Lesbók Morgunblaðsins - 07.11.1998, Blaðsíða 12

JÓHANN HJÁLMARSSON
MARLÍÐENDUR
Og er rnjög leið á kveldið, mælti Geirríður við Gunnlaug:
„Það vildi ég, að þú færir eigi heim í kveld, því að margir
eru marlíðendur; eru og oft flögð undir fögru skinni
(Eyrbyggja saga)
Ég hef hugsað daga og nætur
um setningu úr bókinni.
„Margir eru marlíðendur.“
Eg átta mig á merkingunni,
en óttast að éggerist
of fomlegur og orðin
taki af mér ráðin.
Eg er ekki kominn að því versta;
það eru verri staðir eftir,
grimmari orð, líkari mínu eigin kyni.
Fróðá sýndist friðsæl
þótt hún virtist afskekkt
þegar ég sá hana bam að aldri
út um glugga rútunnar.
Eftir lestur bókarinnar er Fróðá öðmvísi
og benregnið skelfír mig.
Selshöfuð þekki égnú
og veit að selurinn verður aldrei lostinn
og mun sífellt skekja höfuðið
og litast um.
Ég sé ættfoðurinn Snorra goða
ríða um hémð
í fylgd margra manna
sitja að drykkju við langelda
heima á Helgafelli
og skrafa við Guðrúnu.
Ég sé Gunnlaug með hold hlaupið af beinum
fyrir þá sök að vilja ekki þóknast Geirríði
og ég sé gálgann þar sem Oddur Kötluson hangir
og Kötlu barða grjóti undir höfðanum.
Við marlíðendur sjáum þetta allt,
hugum að ástinni, fínnum gimdina vaxa.
Hún vekur okkur svo að við líðum
um veröld hinna þróttlausu, heim þeirra daga
sem ekki er okkar heimur, sem er
athvarf þar sem við morknum að lokum sælir
undir mold að kirkju sem við höfum sjálfír látið gera.
Horfín ástriða okkar og blóð,
órólegt, staðfestulaust, óendanlegt og úfíð haf.
Ljóðið er hluti verksins Námur þar sem orðlist, tónlist og
myndlist túlka tiltekinn atburð eða atburði á jafnmörgum öld-
um Islandssögunnar, frá landnámi til okkar tíma.
I KOLKISTU-
STRAUMI
Þorsteinn tók útsynning hvassan ...
(Laxdæla saga)
Við búum ferð okkar til Hrappsstaða,
en Nesið vill ekki skilja við okkur.
Það birtist okkur í haffletinum
og á botni hugsana okkar.
Fjallið opnast draumspökum.
Helgi steins oggrass verður ekki flúin.
Það er hér sem okkur ber að vera,
bægjast við frændur og vini,
vakna til fjarðarins
ogfínna stormana í blóðinu.
Þar sem straumarnir eru mestir
í Kolkistustraum
siglum við.
Selur meiri en aðrir
og ekki fítjaskammur
gefur okkur gætur.
Hvem rekur á land með viðum
veit enginn
né hvað eyjamar heita.
Ljóðin eru úr nýrri ijóðabók Jóhanns Hjólmarssonar, Marlíðendum. Útgefandi
er Hörpuútgófan. William Hudson Harper er bandarísld tónskóld sem samið
hefur tónlist við Ijóð Jóhanns. Hann er einnig Ijósmyndari og hefur tekið Ijós-
myndir ó Islandi, einkum ó Snæfellsnesi. Heiti ó stórum myndaflokki eftir hann
er sólt í Ijóð Jóhanns, MaHíðendur. Þar ó meðal er myndin sem hér fyfgir með
og heitir Þórólfur Mostrarskegg.
komast inn. Skömmu eftir að ég var einu sinni
nýsloppinn inn um miðja nótt, var dyrabjöll-
unni hringt með miklum hávaða og látum.
Þama var nefnilega lögreglan komin á vett-
vang vegna þess að árvökull nágranni hafði
hringt í hana og tilkynnt henni um grunsam-
legar mannaferðir og hugsanlegt innbrot. Eftir
að lögregluþjónninn hafði talað við húsráðend-
ur og sannfærst um að hér væri ekki um neitt
refsivert athæfi að ræða, beindi hann eftirfar-
andi orðum til nágrannans, sem stóð í nátt-
slopp fyrir framan húsið sitt: „Þetta er einhver
furðufugl sem kann betur við að nota glugga
en útidyr til að komast inn í húsið.“ Ekki dró til
frekari tíðinda þá nótt.
