Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1998, Blaðsíða 6

sölunnar með sérstökum lögum. Kálfholt var
prestssetursjörð um hundrað ára skeið. Petta
er víðlend kirkjujörð, með land að Þjórsá.
Þjórsártún og Lækjartún, sem áður hét Kálf-
holtshjáleiga, era byggð úr Kálfholtslandi. Ar-
ið 1926 bjó í Kálfholtshjáleigu Jón Jónsson, og
kona hans Rósa Runólfsdóttir síðar búandi að
Herríðarhóli í sömu sveit. 1. mars árið 1926
skrifar Jón sýslunefndinni í Rangárvallasýslu
bréf og óskar eftir meðmælum með því, að
hann fái keypta jörðina Kálfholtshjáleigu sem
var eign Kirkjujarðasjóðs eins og fjölmargar
jarðir í Rangárþingi eru. Eftir sýslufundinn
sendi sýslumaður Jóni bónda svarbréf þar
sem í meginmáli er skráð: „Meirihluti sýslu-
nefndarinnar telur varhugaverða sölu á Kálf-
holtshjáleigu, vegna væntanlegrar vatns-
virkjunar Urriðafoss og járnbrautarlagning-
ar austur yfir Þjórsá.“ Urriðafoss er skammt
fyrir neðan Þjórsárbrú. Það var mikið talað
og skrifað um járnbrautarmálið á öðrum og
þriðja áratug þessar aldar. Hinn 20. mars
1919 sótti fossafélagið Títan um sérleyfí til
virkjunar Þjórsár allrar. Hafði norskur verk-
fræðingur, G. Sætersmoen, athugað rennsli
hennar um tveggja ára skeið á árunum 1916-
1917. Títanfélagið dró umsókn sína síðar til
baka. Ekkert skeði svo í virkjunarmálunum
við Þjórsá fyrr en en Búrfellsstöðin var
byggð eftir lögum um Landsvirkjun árið
1964.
Enn er málið vakið upp á Alþingi eftir að
hljótt hafði verið um það í áratugi. Arið 1980 er
borin fram tillaga til þingsályktunar um raf-
knúna járnbraut. Flutningsmenn era: Þórar-
inn Sigurjónsson, Guðmundur G. Þórarinsson
og Jóhann Einvarðsson. Upphaf tillögurnar er
þannig: „Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni
að láta fara fram könnun á hagnýtu gildi þeiiTa
hugmynda, sem upp hafa komið um rafknúna
jámbraut til notkunar á mestu þéttbýlisstöð-
um Suðvesturlands og austur yfír fjall.“ í
greinargerð með þingsályktunartillögunni er
rætt um orkukreppu, gjaldeyrissparnað með
meira. Svo og telja flutningsmenn að járnbraut
auki öryggi og sjálfstæði þjóðarinnar. Flutn-
ingsmenn tillögunar telja eðlilegt að gaum-
gæfilega verði athugað hvort ekki sé hag-
kvæmt að koma upp rafknúnum farartækjum
og rafknúinni jámbraut um þau svæði sunnan-
og suðvesturlands þar sem flutningar eru
mestir.
I þingskjölum kemur fram, að Þórarinn Sig-
urjónsson bóndi og alþingismaður í Laugar-
dælum hefur leitað til Hinriks Guðmundsson-
ar, verkfræðings, sem svo aftur leitaði til ráð-
gjafaverka í járnbrautarmálum í Þýskalandi.
Einnig leitar verkfræðingurinn til Almennu
verkfræðistofunnar hf. í Reykjavík. Bæði þessi
fyrirtæki lýsa sig fús til að vinna saman að
þessu verkefni. Þýska fyrirtækið telur að at-
hugun muni taka 6 mánuði og kosta um 450
þús. D.M., um 18,1 milljón krónur. Þórarinn
Sigurjónsson segir m.a. í þingræðu 27. janúar
1981: „Með flutningi þessarar tillögu viljum við
flutningsmenn fá úr því skorið, hvort ekki sé
tímabært að koma upp rafknúinni járnbraut
um þéttbýlustu svæði landsins til vöruflutninga
og e.t.v. mannflutninga. Meðal annara þjóða er
járnbraut talin ódýrasta og afkastamesta flutn-
ingatæki á landi sem hægt er að fá, þar sem
hún hentar. Og með það í huga, að stöðugt
hækkar verð á erlendum orkugjöfum. „Við eig-
um að nota okkar innlendu orkugjafa og spara
þannig erlendan gjaldeyri," sagði Þórarinn í
þingræðu, þegar hann lagði áherslu á að ræki-
leg athugun færi fram á hagkvæmni á rekstri
jámbrautar um Suðurland og Suðurnes.
