Lesbók Morgunblaðsins - 05.09.1998, Blaðsíða 7

Morgunblaðið/RAX
,VIÐ þurfum að mæta breyttum heimi, landamæralausum heimi, og það gerum við ekki með því að einangra okkur, heldur eingöngu með því að efla okkar stoðir í menningarlífinu," segir
Hjálmar H. Ragnarsson, forseti Bandalags íslenskra listamanna.
þeir sem sjá eingöngu gróðann í listunum
muni eflast og ná enn sterkari tökum en þeg-
ar er orðið, sérstaklega á æskufólki. Eg hef
reynslu af því að fara á milli skóla og kynna
tónlist fyrir börnum og unglingum. Okkur
var alls staðar tekið með kostum og kynjum
og eftir á að hyggja hugsar maður til þess
með eftirsjá hversu sjaldgæft það er að lista-
menn komi í eigin persónu með list sína til
barnanna. Það eru alltaf einhverjir milliliðir,
útvarpsstöð eða sölumenn af einhverju tagi.
Eg tel þetta eitt mikilvægasta málið í menn-
ingarstefnu til framtíðar að yfirvöld mennta-
mála opni skólana fyrir listamönnum svo þeir
geti unnið með börnunum í návígi. Þegar ver-
ið er að ræða um menntun og eflingu skóla-
kerfisins þá á að hafa það að leiðarljósi að
efla skapandi og gagnrýna hugsun hjá börn-
unum. Það litla sem hefur verið gert á þessu
sviði hefur skilað ótrúlegum árangri og við
ættum að gera miklu meira af slíku.“
Er þetta ekki sjónarmið sem á undir högg
að sækja einmitt nú þegar öll áhersla er
lögð á að efla raungreinakennsluna?
„Jú, og eflaust er pottur brotinn í því efni.
En það þarf líka að kenna börnunum að tveir
plús tveir geta hugsanlega verið fimm! Þá
skilja þau enn betur að það er af hagkvæmnis
ástæðum betra að tveir plús tveir séu fjórir.
Það er þetta sem er svo mikilvægt og hefur
því miður orðið undir í umræðunni."
Þú nefndir áðan menningarlega stétta-
skiptingu. Geturðu skýrt þetta betur?
„Hún lýsir sér þannig að í þjóðfélaginu
hafa skapast margs konar hópar sem hafa
ekki lengur skírskotun til sameiginlegs
menningarlegs bakgrunns. Aðstæður hafa
gjörbreyst frá því sem áður var þegar hér
var bara ein útvarpsrás og ein sjónvarpsrás.
Menningarstefna ríkisútvarpsins á þeim ár-
um var með þeirri reisn að landsmenn gengu
þar að sameiginlegum þekkingargrunni. Nú
er að alast upp fólk í landinu sem þekkir ekk-
ert annað úr fjölmiðlum heldur en þvaður um
popptónlist og kvikmyndastjömur. Það veit
ekki hvað er að gerast í landinu og veit
hvorki hverjir eru ráðamenn landsins né
hvaða mál eru í brennidepli hverju sinni.
Unglingar og börn geta orðið svo menningar-
lega afskipt að þau komast til fullorðinsára
án þess að vita nokkuð af þessu tagi. Eg er
líka sannfærður um að þetta tengist þeim erf-
iðleikum sem margir unglingar eiga í við að
fóta sig í samfélaginu. Þeir standa utan við
þennan sameiginlega grunn þekkingar og
menningar, verða utanvelta."
Eru ekki ákveðin tengsl á milli hinnar
menningarlegu stéttaskiptingar sem þú
lýsir og þess að pólitískar andstæður í
þjóðfélaginu virðast orðnar mun óljósari en
áður var?
„Það er einkenni okkar tíma að skiptingin
er ekki lengur á milli félagshýggju og einka-
hyggju, ekki á milli vinstri og hægri, heldur
er þjóðfélagið að skiptast menningarlega á
milli þeirra sem ráða og eiga peninga og
hinna sem standa utan við, fylgjast ekki með
og láta hverjum degi nægja sína þjáningu í
þeim skilningi. Við verðum að gera okkur
grein fyrir því að menningin snertir öll svið
þjóðfélagsins. Það er ekki hægt að skilja
efnahagsmál, umhverfismál, menntunarmál
og mannréttindamál frá menningarmálun-
um. Menning er ekki bara listir, heldur
starfsemi manna í víðustum skilningi. Á síð-
ustu árum eru sjónarmið menningarinnar að
koma inn í ákvarðanatökur á öllum sviðum.
Ég get nefnt sem dæmi að Alþjóðagjaldeyr-
issjóðurinn stendur nú fyrir ráðstefnu um
þátt menningarinnar við ákvarðanatöku í
lánafyrirgreiðslu sjóðsins. Um allan heim
eru menningarsjónarmið að verða eitt af
mikilvægustu atriðunum í þjóðmálaumræðu.
