Lesbók Morgunblaðsins - 25.07.1998, Blaðsíða 16
Leitar vatnslitamynda
eftir Johannes Larsen
Dönsk kona, Vibekke Nielsen,
hefur um nokkurra ára skeið
leitað vatnslitamynda eftir
danska málarann Johannes Lar-
sen sem hann málaði í Islands-
ferðum sínum 1927 og 1930. Vi-
bekke segir að af dagbókum
hans megi lesa að hann hafi mál-
að talsvert af vatnslitamyndum
meðan á dvöl hans stóð en flest-
ar eru þær týndar og ekki er vit-
að hvort þær hafi eyðilagst eða
séu til hér á landi án vitundar
eigendanna um upprunann. Jo-
hannes Larsen (1867-1961) er
einn af þekktustu málurum Dan-
merkur á þessari öld, hann til-
heyrði þeim hópi danskra mál-
ara á fyrsta fjórðungi aldarinnar
sem kenndir eru við Fjón og sóttu fyrirmynd-
ir sinar í hversdagslífið og náttúruna.
Um tilgang ferðalaga Johannesar Larsen á
Islandi segir Vibekke að rithöfundarnir
Gunnar Gunnarsson og Johannes V. Jensen
hafi fengið Larsen til að myndskreyta við-
hafnarutgáfu á Islendingasögum í nýrri þýð-
ingu J.V. Jensens sem kom út í tilefni Alþing-
ishátfðarársins 1930. Larsen var harðfullorð-
inn, rétt að verða sextugur, í fyrra skiptið
sem hann kom, en hann ferðaðist víða um
landið á hestbaki, dvaldi lengi í Múlakoti í
Fljótshlíð og naut leiðsagnar Ólafs Túbals
sem var leiðsögumaður á ferðum hans.
Skráðar teikningar Larsens fyrir Islendinga-
sagnaútgáfuna eru 188 talsins
þótt ekki hafi þær birst allar í
bókinni. „Á Landsbókasafni ís-
lands er til skemmtilegt eintak af
útgáfunni með sérstökum við-
auka af teikningum Larsens sem
fylgdu annars ekki útgáfunni að
öllum jafnaði,“ segir Vibekke.
Johannes Larsen bjó alla sfna
löngu ævi í fæðingarbæ sínum,
Kerteminde á Fjóni, og málaði
margar af sínum þekktustu
myndum þar. Hús hans hefur um
langt skeið verið safn þar sem
líta má myndir hans og heimili
óbreytt frá því hann bjó þar með
fjölskyldu sinni. I undirbúningi
er útgáfa bókar um ferðalög
listamannsins á norðlægar slóðir,
til Islands og Grænlands, og hefur Vibekke
Larsen tekið að sér að skrifa þann hluta bók-
arinnar sem lýtur að ferðum Larsens á Is-
landi. „Larsen hélt mjög nákvæmar dagbækur
á ferðum sínum og í þeim koma fyrir lýsingar
hans á fyrirmyndum sem hann segist hafa
málað með vatnslitum. Mér hefur ekki tekist
að hafa uppi á neinni þessara mynda, en þrjár
þeirra birtust í aukablaði með Berlingske
Tidende sem Gunnar Gunnarsson stóð að
vegna Alþingishátíðarinnar 1930. Þar á for-
síðu er litmynd af vatnslitamynd eftir Larsen
sem Gunnar hefur fengið til birtingar í blað-
inu. Hvar frummyndin er niðurkomin veit ég
hins vegar ekki,“ segir Vibekke Nielsen.
Vibekke Nielsen
„Johannes Larsen málaði talsvert af
vatnslitamyndum á ferðalögum sínum
um ísland 1927 og 1930,“ segir Vi-
bekke Nielsen.
Forsíða aukablaðs Berlingske Tidende í
tilefni 1000 ára afmaelis Alþingis 1930.
Öxarárfoss. Vatns-
litamynd eftir Jo-
hannes V. Jensen
1927. Birtist í Al-
þingishátíðarblaði
Berlingske
Tidende 1930.
