Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1998, Blaðsíða 12

SATURDAY MORNXNG, OCTOBER 10, 1936.
MEMORIAL TO HEROIC NORSEMAN GIFT TO CITY
Eriksco, who dlscovered the Americon contínent
cbouí the yéor 1000, svos honored yejterdoy with dcdíco-
*■“"** 0~>t- f to rícht cre Lirweo
HoUf, Vrho unveíled the bronze, Moyor Show, Hino ScC'
mund^en cnd Ccpr, H, H. Hommcr, partictpant* in CC*
mofiy. The bvst ís fhe gíít of .tht ffardtc Cívic LecS’
FORSÍÐUMYND á Los Angeles Time 10. október, 1936, en þar segir frá afhjúpun á höggmynd
Nínu Sæmundsson af Leifi Eirikssyni, sem fólk af norrænum uppruna gaf Los Angeles. Þar
sést að Leifur er ekki sagður íslenskur, heldur „Norseman"
myndir hennar voru fremur sóttar í hinn
klassíska heim fomgrískra höggmynda og
goðafræði en sambærilegra, norrænna sagna
og trúar. í þeim anda var mynd hennar,
„Promeþeus færir jörðinni eldinn“, og var
hún sett upp á áberandi stað í miðborg Los
Angeles, Westlake garðinum við Wilshire
breiðgötu.
Nína gerði margar brjóstmyndir. Frægasta
þeirra má telja brjóstmyndina af Hedy
Lamarr, kvikmyndaleikkonunni sem var eins-
konar persónugervingur fyrir hinar guðdóm-
legu gyðjur Hollywood-kvikmyndanna í þá
daga. Það tók Nínu fimm mánuði að ljúka við
myndina og var hún ein af þeim sex myndum,
sem sendar voru frá Kalifomíu á Heimssýn-
inguna í New York 1939.
Ibúar af norrænum uppmna í Los Angeles
vora á þessum tíma 80.000 og þeir vildu fá
minnismerki um það í borginni að það var
Leifur Eiríksson sem fann Ameríku árið
1000.
Enn kom það í hlut Nínu að huga að Leifi
og gera mynd af honum. Dagur Leifs Eiríks-
sonar í Bandaríkjunum er 9. október og þann
dag árið 1936 var Nína viðstödd þegar brons
og granít stytta var afhjúpuð og borgarstjór-
inn tók við henni fyrir hönd borgarinnar.
Þetta var þriðja höggmyndin af Leifi Eiríks-
syni í Bandaríkjunum, sem Nína gerði.
Höggmynd Nínu var valinn staður í hinum
fallega Griffith garði, við inngang á Los Feliz
stræti.
Nína var búsett meiri hluta ævi sinnar í
Ameríku, fyrst í New York og síðar í
Hollywood. Eftir heimstyrjöldina síðari
ákváðu islensk stjómvöld í samvinnu við
Þjóðræknisfélag Islendinga í Vesturheimi að
bjóða nokkram íslendingum, sem höfðu skar-
að fram úr á erlendri grund heim til íslands í
viðurkenningarskyni. Nína var á meðal þeirra
og minntist hún þess oft með ánægju og þakk-
læti.
Nína gat sér góðan orðstír vestan hafs með
list sinni og var mikils metin þar sem lista-
maður. Eitt háði henni þó á framabraut henn-
ar þar, en það var að hún vildi aldrei afsala
sér íslenskum ríkisborgararétti.
íslenskum athafnamanni, Kristjáni Jóhanni
Kristjánssyni í Kassagerðinni, blöskraði að
sjá hvemig komið var fyrir verkum Nínu í
New York. Hann ákvað upp á sitt einsdæmi
að flytja verkin heim og sjá til þess að þau
væra geymd þar til þeim yrði fundinn fram-
tíðarstaður.
Islendingar geta verið þakklátir fyrir þetta
framtak Kristjáns Jóhanns. Nú era verk Nínu
í umsjá Listasafns íslands.
Árið 1956 flutti Nína heim til íslands.
Menntamálaráðuneytið fékk henni síðan það
verkefni að gera höggmynd af rithöfundinum
Jóni Sveinssyni, Nonna, sem ætlunin var að
koma fyrir á Akureyri. Það gerðist þó ekki
strax.
Nína lauk verkinu árið 1958 og var það
hennar síðasta höggmynd. Myndin af Nonna
virtist hafa týnst og um árabil vissi enginn
hvar hún var niður komin. Það var svo fyrir
tilstilli og dugnað Önnu Snorradóttur, að
höggmyndin af Nonna fannst uppi á lofti á
Korpúlfsstöðum 1992 og komst til Akureyrar
árið 1996 þar sem hún var sett upp.
