Lesbók Morgunblaðsins - 20.03.1999, Blaðsíða 16

„EG HEF ALDREI GETAÐ LÆRT AF
NEINUM NEMA SJÁLFUM MÉR"
HiLMAR Örn Hilmarsson tónskáld á vinnustofu sinni.
Hilmar Örn Hilmarsson
tónskáld hefur undanfarin ár
verið afkastamesti tónsmiður-
inn í dönskum kvikmynda-
heimi og víðar. SIGRÚN
DAVÍÐSDÓTTIR komst | þó að
því að hann álítur sjálfan sig
latan, | þó afköstin segi annað.
MAÐURINN, sem segist svo latur að
hann togist helst aldrei frá sófanum
og góðri bók, hefur samt sem áður
samið tónlist við ellefu kvikmyndir
undanfarin þau 4Í4 ár sem hann hefur búið í
Danmörku. „Pað er samvinnan við gott fólk,
sem er svo skemmtileg. Hún er það eina sem
hefur dugað til að draga mig fram úr sófanum
hingað til. Ég gerði aldrei neitt ef ég væri einn
að vinna,“ segir Hilmar Orn Hilmarsson tón-
skáld. En það eru fleiri mótsagnir, sem ein-
kenna hann, því þessi að eigin sögn ólæknandi
rómantíker situr í sannkölluðum tæknifrum-
skógi. Að minnsta kosti líkist tækjasafnið í
vinnuherberginu í litla húsinu hans í Glostrup í
augum óinnvígðra algjörum frumskógi mæla-
og takkaborða, tengdum yfirgengilegri flækju
snúra og leiðslna.
En þó tíminn í Danmörku hafi verið góður
og hann hafi i fyrsta skipti fengið að vinna við
góðar aðstæður er Island farið að toga í hann
aftur. „Ég hélt ekki að ég ætti eftir að sakna
þess skapandi „kaos“, sem er á Islandi." Hug-
myndin með því að koma til Danmerkur var
meðal annars sú að hafa tækifæri til að vinna
einnig annars staðar í Evrópu. Verkefnin í
- Danmörku hafa hins vegar komið eitt af öðru,
en á íslandi vonast hann til að fá tækifæri til að
sinna tilboðum frá Bretlandi og Þýskalandi.
„Ég fæ öðru hverju þörf til að fara og koma
aftur til baka með uppsafnaða reynslu og von-
andi þekkingu líka,“ segir hann. „Nú er kom-
inn tími til að leggja Danmörku að baki.“
Tæknistökk úr þremur vikum
í útta sekúndur
„Ég hef aldrei lært neitt í tónlist," segir
Hilmar Örn, þegar talið berst að því hvernig
leið hans hafi legið inn í tónlistina. „Tónlistar-
nám mitt fólst í að skrópa í fiðlutímum og pía-
nótímum og svo er ég misheppnaður djas-
strommuleikari. I raun er ég á sífelldum flótta
undan tónlistinni, því ég geri mér grein fyrir
hve hæfileikasnauður ég er. En ég er heillaður
af kvikmyndum og hef gaman af stúdíóvinnu
f og tækni. Það er alltaf eitthvað að gerast í
tæknimálum í kvikmyndum. Þar byrja fram-
farirnar í hljóðvinnslu og það finnst mér heill-
andi.“
Tæknigleðin leynir sér ekki í vinnuherberg-
inu, þar sem tölvan er miðlæg. „Já, þetta er
betra en í bestu og dýrustu stúdíóum fyrir tíu
árum,“ segir hann um leið og hann rennir aug-
unum yfir tækjasafnið. „Það er ekki langt síð-
an ég fór á milli landa með áttatíu kíló af tækj-
um, þegar ég var að skreppa út til að vinna. Nú
rúmast þetta í einni handtösku. Það er fárán-
legt hvað hlutimir gerast hratt.“ Hilmar Örn
hefur einnig orð á að það sem tónskáldið og
frumkvöðull raftónlistar Karlheinz Stoek-
hausen hafi á sínum tíma verið þrjár vikur að
forrita með gataspjöldum sé hann nú átta sek-
úndur að gera, án þess hann vilji annars bera
sig saman við Stockhausen. „Hugsunin er
kannski ekki sú sama, en lokaniðurstaðan er
ískyggilega lík.“
En meira um upphafið 1 kvikmyndatónlist-
inni, sem einkennist af tilviljunum eins og svo
margt í lífinu. Þegar Hilmar Öm var nýbyrjað-
ur í menntaskóla kynntist hann Friðriki Þór
kvikmyndagerðarmanni og í spádómsanda
ákváðu þeir á einu síðdegi að Hilmar Örn
skyldi gera tónlistina við komandi myndir
Friðriks Þórs, þó Hilmar Öm væri þá annars
að gefa tónlistina upp á bátinn í annað eða
þriðja sinn. „Þetta með kvikmyndatónlistina
var því ákveðið fyrir æfalöngu," hnykkir Hilm-
ar Örn á. „Svo tókst mér að lauma mér inn á
A Kristínu Jóhannesdóttur, þegar hún gerði ,Á
hjara veraldar“, þó þar væri fremur um að
ræða áhrií'ahljóð en tónlist.“ Upptökumaður
þar var ungur áhugamaður um hljóðtækni,
Kjartan Kjartansson, sem Hilmar Órn hefur
mikið unnið með síðan. Það er nefnilega annað
einkenni hans að vinna gjarnan með sama fólk-
inu, ef honum fellur það á annað borð.
