Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1998, Blaðsíða 17

VERIÐ er að gera endurbætur á tónlistarhúsi Helsinki, sem kennt er við Finlandiu, fyrir hátíð-
arhöldin árið 2000 eins og svo mörgu öðru í borginni.
beliusar, Finlandia, er eitt af megintáknunum í
sjálfsmynd Finna en því má halda fram að hjá
þeim hafi tónlistin skipað sama sess í sjálf-
stæðisbaráttunni og bókmenntirnar hjá Is-
lendingum. Nú eiga Finnar magnað lið tónlist-
armanna, bæði tónskálda, tónlistarflytjenda og
ekki síst hljómsveitarstjóra en þeirra á meðal
má nefna Esa-Pekka Salonen, Sakari Oramo,
Jukka-Pekka Saraste, Leif Segerstam, Osmo
Vánská og Petri Sakari en tveir hinir síðast-
nefndu eru íslendingum að góðu kunnir.
Tæknin er Finnum og ofarlega í huga. Áð-
urnefnd Glerhöll í miðborg Helsinki á að
verða miðstöð hins tæknivædda upplýsinga-
samfélags sem Finnar eru sannarlega gott
dæmi um. Par verða undir sama þaki fjöl-
miðlafyrirtæki, sjónvarpsstúdíó, sýningarsalir
fyrir myndlist, kaffi- og veitingahús. Borgar-
bókasafn Helsinki mun bjóða þar upp á að-
stöðu fyrir almenning til þess að fara inn á
netið ókeypis en miðstöðin verður í beinlínu-
sambandi á netinu við hinar menningarborg-
irnar átta árið 2000. Kvikmyndahús verður í
byggingunni þar sem sýndar verða finnskar
og aðrar evrópskar kvikmyndir. Öll söfn í
Helsinki verða búin fullkomnum tölvubúnaði
sem gestir hafa aðgang að og auðveldar upp-
lýsingaöflun og unnið er að því að Helsinki
verði íyrsta borg heims sem hægt verði að
skoða í sýndarveruleika.
Byggingarlið
Eins og áður sagði eru byggingarfram-
kvæmdir gríðarlegar í Helsinki og raunar segj-
ast borgarbúar nú aðeins tala um tvær árstíðir:
Veturinn og byggingartíðina. Samtímalista-
safnið, Kiasma, á vafalaust eftir að vekja mikla
athygli en frá því það var tekið í notkun 1. júní
síðastliðinn hafa um 200.000 gestir heimsótt
það, eða um 2.000 gestir á dag. Arkitektúr
Bandaríkjamannsins Stevens Holls vekur
kannski ekki síður athygli en listin sem bygg-
ingin inniheldur, að minnsta kosti svona fyrst
um sinn. Sömuleiðis vekur athygli að Finnar
hræðast ekki að reka safnið og sýningar í því
að nokkrum hluta með hjálp kostunaraðila úr
einkageiranum. Meðal annarra framkvæmda á
menningarsviðinu í Helsinki má nefna lagfær-
ingar á hinu fræga tónlistarhúsi Helsinki, Fin-
landiu, sem Aalvar Alto teiknaði. Nýtt sér-
hannað óperuhús var vígt fyrir fimm árum og
svo er verið að breyta fyrrverandi kapalverk-
smiðju Nokia fyrirtækisins í menningarmið-
stöð en byggingin er um 60 þúsund fermetrar
að flatarmáli og er nærri miðborginni.
Að sögn Dolivo eru það samt ekki þessar
framkvæmdir sem skipta mestu máli í undir-
búningnum fyrir menningarárið 2000 heldur
að það takist að skapa rétt hugarfar í borg-
inni,- „Við leggjum mest upp úr því að fólk
skynji ekki aðeins breytingar í umhverfinu
heldur einnig í andrúmsloftinu, við vonumst
til að geta smitað borgai-búa af þeim krafti
sem birtist í ytri umbreytingu borgarinnar."
Hvað með Reykjavík?
Ljóst má vera að Finnar ætla að nýta tæki-
færið sem þeir fá árið 2000 til þess að kynna
land sitt og menningu af miklum myndarskap.