Hér á Islandi erum við mjög stutt á veg
komin og gott dæmi um fornaldarlegan
hugsunarhátt okkar er að við höfum hér þrjú
sérstök atvinnuvegaráðuneyti sem eru eins
konar umboðsskrifstofur fyrir ákveðna þætti
atvinnulífsins, en við höfum ekkert menning-
armálaráðuneyti.
I öllum löndum þar sem stjórnvöld láta sig
menningarmál einhverju varða er verið að
stokka upp stjórnsýsluna í menningarmál-
um. Hér á Islandi þarf að gera uppskurð á
stjórnsýslu menningar, ekki bara hjá ríkinu
heldur líka hjá listastofnunum sjálfum og hjá
sveitarfélögunum. Núverandi meirihluti í
Reykjavíkurborg hafði upp fögur fyrirheit á
sínum tíma. Því miður hefur lítið orðið úr
efndunum.
Á hinn bóginn hafa listamenn verið mjög
hikandi og tregir til að fallast á breytingar
vegna innbyggðs ótta um að til standi að
taka eitthvað af þeim. Afstaða listamann-
anna mótast of mikið af þeirri slæmu reynslu
að sífellt sé reynt að rífa af þeim alla hluti,
skera framlög til lista niður, þannig að þegar
fram koma hugmyndir frá stjórnvöldum eða
öðrum utanaðkomandi um breytingar eru
fyrsta viðbrögð listamanna alltof oft að tor-
tryggja þær.“
Finnst þér að í viðhorfum stjörnvalda komi
fram tilhneiging til að einangra listimar
frá öðrum þáttum þjóðlífsins?
„Þetta sjónarmið er á undanhaldi. Mér
finnst síaukinn skilningur vera fyrir því að
listirnar í landinu séu ekki sérstakur akur
sem borið er á á vorin og uppskeran sett í
hlöðu að hausti. Listirnar eru alls staðar,
snerta allt og eiga erindi við alla. Þetta er
kannski það mál sem við höfum lagt hvað
mesta áherslu á undanfarin ár, að stjórnvöld
mótuðu raunverulega menningarstefnu sem
tæki tillit til allra þátta. Við þurfum að mæta
breyttum heimi, landamæralausum heimi, og
það gerum við ekki með því að einangra okk-
ur, ekki með boðum og bönnum, heldur ein-
göngu með því efla okkar stoðir í menningar-
lífinu. Við eigum líka að vera þátttakendur í
þeirri vinnu sem fer fram í mótun menning-
arstefnu Evrópu sem heildar. Því miður höf-
um við hingað til verið í hlutverki áhorfend-
anna hvað það varðar en það virðist vera að
vakna skilningur fyrir því að við þurfum að
koma að þessu starfi með beinni og virkari
hætti.“
Hvað á Bandalag íslenskra listamanna við
þegar það krefur stjórnvöld um menningar-
stefnu?
„Við viljum menningarsýn til framtíðar,
þar sem við sjáum fyrir okkur hvers konar
þjóðfélag við viljum byggja upp. Ég sé fyrir
mér fijálst og fullvalda ríki þar sem töluð er
íslenska, þar sem hinn skapandi vilji fólksins
fær einhveiju ráðið og að hér ríki velferð
meðal fólksins. Þetta geta líklega flestir tekið
undir en þetta gerist ekki af sjálfu sér. Til
þess að þetta megi verða verðum við að brjót-
ast úr forsjá staðnaðrar peningahyggju og
taka í auknum mæli mið af sjónarmiðum og
forsendum sem eiga rætur sínar í menning-
arlegum bakgrunni okkar. Sem dæmi um
þetta má nefna tvö heitustu málin sem eru til
umræðu hjá okkur í dag, gagnagrunnsmálið
og virkjunaráætlanh- á hálendinu. Bæði þessi
mál fela í sér menningarlegar forsendur sem
ekki verður horft framhjá. Það er ákveðin
menningarstefna ef ákveðið verður að leggja
stór hálendisvæði undir vatnsaflslón fyrir
virkjanh'. I mínum huga felst í slíkri ákvörð-
un vísbending um menningarstig, sem lýsir
sér í hugsun um að það sé ekkert framhald
og engin forsaga. Á því menningarstigi er
engin virðing borin fyrir forfeðrunum og ekk-
ert er hugsað til þess að framtíðarkynslóðirn-
ar eigi einhverju að ráða um það í hvernig
umhverfi þær búa. Þetta er vissulega menn-
ingarstig en sú menningarstefna sem BIL
hefur óskað eftir af stjórnvöldum leitar ofar
en þetta.“
Við verðum að gera okkur
grein fyrirpví að menn-
ingin snertir öll svið
þjóðfélagsins. Það er ekki
hœgt að skilja efnahags-
mály umhverfismál,
menntunarmál og mann-
réttindamálfrá menning-
armálunum.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 5. SEPTEMBER 1998 7