í um það bil heila öld hafa umræður um
járnbrautarlagnir á Islandi skotið upp kollin-
um annað kastið þó með hléum allt til Alþingis-
hátíðarársins 1930, en það ár era 800 bílar í
eigu Reykvíkinga og þörfin á betri vegum á
allri landsbyggðinni orðin brýn, en hægt mið-
aði með hestvögnum á vegum sem ruddir voru
með hökum og skóflum. Draumurinn um eim-
reiðina rættist ekki þó að erlendu sérfræðing-
arnir, sem hingað komu og athuguðu aðstæður
sæju engin vandkvæði á því að leggja jám-
braut fyrir eimreið austur í sveit. I dag eigum
við raforkuna og virkjunarmöguleikana, en fátt
bendir til þess að innlend orka eigi eftir að
knýja hraðlestir um Suðurlandsundirlendið í á
nými öld. Ný verkmenning við vegagerð hófst
hér á landi með tilkomu þungavinnuvéla í
seinni heimsstyrjöldinni og bifreiðar og flug-
vélar hafa í áratugi sannað ágæti sitt sem góð
og örugg samgöngutæki.
Heimildir:
Vaskir menn. Þorsteinn Thorarensen, útg.
1971.
Tímarit verkfræðingafélagsins 1920, 1924 og
1926.
Alþingistíðindi: 1980 og 1981.
Sýslufundargerðir Rangárvallasýslu.
Eimreiðin. Dr. Valtýr Guðmundsson.
Járnbrautin í Reykjavík: Árbæjarsafn 1982.
íslenskir búfræðikandidatar, Guðm. Jónsson,
skólastj.
Þyrnar: Þorsteinn Erlingsson.
Höfundurinn býr ó Hvolsvellí.
TRYLLTUR HAMLET
OG ÆFÐUR SPUNI
sýning verður ekki hrist fram úr erminni, en
hún ber það einnig með sér að leikstjórinn
hefur ráðið ferðinni því þetta er leikstjómar-
leg útfærsla á verkinu, Hamlet sjálfur minn-
ir á strengjabrúðu, bæði innan verksins og
einnig frammistaða leikarans/pönkrokkar-
ans Andrius Mamontovas.
Hvorutveggja goðsögnin um leikstjórann
og að hann fór þá leið að velja þekktustu
rokkstjömu Litháen í aðalhlutverkið varð til
þess að mikil eftirvænting ríkti fyrir frum-
sýningu og i kjölfar hennar urðu gríðarlegar
umræður þar sem heimamönnum sýndist
sitt hverjum um árangurinn. Andrius
Mamontovas er söngvari í rokksveitinni
Foye sem nýtur mikilla vinsælda í heima-
landinu. Hann verður ekki sérlega minnis-
stæður fyrir hlutverkið en fellur vel að heild-
armyndinni með sterkri líkamlegri tjáningu
og kröftugri raddbeitingu. Nekrosius hefur
sagt um valið á aðalleikaranum að hann
skorti vissulega þjálfun hins skólaða leikara
en um leið sé hann laus við allar klisjuhug-
myndimar um hvernig eigi að túlka Hamlet
og fara með textann. „Mamontovas er full-
trúi fjöldamenningarinnar sem er trúverð-
ugri en hámenning hinna útvöldu. Ef einhver
segir að sýning mín á Hamlet sé ætluð fjöld-
anum þá tek ég því sem meðmælum," segir
Nekrosius.
Hamlet Nekrosiusar er ungur og hefur
tekið geðveikina í arf, hann á sér aldrei neina
von, hann hefur engu að tapa en ekki heldur
neitt að vinna. Það er aldrei spuming um
hvort heldur einfaldlega hvernig, Hamlet
verður ekki bjargað frá örlögum sínum.
„Harmleikurinn felst í því að Hamlet fórnar
ástinni fyrir hefndina," segir leikstjórinn.
