Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1998, Blaðsíða 12

minni óskert. Afi minn hafði róið margar ver-
tíðii hjá föður hennar, og þar sem hann hafði
rláio mörgum árum áður en ég fæddist, lang-
aði mig að vita um þau kynni, sem Kristín
íaiði haft af honum og öðrum vermönnum.
Sg spurði líka um lífslind Hellnamanna.“
Afram heldur frásaga Kristínar um þessa
ífslind Hellnamanna og vil ég aðeins vitna til
þessarar frásagnar, sem er á bls. 366-368 í
nefndri bók.
Stundum finnst mér S.V. tala í véfréttastíl.
T.d. segir hann: „Síðan kemur aðkomumaður
ið Hellnum og sér með gestsaugum breyt-
ingarnar sem halda linnulaust áfram. Eitt
vorið á áttunda áratugnum lá eitthvað í loft-
inu.“ Eg finn ekki samhengið í þessum orðum
og því sem á eftir kemur. Þar talar hann um
að jarðir fari í eyði hver af annarri og útræðið
sé að fiytjast að Stapa. Hann nefnir líka kaup
LIU á Skjaldartröð, „og var það vel,“ segir
hann. Því miður næ ég þessu ekki. Eg var
einn af þeim, þó burtfluttur væri, sem var
ánægður með þessi kaup, en það verð ég að
segja að ekkj hafa þeir staðið undir mínum
væntingum. Eg trúði því að þessi öflugu sam-
tök létu eitthvað að sér kveða til að bæta
þennan sað, t.d. með skógrækt, þar sem þeir
hafa yfir að ráða miklu kjörlendi til slíkra
hluta. Mér finnst að „óðalsbændurnir" í
Skjaldartröð mættu taka leiguliðann Bjarna í
Hraunborg sér til fyrirmyndar.
S.V. gerir landbúnaðinn að umræðuefnu og
segir þar að hver jörðin af annarri hafi farið í
eyði og nú sé aðeins búskapur stundaður á
einum stað, þ.e. Laugarbrekku. Ekki er ég
viss um að Olína frænka mín á Okrum sé sátt
við þessa fullyrðingu hans og hefði hann lítið
þurft að hafa fyrir að afla sér réttra upplýs-
inga um þessi mál.
Það er öllum ljóst sem vilja vita, að þróunin
í landbúnaði hefur ekki verið hagstæð ýms-
um jaðarbyggðum landsins og átt undir högg
að sækja. Því er nú komið sem komið er. Aft-
ur á móti hefir gengi sjávarútvegs verið já-
kvætt fyrir þessa byggð þótt útræði hafi
lagst af á Hellnum, a.m.k. í bili, vegna þess að
loksins var gerð sú aðstaða við Arnarstapa-
höfn að sæmilega er viðunandi. Sjómenn
selja nú afla sinn samdægurs á fiskmarkaði.
Eg er viss um að hvorki ég né S.V. vildum
hverfa til þess fyrirkomulags sem ríkti í þess-
um efnum á okkar uppvaxtarárum.
Það er engu líkara en það hafi legið illa á
mínum frænda, þegar hann heimsótti sínar
æskustöðvar. Undir einni myndinni sem fylg-
ir texta hans, stendur: „Öllu hefur heldur
hnignað öðru en Stapafellinu." Það er heldur
ónotalegur tónn sem hann sendir hinum nýju
íbúum á Hellnum, sem breytt hafa ásýnd
staðarins svo um munar og eftir er tekið.
Ekki ætla ég að standa í vöm fyrir þetta fólk.
Það er örugglega fært um það sjólft. Eitt vil
ég þó leyfa mér að nefna, en það eru jákvæð
afskipti þess af framfaramálum í hinu unga
bæjarfélagi Snæfellsbæ. Hugmyndin um vist-
vænt sveitarfélag er frá því komin og væri vel
ef takast mætti að verða fyrst sveitarfélaga til
að ná fram þessu þarfa verkefni. Okkar kyn-
slóð er skuldug við landið langt aftur í aldir og
kominn tími til að við hyggjum að okkar eigin
skinni og færum loks að vinna í okkur sjálf-
um, því upphafið er í eigin ranni. Það er kom-
inn timi til að hamla gegn hinni köldu og
hörðu efnishyggju, sem er að tröllríða heims-
byggðinni. Eg ber miklar og góðar væntingar
til Bergmannshjónanna og allra hinna. Frá
öllu þessu fólki hefur stafað velvild og bjart-
sýni, sem ekki veitir af. Þetta fólk hefur sýnt
að það hugsar lengra en út að sínum eigin
túngarði. Hellnar eru ekki lengur eyland,
heldur einn hlekkur í þeirri keðju sem tengir
saman allar byggðir Snæfellsbæjar.