AUÐUR EINLEIKSVERKANNA
Morgunblaðið/Ásdís
MARGRÉT Bóasdóttir sópran syngur sex stólvers með þeim Jörg Sondermann orgelleikara
og Noru Kornblueh sellóleikara og þar að auki syngur Margrét m.a. verk eftir abbadísina
Hildegaard frá Bingen í Þýskalandi.
Þriðja tónleikahelgi sum-
arsins í Skálholti hefst á
morgun, laugardag •
Flytjendur eru fj jórir að
þessu sinni með óvenju-
mörg einleiksverk á efn-
isskrám sínum.
SUMARTÓNLEIKAR í Skálholti hefjast
á morgun, laugardag, kl. 14 með erindi
Áma Heimis Ingólfssonar, doktorsnema
í tónvísindum, um tvísöng í íslenskum söng-
handritum eftir siðaskipti. Að því loknu kl.
15 leikur enski fiðluleikarinn Andrew Manze
einleiksverk fyrir barokkfiðlu. A efnis-
skránni er Svíta í A-dúr eftir Westhoff,
Passacaglia úr Rózenkranz-sónötunum eftir
Biber, Svíta nr. II eftir Westhoff og Partíta
nr. II í d-moll, BWV 1004, eftir Bach. Kl. 17
flytja þau Margrét Bóasdóttir sópransöng-
kona, Nora Kornblueh sellóleikari og Jörg
Sondermann orgelleikari trúarleg einsöng-
og orgelverk eftir Hildegaard von Bingen,
Jónas Tómasson, Jón Hlöðver Askelsson,
Snorra Sigfús Birgisson, Samuel Scheidt og
Johannes Koch. A sunnudag endurtekur
Andrew efnisskrá sína á tónleikum kl. 15 og
kl. 16.40 verður aftur flutt dagskrá með trú-
arlegum einsöngs- og orgelverkum. Þessari
þriðju tónleikahelgi Sumartónleika lýkur síð-
an á messu með þáttum úr tónverkum helg-
arinnar. Flutt verður stólvers úr fornu ís-
lensku sönghandriti í nýrri útsetningu
Snorra Sigfúsar Birgissonar tónskálds.
Meðal verka sem Margrét Bóasdóttir flytur
án undirleiks eru verk eftir Jón Hlöðver
Askelsson og Jónas Tómasson og verða þau
jafnframt frumflutt á morgun. Jón Hlöðver
hefur útsett og samið verk út frá Magnificat-
stefi úr Þorlákstíðum, en bæði á nýliðinni
Listahátíð og á Skálholtshátíð hefur þess verið
minnst með ílutningi Þorlákstíða að 800 ár eru
liðin frá fæðingu Þorláks helga. Jónas Tómas-
son fékk einn af eftirlætistextum Margrétar,
sem er „Eins og hindin sem þráir vatnslindir,
þráir sál mín þig, ó Guð“ úr Davíðssálmum, og
samdi verk til ílutnings nú.
Morgunblaðið/Kristinn
„MÉR fannst barokktónlistin vera frumstæð,
en við nánari skoðun sá ég að í raun var hún
mjög nútímaleg," segir fiðluleikarinn Andrew
Manze um fyrstu kynni sín af barokkinu.
Leikur á Gagliano-fiðlu frá 1782
Andrew Manze er einn fremsti barokk-
fiðluleikari heims og hefur verið einleikari og
gestaleiðari margra þekktra hljómsveita.
Hann leikur í eigin tríói, sem nefnist Trio
Romanesca, sem hlotið hefur verðlaun fyrir
upptökur á barokkverkum. í hittifyrra tók
hann við stöðu konsertmeistara barokk-
hljómsveitarinnar Academy of Ancient
Music og kennir að auki barokkfiðluleik við
Konunglega tónlistarháskólann í London. Þá
eru ónefndar tónleikaferðir hans og nám-
skeiðahald víða um heim.
