Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1998, Blaðsíða 3

LESBÖK MORGLJNBLAÐSINS - MENNING LISTIR
23. TÖLUBLAÐ - 73.ÁRGANGUR
EFNI
„Mannkyns menning
málum blandar“, segir Stephan G. Stephans-
son í kvæði. í síðari grein sinni um bók-
hneigða kotunga segir Viðar Hreinsson nánar
af Tómasi á Hróarsstöðum, sem fann hug-
svölun í leikritum Skakespeares og Holbergs,
aðrir eins og Stephan G. voru „út í heim af
vinum sendir". Teiur höfundurinn að fróð-
leiksfýsn og dálæti á bókum hafí legið í
menningarumhverfí bændaþjóðfélagsins.
Bærinn við brúna
er Selfoss við Ölfusárbrú og það var
einmitt tilkoma brúarinnar sem skapaði
skilyrði fyrir bæjarmyndun þarna. Gísli
Sigurðsson hefur
verið með mynda-
vélina á Selfossi
og kemst að raun
um að bærinn og
sérstaklega bæj-
armiðjan geti tal-
izt öðrum bæjum
verðug fyrirmynd. Jafnframt er rakin
saga þessa verzlunarstaðar frá því
Tryggvi Gunnarsson byggði verkfæra- og
verkamannaskúr, sem nefndur var
Tryggvaskáli og síðar var það einmitt í
Tryggvaskála sem Sinion Jónsson setti
upp dálitla búðarholu.
Helsinki
verður ein af níu menn-
ingarborgum Evrópu
árið 2000 eins og
Reykjavík. Undirbún-
ingur er þar kominn vel
á veg og er lögð áhersla á að hátíðarhöldin
skili sér til hins almenna borgara og skilji
eitthvað annað eftir sig en menningarlega
timburmenn. Þröstur Helgason heimsótti
borgina nýlega og sat meðal annars blaða-
mannafund með framkvæmdastjóra menn-
ingarársins 2000, Georg Dolivo.
Siglingar íslendinga
og landafundir á þjóðveldisöld, er heiti á
grein eftir Guðmund Hansen, fyrrverandi
skólastjóra. Þar andmælir hann þeirri
skoðun Gunnars Karlssonar prófessors, að
norrænir menn hafi fyrstir Evrópumanna
kannað strendur Norður-Ameríku. Telur
höfundurinn að ekki sé vitað til þess að
aðrir en íslendingar hafi kannað og byggt
Grænland og tekið þátt í landaleit í fram-
haldi af því.
Doktorsritgerð
Charlotte Kaiser við nor-
rænudeild Kielarháskóla
ljallar um sjúkdóma í Is-
lendingasögunum og
hvemig þeir vom með-
höndlaðir. í samtali við
Hildi Einarsdóttur segir
hún, hvers vegna hún
ákvað að rannsaka þetta
efni og að ein mikilvægasta niðurstaðan
hafi verið að hægt sé að sjá það að höfund-
ur eða höfundar Islendingasagnanna
þekktu kenningar Hippokratesar sem
nefndur hefur verið faðir læknisfræðimiar.
FORSÍÐUMYNDIN: Á forsíðunni er hluti verksins „Lockerroom" eftir Roni Horn, unnið úr Ijósmyndum, sem
hún tók í Sundhöll Reykjavíkur. Samtal við listamanninn er ó bls. 6 og 7.
ARTHUR RIMBAUD
SOFANDINN í
DALNUM
SÖLVI BJÖRN SIGURÐARSON ÞÝDDI
Með grónum bökkum byltist á um dalinn
og breiðii' ótt sinn silfun'ef á blómin;
frá hreyknum hæðum sólin gyllir salinn:
þar sindrar geislum dalasólarljóminn.
Og ungur dáti drejnnnu höfði lygnir
í daggarlyngið blátt og hnakka laugar;
hann sefur þar sem silfurbirtu rignir
ísælum faðmi lands og himinbaugar.
í fjallalyngi fætur hvílir, sefur
ífriði barns er bros í draum sinn vefur.
Og lífið allt skai finna honum frið.
Að ilmi loft ei sést á svipnum bjarta,
í sól hann hvílu• vært með hönd á hjarta
og dimmrauð skotsár tvö á hægri hlið.
Arthur Rimbaud, 1854-91, var franskt Ijóðskóld, óhrifamikill symbólisti og einn af
brautryðjendum nútímaljóðogerðar, en hætti að yrkja 19 óra gamall.
Þýðandinn er við nóm i frakklandi
BORGARLlF
RABB
S
EG HEF stundum verið að velta
því fyrir mér af hverju það sé
svona mikið stress og spenna í
Reykjavík, þrátt fyrir smæðina.
