Lesbók Morgunblaðsins - 25.07.1998, Blaðsíða 8

SOVEREIGN HILL - GULL'
ARABÆRINN í ÁSTRA
SÓLVEIGU EINARSDÓTTUR
Gullæði greip um sig á gullleitarsvæðinu Ballarat í
Astralíu 1851. Síðan er bærinn Sovereign Hill einn af
söqustöðum hvíta mannsins í Astralíu oq bar er allt haft
með qamla laqinu, verslanir og onnað eins 03]^
voru upp úr miðri síðustu öld.
UNGIR sem aldnir standa við
skolplitann lækinn með stóra
pjáturdiska (botninn er sigti)
í höndum. Hrista diskana. St-
ara í sandinn. Gull? Já, ef
þeir eru heppnir, því stund-
um er lækurinn „saltaður"
gullkornum.
Langar þig til þess að hverfa aftur í tím-
ann? Ganga um í litlum áströlskum bæ stað-
settum á gullleitarsvæði Ballarat? Bæ sem
myndaðist þegar gullæðið greip um sig árið
1851.
Fréttin um gullfundinn barst sem eldur í
sinu um heiminn og tugþúsundir flykktust
hvaðanæva að til Astralíu í leit að auði.
Áður en gullleitarmaður gat byrjað að
grafa þurfti hann að kaupa leyfí frá gullum-
sjónarmanni yfirvalda. Innheimta gull-
leyfagjalda var ströng. Eftirlit yfirvalda með
því hvort menn hefðu leyfi varð afar óvinsæl
og leiddi til hinnar frægu Eureka-uppreisnar
og sagnarinnar um að lýðræði í Ástralíu hafi
orðið til á gullökrunum.
Þrjátíu gullgrafarar skotnir
Rétt fyrir dögun sunnudaginn 3. desember
árið 1854 lágu um það bil 150 menn sofandi
með vopn sér við hlið innan skíðgarðs gull-
grafaranna við Eureka á gullsvæði Ballarat.
Flestir þeirra voru í fasta svefni í tjöldum og
á hótel Eureka þegar tvöfalt fleiri vopnaðir
hermenn og lögreglumenn stormuðu inn á
svæðið. Blóðugur bardaginn stóð aðeins
stutta stund. Þetta var í fyrsta sinn á ástral-
skri grund sem hvítir menn höfðu barist og
fallið undir eigin fána, bláum fána skreyttum
hvítum stjörnum Suðurkrossins (Suðurkross-
inn er stjörnumerki á suðurhveli himins með
fjórum björtum stjörnum sem mynda kross,
ein minni stjarna er líka með). Áður höfðu um
500 gullgrafarar svarið fánanum hollustu sína.
Ósigurinn breyttist síðar í glæsilegan
stjórnmálalegan sigur gullgrafaranna og
markaði mikilvægan áfanga að áströlsku lýð-
ræði þrátt fyrir hörmulegt fall þrjátíu manna.
Fjöldi gullgrafara var handtekinn en kvið-
dómar neituðu að dæma fangana sem ákærðir
voru af yfirvöldum fyrir drottinssvik.
Eureka-atburðurinn reyndist hápunktur
stéttabaráttunnar sem háð var á gullsvæðum
Ástralíu áratuginn 1850-1860 þegar íbúatala
Ástralíu þrefaldaðist. Gullgrafararnir sem
eftir lifðu gleymdu aldrei Eureka-bardagan-
um. Þegar þeir ferðuðust til nýrra námu-
svæða í öðrum ríkjum Ástralíu og til Nýja
Sjálands þá greiptu þeir stoltir söguna um
Eureka-bardagann inn í hjarta verkalýðs-
stéttarinnar.
I harðri verkfallsbaráttu í lok aldarinnar í
Queenslandi blakti lýðveldisfáni Eureka yfir
búðum rúningsverkamanna sem voru um-
kringdar lögregluliði. Upp úr þeim átökum
myndaðist Verkamannasamband Ástrala sem
síðan fagnaði 50 ára afmæli sínu í Ballarat til
heiðurs frumherjunum frá Eureka. Uppruna-
legan fána Eureka má sjá í Listasafninu í
Ballarat sem hefur varðveitt hann síðan í nóv-
ember 1895.
I bókmenntum og list áströlsku þjóðarinnar
hefur Eureka hlotið verðugan sess.
Vínflöslcur frá 1850
Ekki er um marga sögulega staði hvíta
mannsins í Ástralíu að ræða en Sovereign Hill
er þess virði að þar sé staldrað við daglangt.
Hér má fá innsýn inn í lifnaðarhætti fólks
