn áhuga á sögu þeirra félaganna á ís-
landi og leggja sig fram um að halda minn-
ingu þeirra á lofti.
I seinni hluta greinarinnar verður fjallað
um Gísla Súrsson og sögustaði sem tengjast
dvöl hans í Noregi áður en hann kom til ís-
lands.
Dýrgripir fró íslandi í
bókasafni í Dal í Dalsfirði
Ég fór að Dal í Dalsfirði að morgni 18.
ágúst. Á héraðsbókasafninu í Dal voru mér
sýnd tvö ljósrit af handritum að Landnámu,
annað af Sturlubók og hitt af Hauksbók,
bundin saman í fallega bók. Safnið hafði feng-
ið þessi ljósrit að gjöf frá Islandi. Einnig sá ég
í safninu eintök af Geisla eftir Einarr Skúla-
son, og Lilju eftir Eystein Ásgrímsson, og
hafði Knut Ödegaard snúið báðum á
nýnorsku. Það eru hvort tveggja fallegar og
eftirsóknarverðar bækur.
Þær Siri Ingvaldsen og Kárhild Hustveit
bókaverðir skýrðu mér frá mörgu í sambandi
við safnið og þá sérstaklega því sem viðkom
fomum norrænum fræðum. Fræðimaðurinn
Magne Fagerheim er nú talinn fróðastur
manna á þessum slóðum um Heimskringlu og
Islendingasögumar, en á undan honum bar
faðir hans, Ragnvald Fagerheim, höfuð og
herðar yfir samtímamenn sína á þessu sviði.
Ragnvald var meðal annars fenginn til íylgd-
ar við forseta íslands, Ásgeir Ásgeirsson,
þegar hann kom á þessar slóðir árið 1955.
I bókinni „Fjaler gjennom 1000 ar“ (Þús-
und ára saga Fjala), eftir Ragnvald Fager-
heim, er rakið efni frá ýmsum tímum í sögu
sveitarfélagsins. Ýmsir kaflanna em reyndar
fremur skáldverk en fræðirit, en efniviðurinn
er tekinn úr fornum ritum og skín það í gegn í
skáldverkunum. Margir kaflar í bókinni em
hins vegar hrein umfjöllun um fom fræði og
frásagnir úr sögu héraðsins.
Magne Fagerheim kom á safnið þennan
morgun til að hitta mig. Við ræddum fyrst og
fremst erindi mitt til Noregs, þ.e. að kynna
mér ýmislegt um baksvið frásagna Landnámu
og íslendingasagna af einstökum landnáms-
mönnum.
Umræður um bústaði þeirra fóstbæðra
Ingólfs Arnarsonar og Hjörleifs Hróðmars-
BAUTASTEINN Ingólfs Arnarsonar í Noregi.
sonar í Dalsfirði hafa meðal annars byggst á
því hvar í héraðinu séu fornir bautasteinar.
Áður fyrr vom tveir bautasteinar við forn-
mannahauga niður undir sjó á bænum Dal í
Dalsfirði. Var um tíma talið að Ingólfur og
Hjörleifur hefðu búið í Dal og reist þessa
bautasteina yfir feður sína, en síðar hefur ver-
ið horfið frá þeirri hugmynd. Annar þessara
steina er nú í Dal fyrir framan Menningar-
stofnunina á Fjölum, en hinn er í garðinum
við Minjasafnið í Bergen. Magne átti á sínum
tíma þátt í að þessum steinum var bjargað frá
glötun.
Þeir fóstbræður eru nú taldir hafa búið
norðan við Dalsfjörð, Ingólfur í Hrífudal (Ri-
vedal) og Hjörleifur á Kleppsnesi (Klepp-
enes), en á báðum þessum bæjum era fornir
bautasteinar. Þau munnmæli lifðu í Dalsfirði
1955, að þeir Ingólfur og Hjörleifur hefðu
reist bautasteinana á þessum bæjum sem
minnismerki um feður sína (Árni Óla 1955. Á
ferð um Noreg með forsetahjónunum. Sérpr.
úr Lesbók Mbl.).
Hinn 19. ágúst fórum við Samson Öpstad
frá Fureneset alllanga leið á bfl inn í Dals-
fjörð sunnanverðan. Þar hittum við Magne
Bjergene sem þangað var kominn á vélbát og
flutti okkur á honum norður yfir fjörðinn. Við
komum að landi neðan við bæinn í Hrífudal.