Að lokum vil ég minnast á nýjan atvinnu-
veg, ferðaþjónustuna landsbyggðarinnar.
Þetta verður ört vaxandi atvinnugrein eftir
því sem samgöngur batna. S.V. hefur því
miður víst ekki tekið eftir að hið 60 ára gamla
fiskhús við fjöruna er orðið að vinalegu og
vinsælu kaffihúsi. Það er ánægjulegt þegar
ungt fólk á staðnum fær góðar hugmyndir og
framfylgir þeim eins og hér hefur verið gert.
Eg hefí sem betur fer haft möguleika á að
dvelja í minni fomu heimabyggð á sumrin og
hefi óspart notið þess að sitja þama úti á ver-
öndinni yfir kaffibolla og koníakstári og
hlustað á hina glaðværu sinfóníu bjargfugls-
ins innan frá Baðstofu eða horfa á iðandi
mannlífið á góðviðrisdögum. Þetta em mikil
forréttindi.
Ég vildi ráðleggja vini mínum og frænda
að koma hér við næst, ef hann kynni að eiga
leið um að huga að fótsporam ungs drengs
sem var á leið út á Skerið með færið sitt. Eg
er viss um að hann færi til baka með ljós í
hjarta og góðar minningar úr fjarskanum.
Höfundurinn er fyrrum kaupmaður á Hellnum og síð-
ar grunnskólakennari á Hellissandi.
YFIR borginni, 1914-18, olía á léreft, 141x198 cm, Tretjakov safnið, Moskvu.
ÁST OG LEIKSVIÐ
Meðal merkra listviðburða sumarins í Lundúnum
er sýninq allnokkurra verka Marcs Chaqalls á
Royal Academy of Art oq stendur hún til 4. október.
Flest eru frá árunum 1914-20 oq hið afmarkaða
myndefni tenqt ást oq leiksviði. Koma að meginhluta
frá Moskvu og Pétursborg, en einnig frá söfnum í
París, New York, Munchen oq London. Máluð á
umbrotasömu tímabili á ferli listamannsins, áður en
hann yfirgaf Rússland fyrir fullt oq allt 1922. Margar
myndanna hafa aldrei verið sýndar á Vesturlöndum
fyrr, og bykir BRAGA ÁSGEIRSSYNI tilefni
að vekja athygli hér á.
FJÖLLISTAMAÐUR, 1918, blek á pappír,
32,4 x 22,4 cm. Nútímalistasafnið í París.
MARGUR mun minnast
Marcs Chagalls, sem
vinalega gamla bros-
leita mannsins, er mál-
aði svo yfirmáta elsku-
leg og himnesk mynd-
verk í bland við
bernska lífshamingju,
hugsýnir og drauma. Hann varð háaldraður,
fæddur 1887 og lifði til 1985, skorti einungis
tvö ár á hundraðið, þannig að ljósmyndir sem
birtust af honum eftir miðbik aldarinnar,
sýndu mann á efri áram. Þá var hann þegar
orðinn einn af lykilmönnum málverksins á
þessari öld, og myndir hans eins og samlagast
tímunum.
En allt á sér bakgrann og sögu, málarinn
eitt sinn ungur og fátækur, átti naumast í sig
og á. Gat skeð á fyrri Parísaráranum 1910-14,
að ein síld, hárnákvæmt skorinn í sundur um
miðju, deildist á tvo daga, ásamt nokkram til-
fallandi brauðskorpum. Var þó sæll og ánægð-
ur með lífið, þótt ástandið vekti stundum upp
þá frómu ósk að vin hans, skáldið Blaise
Cendrars, bæri að garði og byði til dögurðar.