Hinn ómeðvitaði undirbúningur
„Mörg tækifærin hafa bara komið af sjálfu
sér,“ segir Hilmar Öm hugsandi. „Eftir á er
hægt að sjá einhvern rökréttan þráð, en það er
skrýtið hvað ég hef oft ómeðvitað safnað í sarp-
inn fyrir komandi verkefni." Á kvikmyndahátíð
í Frakklandi fyrir nokkrum árum hitti Hilmar
Örn danska kvikmyndagerðarmanninn Henn-
ing Carlsen. Hilmar Öm hafði þá nýlega end-
urlesið Pan eftir Hamsun og var heillaður af
bókinni. Það kom við Carlsen að heyra það, því
hann hafði þá nýlega stigið fyrsta skrefið í þá
átt að tryggja sér réttinn til að kvikmynda sög-
una og sagði Hilmari Emi að ef hann gerði ein-
hvern tímann þessa mynd ætti Hilmar Örn að
gera tónlistina. Og það kom einnig í ljós að tón-
skáldið pólska, Krzysztof heitinn Komeda, sem
hafði haft mikil áhrif á Hilmar Örn, hafði gert
tónlist fyrir Carlsen, auk þess sem hann hafði
starfað með Roman Polansky.
Upphaflega lá leiðin því til Danmerkur til að
starfa með Henning Carlsen. „Það var draum-
ur fyrir mér, því ég sá á sínum tíma Sult, sem
Carlsen hefur einnig gert og sem mér finnst
ein besta mynd, sem ég hef séð. Það var mér
nánast eins og trúarleg reynsla að sjá hana
fyrst og er enn.“ Auk þess að gera tónlist við
Pan og aðra mynd Carlsens hefur Hilmar Öm
starfað með kvikmyndagerðarmönnum eins og
Jprgen Leth, Susanne Bier og Peter Thorsboe,
sem gerði sjónvarpsþættina Taxa. Hann gerði
tónlistina í mynd Simons Stahos, „Vildspor“,
eða „Vinarbragð" sem var tekin á Islandi. Sem
stendur er hann að ljúka við tónlist í fyrstu
færeysku leiknu myndina í fullri lengd og
framundan er tónlistin við mynd Guðnýjar
Halldórsdóttur, „Ungfrúin góða og húsið“ og
mynd Friðriks Þórs, „Englar alheimsins“. Alls
hefur hann gert tónlist við ellefu myndir þau
ár, sem hann hefur verið í Danmörku.
Nauðsynlegt að færa sig úr stað
„Ég var orðinn leiður á sjálfum mér á ís-
landi,“ segir Hilmar Örn um flutninginn til
Danmerkur á sínum tíma. ,;Það er auðvelt að
festast í sama farinu þar. Ég fæ öðru hverju
þörf fyrir að fara og koma aftur til baka með
uppsafnaða reynslu og vonandi þekkingu líka.
