Lesbók Morgunblaðsins - 07.11.1998, Blaðsíða 5

TÍMINN ER NAUMUR
STURLA BÖÐVARSSQN
alþingismaður er formaður
Þjóðminjaráðs sem hefur
það hlutverk að móta
stefnu safnsins til lengri
tíma. Hann segir frá því
sem til stendur í stórum
dráttum
EGAR tilkynnt var um lokun Þjóðminja-
safnsins vegna fyrirhugaðra breytinga
var þess getið að áformað væri að byggja
við húsið. Ögmundur Skarphéðinsson er arki-
tekt þeirrar viðbyggingar og annarra breyt-
inga á húsinu og er hér vísað á útlitsteikningu
sem Ögmundur lét blaðinu í té.
Ljóst er að mikið mun mæða á Þjóðminja-
ráði, en hlutverk þess er að móta stefnu
safnsins til lengri tíma og auk þess stjómar
ráðið rekstri safnsins og kemur að jafnaði
saman einu sinni í mánuði. Formaður Þjóð-
minjaráðs er Sturla Böðvarsson alþingismað-
ur og kvaðst hann í samtali við Lesbók hafa
mikla ánægju af því að koma að endurbótum á
Þjóðminjasafninu; það væri tilbreyting frá
ýmsu öðru í hinu pólitíska vafstri. Sturla situr
þar að auki fundi framkvæmdastjómar sem
oft kemur saman, en þar sitja þjóðminjavörð-
ur og sviðsstjórarnir þrír yfir fjármálasviði,
safnsviði og útiminjasviði.
Sturla segir áætlunina gera ráð fyrir að
húsakostur safnsins verði alveg endurnýjað-
ur. Aðkoman verði frá suðurenda hússins, þar
sem ný útbygging mun rísa, en bílastæði, sem
naumast hafa verið til við safnið, munu fást
nærri hinum nýja inngangi við Suðurgötu.
Jafnframt á safnið að fá Jarðfræðideildarhús-
ið á næstu lóð fyrir rannsóknir og þar verður
skrifstofan, en tenging milli húsanna verður
hugsanlega gerð neðanjarðar.
Safnið hefur fengið gamla Fjölbrautaskóla-
húsið i Garðabæ til ráðstöfunar og þar verður
innréttuð vinnuaðstaða fyrir starfsfólk sem
getur alveg haldið sínu striki þótt safnið sé
lokað og þar mun það vinna að breytingunni.
Einnig verður unnið þar að því að tölvuskrá
alla muni safnsins, sem er mikil vinna, og
fornleifafræðingar munu líka fá aðstöðu í
Garðabæjarhúsinu.
„Öll á þessi aðgerð að taka 5 ár, svo ljóst er
að margt verður ógert á opnunardaginn í júní
2000, enda verður enginn héraðsbrestur þótt
ekki verði allt búið þá“, segir Sturla. Hann
segir að munir safnsins hafi verið í leiguhús-
næði víðsvegar um borgina, en verði brátt
safnað saman í eitt, stórt hús í Kópavogi, sem
samið hefur verið um kaup á. Þar verður að-
staða fyrir forverði að hluta til, en að ein-
hverju leyti muni þeir starfa í nýja safnhús-
inu.
„I næsta húsi í Kópavogi er og verður
geymsla á vegum safnsins fyrir vélar, bíla og
báta; einskonar tækniminjasafn, og bæði
þessi hús verða notuð til frambúðar“, segir
Sturla. En hvað um aðstöðu til sýninga í nýju
og breyttu Þjóðminjasafni; verður meira sýn-
ingarrými en verið hefur þar? Jú, Sturla segir
að sýningarrýmið muni stækka, því það hús-
rými sem farið hefur undir skrifstofur og
geymslur verður nú tekið undir sýningar.
Að undanförnu hefur mátt sjá í borgum
Evrópu, að byggðir hafa verið glerskálar,
stundum yilr atrium eða innigarð, stundum
utan við og í stöku tilfellum sérstæðir eins og
pýramídinn við Louvre-safnið. Venjulega eru
þessir skálar einungis nýttir sem glæsilegur
inngangur og forsalur, en hver er ætlunin
hér?
„Viðbyggingin er hugsuð sem nýr aðalinn-
gangur og jafnframt hverfur sá sem menn
þekkja á norausturhorninu", segir Sturla.