íyrsta áratuginn eftir að gullið fannst 1851.
Þetta er 25 ha útivistarsvæði. Reglulegar
rútuferðir eru frá Melbourne en þaðan er
u.þ.b. eins og hálfs tíma akstur. Safnið var
opnað 1970 og hingað koma um hálf milljón
manna árlega.
I Sovereign Hill virðist sagan lifandi og lit-
rík. Yfir 250 sjálfboðaliðar klæðast búningum
frá þessum tíma og setja afar skemmtilegan
svip á bæinn - því þetta er ekki gróðafyrir-
tæki heldur rekið af Sögufélagi Ballarat
(„Ballarat Historical Park Association") og
fyrir utan alla sjálfboðaliðana þá er um 190
fullar stöður að ræða.
Við aðalgötuna standa vinsælar byggingar,
fjöldi hótela og leikhús. Húsin eru endurreist
samkvæmt bestu heimildum frá þessum tíma.
Á kvöldin leituðu gullleitarmenn þangað til
þess að eta, drekka og vera glaðir. Iðaði þá
strætið af lífi - þrír fjórðu af íbúunum 1854
voru karlmenn.
Þrír Bandaríkjamenn byggðu hótel sem
þeir nefndu The United State Hotel. Það
brann 1855 en hefur verið endurreist sem og
aðrar byggingar. Það er nú frábær veitinga-
staður. Flestar flöskurnar á hillum barsins
eru frá 1850-1860. Þjónustustúlkur era
klæddar samkvæmt tískunni 1850.
Verslanir era opnar. Allt er með gamla lag-
inu, ekki bara byggingarnar heldur líka inn-
réttingar og vörar eru í fullu samræmi við
tímabilið 1851-1861. Hér fást fataefni og
blúndur, silki, baðmull, ull. Hattar og skyrtur
eins og gullleitarmenn notuðu era saumuð á
saumaverkstæði bak við búðina þar sem líka
er hægt að láta sauma sér búninga. í verslun
Clarke-bræðra má kaupa sérstaklega inn-
pakkað kaffi, te og lakkrís. Síðan má undrast
yfir innihaldi fomlegra flaskna og krúsa.
Bréf voru þrjá mánuði á leiðinni
Pósthúsið afgreiðir póst, selur frímerki og
hefur eigin póststimpil; Sovereign Hill. í dag
gengur afgreiðslan heldur fljótar fyrir sig en
áður. Árið 1854 var póstferð tvisvar í viku til
Geelong og Melboume. Póstur kom frá
Englandi á þriggja mánaða fresti.
Mörg húsanna bara nöfn eins og t.d. New
York-bakaríið þar sem bakað er í múr-
steinsofni við viðareld og gömlum uppskrift-
um fylgt eins og auðið er.
Fereyki ekur um göturnar - jafnvel vagn
með fimm hestum fyrir - og hægt er að fá far
gegn vægu gjaldi.
Sérstök myndasmiðja starfar þar sem hægt
er að velja úr fjölda búninga og láta mynda
sig með myndavél sem virðist heldur fornfá-
leg en býr samt yfir allri nútímatækni.
Handiðnaðarmenn era að starfi, leirkera-
og húsgagnasmiðir.
Árið 1855 notuðu meira en 30.000 manns
sér þjónustu hinna litlu verslana og þjónustu-
stofnana við aðalgötuna. Viðskiptin námu þús-
undum punda á viku. Þar sem áður var fjár-
ræktarsvæði bænda og ull aðaltekjulindin,
blómstraði nú borgin Ballarat sem aldrei fyrr.
í söguborginni Ballarat eru margar fagrar
viktóríanskar byggingar og skrúðgarðar sem
er vel við haldið. Þær eiga uppruna sinn að
rekja til gullæðisins 1851
TVeir skólar starfa á svæðinu eftir sérstakri
námsáætlun í samvinnu milli Menntamála:
ráðuneytisins í Viktoríu og Sovereign Hill. í
tvo daga í senn á ári sækja þá hópar barna-
skólanemenda úr nágrenninu. Nema þeir
námsefnið frá 1850 og klæðast fötum þess
tíma og komast að raun um hvernig var að al-
ast upp sem barn á gullleitarsvæðinu.
Timburherbraggar yfirvalda hafa verið

BALLARAT TIMES

[_ y |

* ' í
Aðalgatan í Sovereign Hill. Allt í gömlum stíl nema gest
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 25. JÚLÍ 1998