Eitt af fallegri atriðum sýningarinnar er
einmitt þegar Ofelía leitar eftir ástum Ham-
lets og hann getur ekki, vill ekki eða langar
ekki. Leikkonan Gabriele Kuodyte er stór-
kostleg Ofelía, viðkvæm og brothætt, barns-
leg og ör, kemur sífellt á óvart. Krónborgar-
kastali verður í meðfórum Nekrosiusar og
leikmyndarhöfundarins Nadezdu Gultiajevu
að átakasvæði án sögulegi'ar eða raunveru-
legrar skírskotunar, eins konar kaótískt sál-
arlandslag þar sem ís bráðnar, vatn rennur
og eldur brennur til ösku án afláts og án
nokkurs sjáanlegs tilgangs. Sá áhorfandi
sem leitar að táknrænum vísunum og skil-
greinanlegum túlkunarleiðum lendir á villi-
götum, myndskynjun höfunda sýningarinn-
ar virðist ekki þjóna þess háttar rökhugs-
un heldur elta tilfinningar, hverfast um
sjálfa sig, vísa inn fremur en út. Á
stundum er áhorfandinn skil-
inn eftir án kennileita,
Mest eftirvænting á hátíðinni var bundin
við litháíska sýningu á Hamlet í leikstjóm
Eimuntas Nekrosious. Sýningin hefur farið
sigurför um leiklistarhátíðir í Evrópu og
Kanada á undanfórnum mánuðum - var
frumsýnd í maí í fyrra - og stendur að
flestu leyti undir þeim gríðarlegu hrósyrð-
um sem um hana hafa fallið, þó ýmsar
vangaveltur kvikni og hægt sé að vera mis-
jafnlega upprifinn yfir einhverjum þeirra
ótalmörgu hugmynda og útfærsluleiðum
sem farnar eru. Þetta er einnig merkilegt í
ljósi þess að nánast enginn þeirra sem séð
hefur sýninguna utan Litháen er í aðstöðu
til að meta textameðferð og gera sér ein-
hverja nothæfa grein fyrir því hvernig hann
er meðhöndlaður, fyrst af leikstjóra og síð-
an af leikurum. Fjölmörgu er breytt og
ýmsu sleppt, enn öðru er greinilega snúið
við og fært til innan verksins og þó
stærstu breytingarnar fari tæplega fram-
hjá þeim sem er sæmilega kunnugur verk-
inu þá eru ótal atriði sem (örugglega!)
sleppa í gegn. Þrátt fyrir þetta heldur sýn-
ingin athygli (flestra) áhorfenda í fjóra
klukkutíma með gífurlega sterku myndmáli,
mikilli líkamstjáningu leikaranna og hráum
leik þar sem öllu er sleppt lausu og engu
haldið eftir. Sumir hafa sagt að einmitt af
þessum ástæðum sé þetta sýning sem henti
vel til útflutnings og á alþjóðlegar leiklistar-
hátíðir; aðferðin sé mjög þakklát því ekki
reynir á skilning áhorfenda á tungumálinu
sem leikið er á. Fjölmargar merkar upp-
færslur á klassískum leikritum standi
fastari fótum í textanum og séu
HAMLET frá Litháen
með frystan rýting í
höndunum.
Norrænir leiklistardagar
og árleg alþjóðleg leiklist-
arhátíð voru haldin sam-
tímis í Tampere í Finnlandi
í liðinni viku. Hátíðin hófst
þriðjudaginn 11. ágúst og
lauk á sunndag. Hávar
Sigurjónsson var í
Tampere og sá það
helsta sem í boði var.
ÞETTA er 30. árið sem alþjóð-
lega leiklistarhátíðin er haldin í
Tampere. Hátíðin hefur á þeim
tíma vaxið að umfangi og
orðstír en Tampere hefur um
langt skeið verið kölluð leikhús-
borg Finnlands enda eru þar
um tuttugu starfandi atvinnu-
leikhús auk alls kyns leikhópa, þó íbúafjöld-
inn sé ekki nema um 180 þúsund. Á Tampere-
hátíðinni er reynt að bjóða upp á það mark-
verðasta sem komið hefur á fjalimar í
finnskum leikhúsum undangengið leikár auk
erlendra sýninga af ýmsum toga.
Norrænir leiklistardagar hafa verið haldn-
ir á tveggja ára fresti frá 1992 og hafa Norð-
urlöndin tekið að sér framkvæmdina hvert á
eftir öðru. Nú var komið að Finnunum og til-
valið að halda leiklistardagana samhliða
Tamperehátíðinni því fyrir vikið urðu sýn-
ingamar fleiri og fjölbreyttari.
Hamlet frá Litháen
ekki síðri leikhúsupplifun en nái ekki al-
þjóðlegri athygli vegna þessa.
Vafalaust hefur einnig sitt að segja að leik-
stjórinn, Nekrosious, hefur náð þeirri eftir-
sóknarverðu stöðu að verða hálfgerð goð-
sögn í leikhúsheiminum, hann er sagður ólík-
indatól hið mesta, sjúklega þunglyndur og
loki sig af langtímum saman, hann krefjist
ótrúlegrar hollustu af leikurum sínum, þeir
verða að æfa mánuðum saman, oftar en ekki
fyrir litla eða enga borgun og við erfiðar að-
stæður. Sýningin á Hamlet ber það með sér
að æfingatíminn hefur verið langur því svona
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 22. ÁGÚST 1998