Fiðluna sína skilur hann aldrei við sig á
ferðalögum, enda er hér um að ræða ómet-
anlegan dýrgrip sem smíðaður var í Napólí
árið 1782. „Eg hugsa að það skipti áheyrend-
ur minna máli hvort fiðlan er svona gömui
eða ekki, en fyrir hljóðfæraleikarann eru
ýmis smáatriði í gerð barokkfiðlu sem gera
honum betur kleift að túlka barokktónlist,“
segir Andrew. „I barokkfiðlu er notaður létt-
ari bogi en í venjulegum fiðlum og strengirn-
ir eru úr kindagöm en ekki stáli, sem þýðir
að þeir era mun viðkvæmari og slitna mjög
ört. Stálstrengirnir urðu mjög vinsælir eftir
seinna stríð og leystu nánast af hólmi
kindagamarstrengina, sem höfðu verið not-
aðir fram eftir öldum.“
Andrew segist hafa ánetjast barokktón-
listinni fyrir tilviljun og til langs tíma hafi
hann einkum leikið samtímatónlist og ekki
kært sig um barokktónlist. „Mér fannst hún
vera frumstæð, en við nánari skoðun sá ég að
í raun er barokktónlistin mjög nútímaleg.
Barokktónskáldin unna nefnilega hljóðfæra-
leikurum mikils frelsis við túlkun tónlistar-
innar, andstætt síðari tíma tónskáldum,“
segir Andrew. „Það era ekki skrifaðar marg-
ar skipanir í barokkverk og því er þessi stíll
afar gjöfull fyrir þann sem vill leggja eitt-
hvað í hann.“ Austurríska tónskáldið Hein-
rich Ignaz Franz von Biber segir Andrew
ákjósanlegt dæmi um þetta því hann beinlín-
is hafi gert ráð fyrir því að túlkandinn tæki
ýmsar ákvarðanir sjálfur um t.d. áferð og
styrk. „Biber var frábær fiðluleikarí sjálfur
og ágætt tónskáld, en hann skrifaði fátt ann-
að en nóturnar sem á að spila. Annað leyfir
hann manni sjálfum að ákveða og þar reynir
á innsæi hljóðfæraleikarans. Stundum er
barokkið borið saman við djass því sameigin-
legt einkenni beggja stíla er frelsið, sem
menn hafa í spilamennskunni. Passacaglían
sem ég leik eftir Biber um helgina er til að
mynda að grunni til fjórar nótur sem síðan
er spunnið út frá. Þegar Biber lék verkið
fyrst var hann í rauninni ekki búinn að semja
það heldur spann á staðnum út frá þessum
fjóram nótum og skrifaði verkið síðan eftir á.
Þegar ég leik verkið ætti það ekki að hljóma
ólíkt því sem verið væri að spinna á staðnum
og í því liggur hið rétta eðli barokktónlistar-
innar; að verið sé að skapa eitthvað þá stund-
ina. Veralegur hluti undirbúnings míns fer
þess vegna í að opna mismunandi leiðir að
tónlistinni og æfa spunann," segir Andrew.
Öll stólversin í einu
Á Sumartónleikum hefur jafnan verið flutt
eitt stólvers úr fornu sönghandríti í lok hverr-
ar tónleikahelgar, sem Snorri Sigfús Birgis-
son tónskáld hefur útsett að beiðni Sumartón-
leika, en um helgina verða þau öll leikin í röð.
Tvö stólversanna eru útsett fyrir söngrödd og
orgel og hin fjögur íyrir söngrödd og selló.
Margrét Bóasdóttir syngur versin með þeim
Noru Kornblueh og Jörg Sondermann, en þar
að auki syngur Margrét verk eftir m.a.
abbadísina Hildegaard frá Bingen í Þýska-
landi. „Hún var afar merkileg kona á sinni tíð,
en í ár eru liðin 900 ár frá fæðingu hennar,"
segir Margrét. „Það liggur ótrúlega mikið rit-
að mál eftir hana á sviði heimspeki, guðfræði
og tónlistar og segja má að hún sé í tísku um
þessar mundir því nú hefur verið gefinn út
fjöldi geisladiska með verkum hennar og
heildarútgáfa á nótum er væntanleg. Tónlist
hennar er afskaplega falleg og það er athygl-
isvert að skoða hennar starf með tilliti til
þeirrar staðreyndar að konum á miðöldum
var ekki unnt mikillar kunnáttu og enduðu
oftar en ekki á bálinu vegna þess,“ segir Mar-
grét.
Aðgangur er ókeypis á alla tónleika í Skál-
holti og boðið er upp á barnagæslu meðan á
tónleikunum stendur.
1 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 25. JÚLÍ 1998