Ég bjó einu sinni í London, borg
sem er 60 sinnum fjölmennari
en Reykjavík, en fannst hún af-
slappaðri og heimilislegri stað-
ur, þrátt fyrir mannmergðina og ysinn. Ég
gizka á að munurinn liggi í því að London á
sér tvö þúsund ára sögu en Reykjavík aðeins
rúmlega 200 ára - og þar af hefur varla verið
hægt að kalla Reykjavik borg nema í fáeina
áratugi. Reykvíkingar eru einfaldlega ennþá
flestir sveitamenn - með sveitalífið í blóðinu,
en ekki borgarlífið. Flestir íbúar Reykjavík-
ur eru bara af annarri eða kannski þriðju
kynslóð borgarbúa. Við höfum enn ekki lært
að temja okkur þann aga og tillitssemi við
náungann, sem fylgir því þegar margt fólk
þarf að búa saman á litlu svæði og neyðist til
að reyna að forðast árekstra. Margir
Reykvíkingar hafa alizt upp í borginni en eru
samt efins um að það passi alveg að búa þar
og hafa hálfgerða Arna í Hraunkoti-afstöðu
til borgarlífsins: það má lifa þetta af, en
sveitin er nú samt alltaf betri.
Reykvíkingar hafa auðvitað barizt dyggi-
lega gegn því að borgin verði það, sem aðr-
ar borgir eru flestar; margt fólk á litlu
svæði. Við höfum dreift borginni um holt,
mýrar, mela og fell og kallað göturnar eða
hverfin Holt, Mýrar, Mela og Fell eftir að
við urðum uppiskroppa með nöfn ása og
fornkappa einhvern tímann á þriðja ára-
tugnum; reynt að halda í tengslin við hin
ósnortnu víðerni. Reykjavík er einhver
dreifðasta borg í heimi miðað við mann-
fjölda (enn ein tilraunin til að slá heimsmet
miðað við höfðatötu) og áreiðanlega sú eina
þar sem þessi furðulega jurta- og jarðfræði-
rómantík er ríkjandi í nafngiftum gatna. En
vegna þess hvað Reykvíkingai' búa dreift
þurfa þeir líka að keyra heil ósköp á bílun-
um sínum til að komast leiðar sinnai'. Og
umferðin í Reykjavík sýnir einna bezt að
Reykvíkingar kunna ekki að búa í borg.
A hverjum morgni, þegar ég er á leiðinni
í vinnuna á fjölskyldubílnum, mæti ég hund-
ruðurn eða þúsundum annarra ökumanna
sem eru flestir æfir yfir því að aðrir skuli
vera að þvælast á veginum á meðan þeir eru
á leiðinni í vinnuna. Þess vegna keyra þeir
líka eins og aðrir séu ekki þarna; þeir gefa
ekki stefnuljós þegar þeir þurfa að beygja
og gá þar af leiðandi aldrei að því hvort ein-
hverjir aðrir séu að gefa stefnuljós til merk-
is um að þeir þurfi t.d. að skipta um akrein
og komast inn í bílaröðina á Miklubrautinni.
Sumh' keyra á tvöfóldum hámarkshraða og
flauta á þá, sem eru að þvælast fyrh' á lög-
legum hraða. Aðrir eru bara að horfa á Esj-
una og fara ekki af stað á ljósum fyrr en
það er aftur komið gult; fara þá einir, eða
við annan mann, yfir gatnamótin og skilja
hina eftir. Ef fylgja á umferðarreglum þarf
stöðugt að minna fólk á þær með merkjum.
Þar af leiðandi er hægri rétturinn ýmist
ekki virtur og svínað fyrir náungann eða þá
að fólk situr eins og sauðir í bílunum sínum
á gatnamótum, þegar það á réttinn, og velt-
ir því fyrir sér af hverju þessi lúði í hinum
bílnum haldi ekki sínu striki eins og það
myndi sjálft gera ef það væri í hans sporum.
Notagildi alþjóðlegra reglna um að sá, sem
er ekki að flýta sér, eigi að halda sig á ytri
akreininni þar sem tvær akreinar eru í
hvora átt þannig að aðrir komist framúr,
hafa greinilega aldrei mætt skilningi í
Reykjavík; sumum virðist það jafnmikið
metnaðarmál að aka á fjörutíu á vinstri
akreininni og að taka tvö bílastæði við Ikea.
Allt er þetta hluti af sjálfstæðisbaráttu ein-
yi'kjans, sem er öðrum óháður á heiðabýlinu
í Seljahverfinu eða úti á Nesi.
Þetta með lullið á vinstri akreininni á ekki
bara við um umferð ökutækja. I öllum sið-
menntuðum löndum læra borgarbúar í bai'n-
æsku að standa hægra megin í rúllustiga
þannig að þeh', sem eru á hraðferð, komist
fram úr þeim vinsti'a megin. Kannski er það
vegna þess hvað rúllustigar eru fáir í
Re.ykjavík, sem okkur hefur enn ekki tekizt
að ná tökum á þessari tækni. Svo mikið er
víst að Reykvíkingar standa hvar sem er í
rúllustiganum og helzt sem flesth' í sama
þrepinu. I Kringlunni eru fólki beinlínis
gefnar vitlausar leiðbeiningai' utn það, hvern-
ig eigi að ferðast í nállustiga; þai’ eru skilti
við stigana sem gefa til kynna að fólk eigi að
standa hlið við hlið í þrepunum. Englending-
ar væru mjög sennilega búnir að stinga for-
ráðamönnum verzlunarmiðstöðvarinnai' í
steininn fyrir að raska almannaft'iði.