Eg hef haft ótrúlega mikið að gera hér í Dan-
mörku. Vinnan hefur gengið skelfílega vel og
ég hef unnið með góðu íólki, sem er lærdóms-
ríkt. Það eru ákveðin forréttindi að geta valið
sér verkefni allt eftir því hvaða fólki mann
langar að vinna með.“
Aðstaðan hefur einnig verið eins og best er á
kosið. „Ég get ráðið því hvað ég kalla til marga
hljóðfæraleikara og hér hef ég í fyrsta skipti
haft úr einhverju að spila hvað varðar upptöku-
kostnað," segir Hilmar Öm. Það voru nokkur
viðbrigði frá því að hafa unnið með tveimur
hljóðfæraleikurum í „Börn náttúrunnar" að
stjórna 32 hljóðfæraleikurum við upptökurnar
á tónlistinni í Pan. Og það gefast þrír til fjórir
mánuðir í hvert verkefni, sem er munaður mið-
að við hraðann á Islandi.
Og eftir hraðann á Islandi kunni hann vel að
meta að búa á lítilli eyju út af Mön fyrst um
sinn, þar sem bjuggu fimmtíu manns á vet-
urna. „Þetta var sérkennilegt samfélag," rifjar
Hilmar Örn upp. „Þarna virðist vera eitt síð-
asta vígi mæðraveldisins, því karlmenn eru
kenndir við konur sínar. Mér fannst eins og ég
væri kominn á eyjuna, sem Tacitus lýsir í
Germaníu, þar sem Nerthus, kvenmynd guðs-
ins Njarðar, var dýrkuð. Þetta var gott í
ákveðinn tíma, en of langt frá Kaupmannahöfn,
þegar ég var að vinna þar.“ Upp á þægindin
flutti Hilmar Örn sig því nær Kaupmannahöfn.
Danskt skipulag kemur ekki i stað-
inn fyrir islenska skorpuvinnu
En góðar aðstæður í Danmörku hafa þó ekki
komið í veg fyrir að Hilmar Öm sé búinn að fá
nóg af dvölinni þar. „Vinnulagið í Danmörku er
frábært og ég hef fengið góð verkefni, en ég
held ég fái verkefni, hvar sem ég bý, því ég hef
unnið með fólki, sem gjarnan vill vinna með
mér áfrarn," segir hann. „Það er eitthvað við
danskt hugarfar, sem ég næ ekki. Mér finnst
eins og ég komi frá annarri plánetu. Ég gat
hlegið að þessu fyrsta árið, en nú held ég að
það sé kominn tími til að ég bæði hlífi mér við
þessu og þeim líka.“
Þó Hilmar Örn kunni vel að meta danskt
vinnulag saknar hann skorpuvinnunnar og
átakanna að heiman. „Ég er vanur að nálgast
vinnuna með áhlaupi á íslenska vísu og loka-
tömin felst þá kannski í að vinna tuttugu tíma
á sólarhring. Áður hafði maður takmarkaðan
tíma í stúdíói og þá þurfti að ljúka vinnunni
hvort sem manni líkaði betur eða verr. Nú vinn
ég lokavinnuna heima, svo ég get snyrt og
snurfusað tónlistina miklu meir en fyrir
nokkrum árum.“
En mikil vinna hefur líka fært með sér
ákveðna þjálfun. „Ég vinn margfalt hraðar nú
en fýrir tíu árum. Þegar ég byi-jaði þurfti ég að
finna allar reglur sjálfur og „impróvísera“. Nú
er komið ákveðið kerfi í galskapinn,“ segir
Hilmar Örn. „En það borgar sig ekki að vera of
öraggur og nálgast ekki vinnuna með eitthvert
kerií í huga. Mér leiðist rútína og þarf alltaf að
hafa ofan af fyrir sjálfum mér. Leiðindaþrösk-
uldur minn er svo lágur að ég þarf að skemmta
sjálfum mér.“
Annað sem Hilmar Örn saknar frá íslandi er
samstarf við íslenska listamenn. „Ég sakna
ósegjanlega gefandi upptökuvinnu eins og ég
hef til dæmis átt með Megasi," segir hann með
óblendnum söknuði í röddinni. „Hún snýst ekki
aðeins um tónlist, því að vinna með Megasi er
eins og að vinna með Agli Skallagrímssyni eða
Jónasi Hallgrímssyni. Textar hans eru stór-
kostlegir.“
Kvikmyndatónlist eins
og undirtextar
Þó Hilmar Örn hafi undanfarin ár einbeitt
sér að kvikmyndatónlist segir hann þó að fjöl-
breytni sé sér nauðsynleg. „Það er hið versta
mál að festast í kvikmyndatónlistinni,“ segir
hann. „Minn styrkur þar er einmitt að koma úr
annarri átt, koma með óvænta hluti inn í hana.