„Afgreiðsla og safnbúð verða að hluta í þessu
nýja húsi og að hluta inni í eldra húsinu. Veit-
ingahús verður hinsvegar í útbyggingu við
austurhliðina og verður hún að miklu leyti úr
gleri. Viðgerð hússins að utanverðu er lokið,
en eftir er að taka í gegn allar lagnir. Innan
úr húsinu verður allt rifið, burðarveggir
munu standa en allar innréttingar verða
nýjar.“
Sýningargerðin kestar milljónir
Hér er ekki í lítið ráðizt og eitthvað
kostar það. Þegar formaður þjóðminja-
ráðs nefnir áætlun uppá 700-800 milljón-
ir, fer blaðamanni líkt Njáli, að hann vill
láta segja sér það þrisvar og kemur í hug
að enn einu sinni sé lagt upp með að
áætlunin sé „ásættanleg“ eins og stjóm-
málamenn segja gjaman, en útkoman
verði allt önnur, kannski tvöföld þessi
upphæð. Sturla hvorki játar því né neit-
ar; þessi viðmiðunarapphæð geti vissu-
lega reynzt of lág. Bara sjálf sýningar-
gerðin er mjög kostnaðarsöm; hún kostar
milljónir, en henni er líka ætlað að
standa árum saman, kannski í áratugi.
Þjóðminjaráð tekur ákvörðun um það
hvaða stefnu skal taka í sýningarhaldi,
segir í reglugerðinni. Um það segii-
Sturla að lausnirnar séu fleiri en ein og
fleiri en tvær. Venjulega sé talað um
munasýningu annarsvegar og tema- eða
tímatengda sýningu hinsvegar, en síðan
sé möguleiki að hafa hvorttveggja og að
sú lausn sé líklegust til að verða fyrir val-
inu.
Sturla kvaðst hafa haft augun opin á
söfnum úti í Evrópu: „A söfnum í Þýzka-
landi hefur mátt sjá að sú leið var farin
að sameina munasýningar og sýningar í
tímaröð. Þar er beitt mynda- og tölvu-
tækni í ríkum mæli og þá miðað við nokk-
uð hraða yfirferð. Eg tel að við getum
notað myndefni talsvert til stuðnings. Við
verðum að hafa í huga að eðli safnsins er
bæði að varðveita muni og sýna þá, en jafn-
framt að vekja áhuga. Safnkennarar munu
taka á móti skólanemendum og þá hlýtur að
skipta veralegu máli hvemig safnið er sett
upp.
Þegar talað er um að setja safn upp í tíma-
röð, þá er átt við að gesturinn gangi inn í
landnámið og fikri sig áfram eftir sögunni.
Síðan verði sérstök svæði eða herbergi sem
ekki tengist beint sögunni."
Við ræddum um byggðasöfnin og ánægju-
legar breytingar sem þar hafa orðið víða.
Sturla sagði þjóðminjaráð hafa lagt áherzlu á
að efla sambandið milli Þjóðminjasafnsins og
byggðasafnanna, bæði til að ná árangri og
samræma störf. Þessvegna hafa verið ráðnir
minjaverðir, sem eru starfsmenn Þjóðminja-
safnsins og eru við störf í landsfjórðungunum.
Til Austurlands er ráðinn einn slíkur og innan
skamms verður maður ráðinn á Vestfirði og
Vesturland. Gert er ráð fyrir samskonar
stöðu fyrir Norðurland í ár, en ekki hefur ver-
ið tímasett hvenær Suðurland fær minjavörð.
Þessir starfsmenn eiga að vera tengiliðir safn-
anna við Þjóðminjasafnið; þeir vinna að
skráningu fornminja, hafa eftiriit með varð-
veizlu húsa ofl.
Sturla viðurkennir fúslega að tíminn fram til
17. júní árið 2000 sé mjög naumur og að nýta
verði hvern dag. „En það er búið að gera gróf-
ar tillögur um nýtingu hússins", segir hann og
að arkitektinn vinni eftir þeim. „Það mætti
hugsa sér“, segir formaður þjóðminjaráðs að
lokum, „að húsið verði klárt og upp verði kom-
inn veglegur hluti af heildarsýningunni.“
MÁLVERK í eigu Þjóðminjasafnsins: Vatnslita-
mynd frá Vopnafirði, að líkindum frá því fyrir 1800.
Höfundur ókunnur. Neðri myndin: Snæfellsjökull
eftir Collingwood.
LISTRÆNT handverk frá fyrri öldum: Veggteppi, vegleg útskorín kista, kistlar,
trafakefli og fleira.