A þessum árum var Örlygur Sigurðsson,
skólabróðir minn og vinur, í listaskóla í Los
Angeles og var hann alllengi leigjandi í húsi í
Hooverstræti. I sama húsi bjó einnig húsamál-
ari nokkur, sem Örlygur var málkunnugur.
Dag nokkurn þegar þeir voru að spjalla saman
komst hann að því að vinnuveitanda húsamál-
ai-ans vantaði tilfinnanlega færa menn í vinnu.
Það var eins og við manninn mælt, Örlygur
hnngir í mig í hvelli og segir nokkuð óðamála:
„Eg er búinn að ráða okkur í vinnu sem húsa-
málara. Við byrjum strax kl. 8 í fyrramálið.“
Eg reyndi eitthvað að malda í móinn og bar við
algjörri vanhæfni á þessu verksviði en það
þýddi ekki neitt. „Láttu ekki svona, Halldór!
Ekkert bull né vesaldóm! Við erum nú í landi
tækifæranna, ertu búinn að gleyma því? Við
höfum ekki efni á því að láta þetta gullna tæki-
færi okkur úr greipum ganga.“ Og svona lét
hann dæluna ganga langa hríð og það var slík-
ur kynngikraftur í fortölum hans að ég lét loks
tilleiðast. Árla næsta morgun vorúm við mætt-
ir tilbúnir til að takast á við dagsverkið, sem
fólgið var í því að mála heilt hús við þriðja
mann. Jafnskjótt og vinnuveitandinn eða verk-
takinn var farinn, var hafist handa við að mála
og aldrei slegið slöku við. Um sexleytið þegar
hann var kominn til að h'ta yfir afköst okkar og
vinnubrögð, vindur Örlygur sér glaðklakkaleg-
ur og gleiður að honum og spyr: „Jæja, hvaða
hús eigum við að mála á morgun?" „Ætli þið
málið nokkuð fleiri hús fyrir mig,“ var svarið
sem við fengum. Örlygur hafði nefnilega látið
hendur standa heldur betur fram úr ermum og
í vinnugleði sinni höfðu honum orðið á þau
ljótu mistök að nota ekki réttan pensil á múr-
verkið og sá sem hann hafði málað með var af
dýrustu gerð og var hann nú gjörónýtur. Þessi
yfirsjón kostaði okkur þannig vinnuna.
En hvað gerist ekki næsta dag þegar við
vorum á gangi í blettóttum málningargöllunum
okkar í leit að vinnu? Nú, miðaldra blökkukona
stöðvar okkur og spyr hvort við séum húsamál-
arar. Við héldum það nú og bárum okkur bara
mannalega. Það skipti svo engum togum, við
vorum samstundis ráðnir til að mála hús henn-
ar bæði að utan og innan. Allt gekk eins og í
sögu í þetta skiptið, engin alvarleg afglöp né
skakkafóll. Vinnuveitandi okkar var vænsta
kona, létt í lund eins og flestir af hennar kyn-
stofni og ákaflega skrafhreifin og opinská. Hún
trúði okkur meira að segja fyrir ýmsum einka-
málum sínum og kvartaði t.d. sáran undan
karlinum, sem eyddi meiri tíma á veðreiða-
brautinrii en vinnustaðnum og sólundaði
þannig öllu kaupinu sínu í tóma vitleysu. Okk-
ur brá illa við að heyra þetta og héldum
kannski að hún væri ekki borgunarmaður fyrir
málningarvinnunni, en annað kom á daginn,
allt stóð eins og um var samið. Undir niðri
hygg ég að þessari gæðakonu hafi ekki þótt
það ónýtt að hafa tvo hvíta menn í vinnu hjá
sér. Með þessu verki lauk sögulegum húsa-
málningarferli okkar Örlygs í henni Ameríku.
Um nokkurra mánaða skeið leigðum við Ör-
lygur saman litla og laglega íbúð. Við skiptum
með okkur verkum, elduðum t.d. sinn daginn
hvor og hældum að jafnaði hvor öðrum fyrir
eldamennskuna, þótt hún væri ef til vill ekki
alltaf upp á marga fiska. Samkomulagið var
snurðulaust að kalla, þótt stöku sinnum slettist
eitthvað upp á vinskapinn. Dag nokkum lenti
okkur saman í langri og hatrammri orðasennu
út af löngu gleymdu tileftii og það að Guð-
mundi Jónssyni áheyrandi. Guðmundur, sem
hefur gott auga og eyra fyrir öllu skrýtnu og
skoplegu, sagði síðan öðrum frá þessu
hörkurifríldi okkar Örlygs og kvað það hafa að-
allega snúist um það hvor okkar væri leiðin-
legri.