Ætlun þeirra er að koma sér vel fyrir á menn-
ingarkorti Evrópu. Sjálfsagt gætu Islending-
ar lært sitthvað af þeirri markvissu vinnu sem
Helsinki hefur lagt í undirbúning hátíðarhald-
anna árið 2000. Hér hefur reyndar fátt verið
gert til þess að kynna þær áætlanir eða hug-
myndir sem uppi eru um markmið og tilgang
Reykjavíkurborgar árið 2000. Og einhvern
veginn læðist að manni sá gnmur að jafnvel
enn minna hafi verið gert til þess að kynna
Reykjavík sem menningarborg Evrópu á er-
lendri grund. Sé svo getur það orðið borginni
dýrkeypt því ekki getum við vænst þess að
fólk sæki hingað norður á hjara veraldar
þetta viðburðaríka ár ef við kynnum okkur
ekki og bjóðum gesti velkomna. Við vitum
með öðrum orðum hvað Helsinki ætlar sér
með árinu 2000 en hvað með Reykjavík?
„Hátíðarhöldin í
Helsinki árið 2000 eiga
ekki fyrst ogfremst að
vera fyrir einhverja út-
valda menningarelítu
heldur fyrir alla borgar-
búa og alla sem sækja
borgina heim. Ætlunin er
að færa listirnar og
menninguna út á stræti
borgarinnar; allir eiga að
geta tekið þátt í sköpun-
• • (C
inm.
RANNSAKAÐI
SJÚKDÓMA
ÍSLENDINGA-
✓ /
• •
SOGUNUM.
Doktorsritqerð Charlotte Kaiser við norrænudeild
Kielarháskóla fjallar um sjúkdóma í íslendinga-~
sögunum og hvernig þeir voru meðhöndlaðir. Hér
segir hún HILDI EINARSDÓTTUR frá helstu niður-
stöðum sínum og hvers vegna hún ákvað að
rannsaka þetta efni.
Astæðumar fyrir því að ég valdi
þetta efni til doktorsritgerðar eru
margþættar,“ segii' Charlotte Ka-
iser, sem hefur dvalið hér í nokkrar
vikur ásamt manni sínum Erhard. „Upphaf-
lega er ég menntuð í líffiæði, efnafræði og
landafræði frá háskólanum í Erlangen í
Þýskalandi. Ég gerði hlé á námi mínu um
skeið, átti þrjú böm og fluttist til Danmerk-
ur og bjó þar í nokkur ár. Ég ferðaðist tölu-
vert um Norðurlöndin, þar á meðal til ís-
lands.“ Það má geta þess að þau hjón voru
hér í sitt sjöunda skipti. „Frá Danmörku
fluttist ég svo til Kielar. Við heimkomuna
ákvað ég að innrita mig í háskólann þar og
lagði stund meðal annars á líf-
fræði, landafræði og málfræði
við norrænudeildina þar. I
upphafi var ég gestanemandi
við deildina.
Hugmyndin að verkefninu
varð til þegar ég var að lesa
Ála flekks sögu sem er ævin-
týrasaga en þar koma fyrir
veikindi sem vöktu áhuga
minn. Ég var einnig að lesa
Islendingasögumar en þar
er ýmsum sjúkdómum og
öðrum krankleika lýst. Við
lestur þeirra vöknuðu spurn-
ingar eins og hvers konar
veikindi hrjáðu fólkið í sög-
unum, hvernig var sjúkdóm-
um lýst og hvernig voru þeir
læknaðir. Hver voru viðhorf-
in til sjúkdóma á því skeiði
sem Islendingasögurnar eru
skrifaðar og hvernig var læknisfræðiþekk-
ing manna á þessu tímaskeiði háttað, hvað-
an kom þekkingin og hverjir voru það sem
stunduðu lækningar?
Að tillögu Dr. Gert Kreutzers, sem nú er
prófessor við norrænudeildina í Köln en
hann var þá dósent við Kielarháskóla og er
mikill íslandsvinur, ákvað ég að hella mér út
í fullt nám í norrænudeildinni. í upphafi ætl-
aði ég að vinna verkefnið til meistaraprófs en
dr. Kreutzer sagði að það væri það viðamikið
að það dygði til doktorsgráðu. Það varð úr að
ég lauk doktorsnámi árið 1997 en þá var ég
orðin 59 ára gömul,“ segir hún.