Bærinn stendur norðan Dalsfjarðar, allmiklu
nær sjó en aðalþéttbýlið í firðinum, en það er í
Dal, sunnan fjarðarins.
Bautasteinn forn í Hrifudal
í Hrífudal stendur forn bautasteinn í túni
nokkuð frá sjó. Hann er um tvær mannhæðir.
Steinninn hallast mikið fram á við, niður að
sjónum, en ekki til hliðar.
Eftir að hafa skoðað bautasteininn var okk-
ur boðið í kaffi heima í Hrífudal hjá þeim
hjónum Arne og Ragnhild Rivedal. Þangað
kom einnig frú Halldis Sörebö Drösdal í til-
efni af komu okkar. Hún hefur safnað úr-
klippum úr blöðum frá heimsóknum íslenskra
fyrirmanna á þessar slóðir, og hafði einnig
meðferðis teikningar og hannyrðir sem skóla-
börn í Reykjavík höfðu unnið og sent sem gjöf
til Fjala. Sýndi hún okkur þessa hluti og þótti
henni auðsjáanlega vænt um heimsóknirnar
og kveðjurnar frá íslandi.
Islendingar höfðu komið þrisvar sinnum í
opinbera heimsókn í Dalsfjörð. Fyrst var
heimsókn forseta Islands, Ásgeirs Ásgeirs-
sonar 1955, þar sem hann kynnti sér sögu
Dalsfjarðar og hugmyndir heimamanna um
hvar þeir Ingólfur Armarsom og Hjörleifur
Hróðmarsson, fyrstu landnámsmenn íslands,
hefðu búið.
Þá hafði Hannibal Valdimarsson komið
þangað í heimsókn meðan hann var félags-
málaráðherra.
Að lokum komu Bjarni Benediktsson ráð-
herra og Haraldur Guðmundsson sendiherra
á þessar slóðir 1961, þegar styttan af Ingólfi
Arnarsyni var afhjúpuð í Hrífudal. Sú stytta
er sömu gerðar og styttan af Ingólfi á Arnar-
hóli í Reykjavík.
Mér var boðið í bílferð um landareign
Hrífudals til að sjá hversu mildð land jörðin
ætti. Kom þá í ljós að landi því sem tilheyrði
jörðinni áður hefur verið skipt mjög mikið
niður í seinni tíð. Nú eru um 30 bændabýli á
því landi sem Ingólfur var einn eigandi að
fyrrum. Hann hefur því ekki verið með öllu
óvanur því að hafa mikið land undir, þegar
hann kom til íslands.
Norður-Mseri - Gísli
Súrsson sóHwr heim
Gísli Súrsson kom frá Norður-Mæri út til
Islands þegar land var því nær alnumið.
Norður-Mæri liggur sunnan að Þrændalög-
um. Gísli lenti í vígaferlum í Noregi og tók
það ráð ásamt föður sínum og bróður að flytja
búferlum til íslands, enda þótt landnáms-
mönnum stæðu þá ekki lengur til boða höfuð-
ból hér á landi.
íslendingar virðast lítið hafa reynt að rekja
frásagnir af Gísla í Noregi og stöðum sem
tengjat dvöl hans þar. Norðmenn hafa tekið
meira á því máli og telja sig vita heilmikið um
staðhætti í Noregi sem koma megi heim við
Gísla sögu.
Miðvikudaginn 20. ágúst fór ég með lang-
ferðabifreið frá Fureneset í Firðafylki til
Þingvallar (Tingvoll) á Norður-Mæri. Á
fyrsta viðkomustað á Þingvelli tók á móti
mér Óttar (Ottar) Roaldset, bóksali og fræði-
maður og ók mér heim til sín, þar sem ég
gisti. Við Óttar lögðum af stað fyrir hádegi
daginn eftir til að heimsækja staði í Surnadal
og víðar sem koma við sögu í Gísla sögu
Súrssonar.
Bórður á Grannaslceiði
Fyrst komum við að þéttbýlisstað sem heit-
ir Skei í Súrnadal. Þar er talið að hafi verið
Grannaskeið til foma, þar sem Bárður bjó, sá
sem Gísli Súrsson drap. Bæjarnafnið er
einnig skrifað Granaskeið og má þá ætla að
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 27. JÚNÍ1998