Aðra uppfinningu, sem ætluð er fyrir
mannmarga staði, hafa Reykvíkingar enn
ekki lært að nota. Þetta er hurðarlæsingin,
sem sýnir að dyr séu læstar, til dæmis með
rauðum punkti eða orðinu „upptekið“, og er
einkum notuð á salernishurðir. Reykvíking-
ar gera aldrei ráð fyrir að neinn annar geti
verið á salerninu og gá þess vegna aldrei að
merkinu, heldur rífa þeir bara í hurðina og
verða alltaf jafnhissa þegar hún er læst.
Þetta er ein meginástæðan fyi-ir því að
karlaklósett í Reykjavík eru jafnsubbuleg
og raun ber vitni. Auðvitað bregður mönn-
um þegar rifið er í hurðina; þeir kippast við
og spræna upp á miðja veggi.
Það, sem er kallað almenn kurteisi víða
erlendis, er ekki bai-a lítt þekkt í Reykjavík
heldur stundum beinlínis talið óæskilegt. í
London var venjan að fólk opnaði dyr hvert
fyrir öðru, ekki sízt ef náunginn var með
báðar hendur fullar af innkaupapokum eða
börnum. Þá var algilt að fá bros og þakkir
fyrir. í Reykjavik reyni ég stundum að opna
dyr fyi'ir ókunnugu fólki, einkum kvenfólki,
en er sjaldnast svo mikið sem sagt að hafa
skömm fyi'ir; yfirleitt horfir fólk bara á mig
í forundran.
Þá er ónefnt hið séríslenzka fyi-irbæri
biðþvagan, sem kemur í stað útlends fyi'h'-
bæris, sem kallað er biðröð. Nokkur fyi'ir-
tæki í Reykjavík hafa gert tilraunir með
biðraðir og flest gefizt upp. Einstaka
skemmtistaður hefur þó komið sér upp girð-
ingu, sem heldur fólki nokkm'n veginn í röð.
Önnur erlend uppfinning hefur hins vegar að
nokkru leyti leyst vandann; það er númera-
kerfið. Fólk tekur þá miða með númeri þegar
það kemur inn í verzlun eða þjónustufyrirtæki
og síðan eru númerin kölluð upp. Þannig eru
menn afgreiddir í réttri röð, þótt þeir fái að
njóta þess réttar síns að standa í þvögu. Til að
undirstrika það hversu framandlegt fyrirbæri
númerakerfið er, þrátt fyrir að það komi
skipulagi á tilveruna og komi í veg fyrir slags-
mál og líkamsmeiðingar, stóð til skamms tíma
á flestum númeratöflunum, sem gáfu tii kynna
hver yrði afgreiddur næstur: „nu betjenes" á
máli gömlu herraþjóðarinnar. Ekki seinna
vænna að við lærðum eitthvað af því dæma-
laust milda nýlenduveldi.
I flestum borgum er lagt upp úr samræmi
og heildarsvip í skipulagi og byggingarlist. I
Reykjavík hafa menn ævinlega fyrirlitið allt
sem heitir skipulag og byggingarnefnd er
ekki til annars en að leyfa fáránlegar breyt-
ingar á húsum, sem litu kannski sæmilega út í
upphafi. I Reykjavík má (í alvöru) finna
tveggja hæða hús með fimm mismunandi
gluggagerðum vegna þess að eigendurnir hafa
ekki haft samráð um það hvernig ætti að
standa að endurnýjun á gluggunum og engum
hefur dottið í hug að skipta sér af því.
Þrátt fyrir allt þetta hefur borgarlífið í
Reykjavík mai'ga kosti. Sveitalífið er líka ynd-
islegt eins og flestir þekkja, svo lengi sem það
fer fram í sveitinni. Hvor lífsmátinn um sig á
að fá að vera í friði fyrir hinum; það tekur
áreiðanlega jafnlangan tíma að breyta borgar-
börnum í sveitamenn og öfugt. Og ekki má
gleyma því að þeir, sem líklegastir eru til að
efla borgarlífið í Reykjavík, eru landsbyggð-
armennimir, sem fylla meirihluta þingsæta á
Alþingi. Með því að „stöðva fólksflóttann af
landsbyggðinni til Reykjavíkur" stuðla þeir að
sjálfsögðu að því að Reykvíkingar geti ein-
beitt sér að því að gera almennilega borgar-
búa úr ungviðinu, í stað þess að eyða tíma og
orku í að taka á móti þessum endalausa
straumi sveitamanna, sem tekur margar kyn-
lóðir að aðlaga borgarlífinu.
ÓLAFUR Þ. STEPHENSEN
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 19. SEPTEMBER 1998 3