Charlotte segir að ein mikilvægasta nið-
urstaðan sem hún hafi komist að við vinnslu
þessa verkefnis hafi verið að hægt sé að sjá
það að höfundur eða höfundar Islendinga-
sagnanna þekktu kenningar Hippokratesar
sem nefndur hefur verið faðir læknisfræð-
innai'. „Sjúkdómafræði Hippokratesai'
gengur út á það að vessar eða vökvar líkam-
ans ráði því hvort hann er heilbrigður eða
sjúkur, en það fer eftir því hvort jafnvægi sé
á milli þeirra eða ekki,“ útskýrir hún. „Aðal-
vökvai'nh' eru fjórir, blóð, slím, gult gall og
svart gall. Hver þessara vökva hefur sitt
sérstæða eðli. Blóðið er rakt og heitt, slímið
er kalt og rakt, gula gallið er heitt og þurrt
en svarta gallið er kalt og þurrt. Heilbrigðið
veltur á því að sambland þessara vessa eða
vökva sé í jafnvægi og blöndunin rétt. Rösk-
un á blöndunni veldur sjúkdómum. í sög-
unni um sonarmissi Egils Skallagrímssonar,
svo dæmi sé teldð, er Ijóst að höfundurinn
hefur þekkingu á sjúkdómafræði Hip-
pokratesar. Sagan greinir frá því hvemig
sorg Egils braust út. Hann gengur til
loki'ekkju sinnar og vill hvorki borða né
drekka. Enginn má ónáða hann. Að nokkr-
um sólarhringum liðnum er náð í dóttur
hans Þorgerði. Hún áttar sig á því að faðir
hennai' er haldinn þunglyndi. Samkvæmt
kenningum Hippoki'atesar þjáðust menn af
of miklu svartagalli ef þeh' voru þunglyndir.
Þorgerður platar Egil til þess að neyta
fæðu sem er heit og rök til að koma líkam-
anum í jafnvægi aftur. En þegar hún loks-
ins kemst inn í lokrekkju fóður síns er hún
að tyggja söl en salt er heitt efni samkvæmt
skilgreiningum Hippokratesar. Egill fær
sér af sölunum. Fljótlega verður hann
Ljósmyndari/Júííus.
DR. Charlotte Kaiser ásamt eiginmanni sínum, Erhard
sem studdi hana með ráðum og dáð í doktorsnáminu.
þyrstur af saltinu og þá gefur hún honum
mjólk, þ.e. tvö efni til mótvægis við svarta-
gallið sem var kalt og þurrt. Við vitum svo
hvert framhaldið var, Egill hresstist og
samdi hið fallega kvæði Sonartorrek.“
I Hrafns sögu Sveinbjarnarsonar sem
gerist á 13. öld og er því yngri en hinar Is-
lendingasögurnar má sjá að höfundur hafði
þekkingu á arabískri læknisfræði sem fólst
í því meðal annars að skera meinið í burtu.
En talið er að víkingarnir hafi dvalið í Býs-
ans, þar sem Istanbúl er nú, og komist þar
í kynni við fræðin. Þótt þessar sögur séu
skrásettar á sama tíma er athyglisvert að
læknisfræðilegar aðferðir eru mismunandi.
Finnst mér það vitna um að frásagnir Is-
lendingasagnanna hafi varðveist afar vel í
munnlegri geymd.“
Charlotte segir að það sé ótal margt í
þessum fræðum sem hafi viðhaldið áhuga
hennar á verkefninu. Það hafi til dæmis ver-
ið athyglisvert að skoða hver munurinn var á
viðhorfum heiðinna og kristinna manna tál
þess hvers vegna menn verða veikir. „í
heiðni var litið svo á að maðurinn hefði gert
eitthvað af sér sem verðskuldaði það að hann
veiktist en það var guðinn Þór sem sendi
mönnum sjúkdómana. Til þess að batna urðu
þeir að fara í einu og öllu eftir því sem hann
sagði. I kristni var litið á sjúkdóma sem próf-
raun. Til þess að öðlast heilbrigði þurfti að
trúa á Guð og hans kenningar sem þáru með
sér miklu jákvæðari sýn á lífið.“
Ritgerð Charlotte sem heitir á frummál-
inu Krankheit und Krankheitsbewáltigung
in den Islándersagas var gefin út á þessu
ári af bókaforlaginu Seltmann & Hein.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 19. SEPTEMBER 1998 1 7