Nína sagði í blaðaviðtali: „Eg tel mig vera
verk að vinna fyrir ísland með því að kynna
verk mín fyrir öðram þjóðum“. Hún hafði
sýnt það alla ævi, að ættjarðarást hennar var
einlæg og sterk og gætti þess ávallt að vera
því trú, sem hún unni heitast en það var land
hennar og þjóð. Sjálfsagt hafa svo langar fjar-
vistir átt sinn þátt í því, en eitt er víst, að
hennar síðasta og mesta gleði var vissan um
að verkum hennar yrði búinn framtíðarstaður
hér á landi. Nína lést í Reykjavík 29. janúar
1965, ógift og bamlaus.
Steinninn varir að eilífu, en hún er þjóð-
inni að mestu gleymd, unga konan sem
fæddist í Fljótshlíðinni árið 1892 og hélt á vit
ævintýranna og listagyðjunnar í útlöndum í
byrjun aldarinnar. Listakonan sem jók hróð-
ur Islands víða um heim en tók land sitt fram
yfir fé og frama. Verðmæti sín gaf hún þjóð-
inni því hún ánafnaði Listasafni íslands verk
sín.
Fyrir nokkrum árum var gerð kvikmynd
um líf og störf Nínu, sem sýnd var hér í sjón-
varpi. Höfundar: Valdimar Leifsson og Bryn-
dís Kristjánsdóttir. Við samantekt þessarar
greinar hefur ásamt mörgum öðram heimild-
um að nokkra verið stuðst við kvikmyndina.
Ámi Egilsson, tónlistarmaður sem býr í Los
Angeles, var framkvöðull að gerð þessarar
kvikmyndar og hann samdi sjálfur tónlistina
sem leikin er í myndinni.
Nína var afasystir höfundarins, sem er hjúkrunar-
fræðingur í Reykjavík.
KRISTJÁN HREINSSON
„SAGAN
AF BRAUÐINU
DÝRA"
Við hita í víti fá heilagar kýr
að horfast í augu við tröllvaxið dýr
sem blæs inní bliknandi glæður,
þar græðginnar kraftur er grimmur en hlýr
og glamparnir vernda þann mátt sem þar býr
og eldi í iðrunum ræður.
Þar brauð var hjá eldinum bakað á laun
afbrosmildum púkum við glóandi hraun
og varðveitt á vel geymdum diski.
En brauðið var tekið og brátt varð þess raun
að breytast með tíma í orku og daun
í maga á fágætum fiski.
Sá fískur sem menn sögðu þjófóttan þrjót
varð þáttur í sögu sem reyndist svo Ijót
og ekkert þeim frásögnum eyddi.
Svo reis upp einn bergþurs ogrenndi ífíjót,
um rastir hann svamlaði straumunum mót
og fágæta fískinn hann veiddi.
Þar byrjaði þjóðsaga beinlinis gróf
um bergrisann mikla, hans streitu og þóf
er réttlætið vildi hann vakið.
Afbrauðinu dýra hann huluna hóf
en heimaíólk, forviða sagði hann þjóf
og rak honum rýting í bakið.
Því heimafólk vildi fá höfuð og sporð,
íháværri kröfugerð féllu þá orð
um brauðið sem búkurinn geymdi,
fólk vildi að það yrði borið á borð
og bergrisann sökuðu allir um morð
er dreyrinn í dagsbirtu streymdi.
í fyrstu var haldið að félli hann þar
sá fífldjarfí risi sem heimtaði svar
við spurnum til fíáráðra fanta.
En risinn hann lifði brauðið hann bar
á borð fyrir lýðinn og áleggið var
svo bragðgóð en baneitruðplanta.
Og ennþá er bakað því ofninn er hlýr.
Þó okrarans brauð verði stundum of dýr
þá er spurt þegar sanna á sakir,
hvor standi sig betur, sá fantur sem flýr
eða fjandinn sem hnífnum í sárinu snýr
og brigðull hjá brauðinu vakir.
Nú fíýgur hér sögn um hið fágæta brauð,
um fískinn, um risann, um veldi og auð,
ein goðsögn um tímana tvenna,
um fólkið sem banhungrað físmetið sauð,
um fortíð sem talin er glötuð og dauð,
um brauð sem fær áfram að brenna.
Á framtíðar spjöldum hún standa mun sterk
um steinþursinn sagan svo voldug og merk.
Hans harmleik mun heimafólk skýra,
og réttlátt það sníður þeim rauðleitan serk
sem reyna að dæma hið stórbrotna verk
um bruðlið á brauðinu dýra.
Höfundurinn er skáld í Reykjavík.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 27. JÚNÍ1998