Þá var fólki fyrirlagt að bíða áður en það gekk
inn í vinnustofu hans, málarinn þurfti ráðrúm
til að klæða sig þar sem hann vann alltaf nak-
inn. I það heila líkaði honum ekki að vera í föt-
um og var gróflega hirðulaus í klæðaburði. Og
enginn keypti myndir af listamanninum, sem í
sköpunarákafa sínum hugleiddi yfirhöfuð ekki
hvort sala verkanna væri raunhæfur mögu-
leiki.
Þetta er engin þjóðsaga, málarinn sjálfur
heimildarmaðurinn í ágripskenndri lífssögu
sinni, Ma vie, Líf mitt, sem hann skrifaði á
móðurmáli sínu í Moskvu 1921-22, þá haldinn
nokkra þunglyndi og óvissu um framtíðina.
Bella Chagall, fyrri kona hans, þýddi hana á
frönsku, sú sama íðilfagra Bella, ímynd ástar-
innar, sem bregður svo oft fyrir í dúkum hans.
Tímarnir fyrir heimsstríðið og byltinguna
bára í sér mikla óvissu í Rússlandi, í Péturs-
borg fundaði Dúman stíft. „Ég mála dúka
mína. Mamma leiðbeinir mér þegar ég mála.
Henni finnst til dæmis að á myndinni Fæðing
ætti magi hinnar ófrísku konu að vera meira
áberandi, spenntari. Ég verð á augabragði við
ósk hennar. Það reynist rétt. Kroppurinn öðl-
ast líf. Bella kemur með blá blóm tíl mín með
grænum greinum inni á milli. Hún er alveg
hvítklædd með svarta glófa. Ég mála mynd af
henni..."
Þegar þau Bella Rosenfeld vora að draga
sig saman var móðir hennar fullkomlega á
móti ráðhagnum og sagði við dóttur sína:
„Heyrðu mig, mér virðist hann ofan í kaupið
setja rauðan lit á kinnamar. Hvað verður
hann sem eiginmaður, þessi pjatti, sem er
hvítur og rauður eins og ung stúlka? Hann
kemur aldrei til með að geta séð fyrir sér. Með
honum munt þú fara í hundana, stúlka mín
góð, þú ferð í hundana fyrir lítið. Og svo er
hann að auki listamaður. Hvað er nú það?...
Hvað mun fólk segja?...“
Bella var mikla og stóra ástin í lífi Chagalls,
músa og heilladís listar hans, allar götur til
andláts hennar 1944, þá átti málarinn bágt og
gat ekki snert pentskúf í 10 mánuði.
Margt misjafnt upplifði Chagall á fyrstu ár-
um ferils síns í Vitebsk og Pétursborg. Eitt
sinn eftirgerði hann mjmd eftir málarann
Levitan og sýndi glermeistara nokkram sem
honum til mikillar undranar galt 10 rúblur
fyrir. Nokkram dögum seinna átti hann leið
framhjá verslun mannsins og sá þá mynd sína
í glugganum með áritun Levitans (!), fór inn
og spurði hverju það sætti. Meistarinn brosti
og bað hann um að gera fleiri. Nokkra seinna
kom Chagall með bunka af eigin verkum í
þeirri von að kannski gæti hann selt eitthvað
af þeim. En litlu seinna, þegar Chagall kom til
að athuga hvort það hefði gengið eftir, rak
meistarinn upp stór augu og spurði „afsakaðu,
herra, en hver ert þú?, ég þekki þig ekki. A
þann veg missti listspíran unga fimmtíu mynd-
ir. Og sem fleiri rak hann sig á þau fornu
sannindi, að vinir era fjandmenn í dulargervi,
læðast inn í hús þitt, éta mat þinn, drekka vín
þitt og reka hníf í bak þér. „Ég hugleiði vini
mína, vora þetta virkilega vinir? Fyrsti æsku-
vinur minn, sem ég unni svo heitt yfirgaf mig,
losaði sig við mig líkt og grisja skilur sig frá
sári. Og hvers vegna? Meðan hann var enn
nemandi við listakademíuna, eignaði hann sér
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 22. ÁGÚST1998