HUGMYNDIR
MANNA UM SAFNHÚS
HAFA BREYZT
ÞQR MAGNUSSON hefur
verið þjóðminjavörður síð-
astliðin 30 ór. Sú hugmynd
sem nú er uppi, segir hann,
er að safnið verði sett upp í
sögulegu samhengi
ÓR Magnússon segir að framundan séu
geysilega mikilvæg tímamót í sögu
safnsins, en auk þess hafi verið veruleg
útþensla á verkefnum og starfssviði safnsins
á síðustu árum, bæði í kjölfar laga frá 1969 og
nýrri lögum og reglugerð sem áður hefur
verið minnst á.
Þór segir að áður hafi hlutverk safnsins
ekki verið skilgreint nákvæmlega. En með
lögunum frá 1989 kom þjóðminjaráð, sem fer
með yfirstjórn safnsins.
Markmiðið hefur alltaf verið að varðveita
gripi, hafa þá til sýnis og kynna menningar-
arf þjóðarinnar, segir hann. „Sá arfur hefur
vaxið til muna á þessum tíma. Fyrstu for-
stöðumönnum safnsins, Sigurði málara og
síðar Sigurði Vigfússyni var fornöldin hug-
leiknust; miðaldir einnig svo og það sem sneri
að listmennt þjóðarinnar. Það var ekki fyrr
en löngu síðar að menn fóru að
huga að því hversdagslega, svo
sem amboðum og hverskyns
verkfærum. Allt slíkt varð
lengi útundan. Matthías Þórð-
arson þjóðminjavörður frá
1907-1947 hafði líka meiri
áhuga á kirkjugripum og öðra
sem snerti listmennt. En í
nokkrum mæli hóf hann söfnun
á hversdagslegum hlutum og
hann er sá sem hóf að varð-
veita gömul og merkileg hús,
svo sem Víðmýrarkirkju og
gamla bæinn á Keldurn."
I embættistíð Matthíasar
var Þjóðminjasafnið til húsa í
Safnhúsinu við Hverfisgötu,
einu fegursta húsi sem byggt
hefur verið á Islandi, en því
miður gat það ekki átt framtíð
fyrir sér þar. A síðasta degi konungsríkisins
Islands bar Ólafur Thors fram tillögu um
nýja byggingu yfir Þjóðminjasafn og hlaut
hún skjóta afgreiðslu. Sigurður Guðmunds-
son arkitekt var fenginn til að teikna nýtt
safnhús við Suðurgötu og Einar Erlendsson
húsameistari vann með honum að verkinu.
Fyrsta notkun hússins var sú, að þar var sett
upp Reykjavíkursýning 1949; sýning sem þá
var nýlunda og vakti veralega athygli. Á sýn-
UPSA-Kristur.
ingunni var rakin saga Reykjavíkur. Þjóð-
minjasafnið flutti hinsvegar í húsið 1950 og
Kristján Eldjám, þjóðminjavörður frá 1947 -
1968, mótaði safnið og fastar sýningar þess
sem nú vora búnar að standa nær hálfa öld.
Hugmyndir manna um safnhús og sýning-
ar hafa breyzt mikið síðan 1949“, segir Þór.
„Á þeim tíma hafa arkitektarnir tekið mið af
þvi bezta sem þá var þekkt; þetta var vandað
hús með geislahitun, sem þá
var nýjung, og koparþaki. Það
fór síðar að leka, en hefur nú
verið endurnýjað. Steyptir
kopargluggar voru keyptir frá
Englandi, en glerið var því
miður einfalt og við vitum
hvernig það reynist hér. Nú,
hálfri öld síðar, væri nýtt safn-
hús - eða öllu heldur sýningar-
salir þess - hafðir án glugga,
eða þá með afar litlum glugg-
um. Sólarljós er slæmt fyrir
marga safngripi og hitinn verð-
ur óstöðugur. Aftur á móti
þykir í lagi að safnhús sé meira
en á einni hæð og nýjar lyftur
verða hluti af breytingunum
hér“.
„Sýningar safnsins vora að
stofni til frá um 1950 en ýmsu
hefur þó verið breytt; sjóminjasafn og land-
búnaðarsafn hafa til dæmis verið flutt úr hús-
inu“, segir Þór. En hvað um erlendar fyrir-
myndir; hefur þjóðminjavörður fylgst með
þróun safna erlendis? „Ég hef litið á mörg
nýleg söfn austan hafs og vestan og menn fá
alltaf hugmyndir í slíkum skoðunarferðum.
Gerð sýninga er gerólík því sem tíðkaðist fyr-
ir áratugum. Nú nota menn allskonar hjálp-
argögn, ljósmyndir og tölvutækni sem til
KANTARAKÁPA
Jóns Arasonar.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 7. NÓVEMBER 1998 5