í beinu framhaldi af þessu langar mig til að
skjóta hér inn svolitlu, sem kemur ekki beinlín-
is þessu efni við, en varðar þó Guðmund Jóns-
son söngvara sem ég hef alltaf jafnmikla
ánægju að eiga orðaskipti við. Fyrir þó nokkr-
um árum hitti ég hann nefnilega neðarlega í
Bankastræti og tókum við tal saman. Við
ræddum um hitt og þetta eins og gengur. Er
talið barst að tónlist, greip mig allt í einu ill-
skiljanleg löngun til að leggja dáh'tið óvænta og
kerskniblandna spumingu fyrir hann og hljóð-
aði hún svona: „Hver er munurinn á Rögnvaldi
Sigurjónssyni og þér?“ „Það veit ég ekki,“
svaraði hann að bragði. „Þá skal ég segja þér
það,“ sagði ég „hann er sá að Rögnvaldur hætti
við að verða heimsfrægur, en þú nenntir því
ekki“. „Hver sagði þetta?" spurði hann, iðandi í
skinninu af forvitni. „Ég gerði það,“ svaraði ég.
Hvað varðar rótgróinn Vesturbæing og sannan
íslending eiginlega um frægð og frama í óp-
eruhúsum á erlendri grund, óperuhúsum á
borð við Stokkhólms- og Vínaróperuna? Það er
stóra heimspekilega spumingin.
Ég ætla ekki að hafa þessa grein miklu
lengri, en vil þó að endingu nefna nokkra Vest-
ur-Islendinga í Los Angeles, sem tóku okkur
ungu íslensku námsmönnunum með kostum og
kynjum. Að öðrum ólöstuðum hygg ég að
Gunnar Matthíasson og Guðný, kona hans, hafi
verið þar fremst í flokki. Gunnar var sonur
Matthíasar Jochumssonar, kennimannsins og
þjóðskáldsins góða. Hann hafði hleypt heim-
draganum innan við tvítugt og sótti ekki ætt-
land sitt aftur heim fyrr en hann var kominn á
gamals aldur og orðinn ekkjumaður. Hann var
bæði greindur og vel lesinn og hið mesta ljúf-
menni. Við vorum oft og iðulega boðin heim til
þeirra hjóna, Gunnars og Guðnýjar. Við vorum
einnig tíðir gestir hjá Skúla Bjarnasyni og
konu hans. Þau voru jafnan boðin og búin að
liðsinna okkur ef eitthvað bjátaði á.
Loks má geta listakonunnar nafntoguðu,
Nínu Sæmundsdóttur, sem búsett var í
Hollywood. Vel á minnst, hér væri ef til vill
ekki úr vegi að leiðrétta allútbreiddan mis-
skilning, Holiywood er ekki sjálfstætt eða sér-
stakt sveitarfélag, heldur hluti eða réttar sagt
borgarhluti af Los Angeles, alveg eins og Vest-
ur- og Austurbær, Breiðholt og Grafarvogur
eru hlutar af Reykjavík.
Nína er höfundur listaverks, sem skreytir
anddyri Waldorf Astoría-hótelsins í New York
svo og hafmeyjarinnar sögufrægu, sem hlaut
þau grimmu örlög að vera sprengd í loft upp í
Tjörninni héma um árið. Nína hafði drjúgar
tekjur af því að gera brjóstmyndir af víðkunn-
um kvikmyndaleikurum. Við Orlygur heimsótt-
um hana þónokkrum sinnum og sáum t.d. einu
sinni inni á vinnustofu hennar brjóstmyndir af
Hedy Lamar og Gretu Garbo. Sú síðamefnda
var reyndar góð vinkona hennar og fóru þær
oft saman út í langar gönguferðir. Greta Garbo
var ekki hið raunverulega skímamafn kvik-
myndaleikkonunnar undurfríðu, heldur hafði
henni verið gefið það í Hollywood og var sú
nafngift einkar viðeigandi og vel heppnuð,
vegna þess að orðið „garbo“ merkir þokki á
ítölsku og með þessu slæ ég botninn í þessa
löngu grein mína.
Höfundurinn hefur um órabil rekið mólaskóla.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 7. NÓVEMBER 1998