Ef ég lokast inni, er ekki í samvinnu við fram-
sækna tónlist eða vinn í annarri deild þá tapa
ég miklu.“ Þó mest hafi farið fyrir kvikmynda-
tónlistinni hefur hann þó gefið sér tíma til að
gera tónlist við ballett, en segist annars enginn
sérstakur áhugamaður um dans. „Það verður
að vera eitthvað frá mér í ballett til að ég end-
ist til að horfa á hann,“ segir hann og brosir út
í annað.
Á næstunni er von á geisladiski með göml-
um félögum, þeim Hilmari Erni, Einari Erni
og Sigtryggi Baldurssyni, sem hafa þekkst
lengi. Á disknum er tilraunakennd danstón-
list, sem gefin verður út í Bretlandi, en hóp-
inn kalla þeir Grindverk. I huga Hilmars
Arnar eru þeir tvímenningarnir skemmtileg-
ir samstarfsmenn og góðir tónlistarmenn.
„Þetta er „óstrúktúrerað" samstarf. Við er-
um bara að skemmta okkur, en ekkert að
pæla í sölu, frægð og peningum. Þegar mað-
ur er tvítugur ætlar maður að vera ríkur og
frægur, seinna segir maður skítt með frægð-
ina, bara maður hafi peninga. En núna þegar
maður er eldri og hugsanlega vitrari er fjörið
aðalmálið og svo að eiga fyrir góðum bókum
og búa rétt hjá góðri myndbandaleigu.
Skorturinn á góðri myndbandaleigu er
reyndar eitt af því sem er að gera mig vit-
lausan hér.“
Kvikmyndatónlist er sérstakt fag, sem þarf
að læra eins og annað. „Það eru margar kenn-
ingar um hvernig eigi að nálgast kvikmynda-
tónlist. Það þarf aðhald og aga, því tónlistin má
ekki streyma yfir allt, má ekki vera of ágeng,
heldur styðja við myndina á réttan hátt. Hún á
að vera eins og undirtexti, sem segir söguna. I
færeysku myndinni, sem ég er að gera tónlist-
ina við, er ég til dæmis búinn að segja ákveðna
hluti, sem síðan eru sagðir beinum orðum í lok-
in. Þannig hefur tónlistin undirbúið uppljóstr-
unina í lokin.“
Ólseknandi rómantíker
á tækniöld
Það er misjafnt hvenær tónskáldið kemur
að kvikmyndagerðinni. Stundum er það með
frá fyrstu kvikmyndadrögum, en kemur
stundum ekki að myndinni fyrr en í lokin.
„Stór hluti vinnunnar liggur í að setja sig inn í
persónur og áferð myndarinnar. Það erijós-
lega ekki hægt að nota Jimmy Hendrix-gítar í
19. aldar mynd. Tónlistin á þó aðeins að vera
tilvísun til tímabilsins. Það er ekki verið að
stunda tónlistarsagnfræði, heldur að áhorf-
endum finnist að tónlistin geti passað tímabil-
inu.“
Hilmar Örn segist hafa gaman af að gera fá-
ránlegar athuganir í kringum kvikmyndatón-
list, sem engum gagnist nema honum sjálfum.
„Þessi vinna er gulrót til að lokka mig áfram,“
segir hann. „Stór hluti af tónlistinni í Pan er
unninn út frá kórljóðum Sófóklesar í leikritinu
Ajax og ég nota þrískiptan ljóðahátt Ijóðanna
sem taktgí'unn. Þar naut ég aðstoðar Éysteins
Björnssonar ráðgjafa míns í öllu sem tengist
hinni klassísku fornöld. Það vita engir nema
við tveir um þessa innri hugsun, en hún skilar
sér í áferðinni.“
Um einkenni sín sem kvikmyndatónskáld
segist Hilmar Örn ekki vita hver þau ættu að
vera, en bætir svo við að tónlist hans einkenn-
ist kannski af ljúfsárum trega. j,Mér finnst
ljúfsár tregi svo góð tilfinning. Ég er mikill
„nostalgíu“maður og leita gjarnan innblásturs í
fortíðinni, sem mér finnst meira spennandi en
samtíminn. Atburðir verða fyrst spennandi í
mínum huga þegar ég get lesið um þá í Öldinni
okkar. Nútíminn er of grannur. Hlutirnir
þarfnast fjarlægðar tímans til að öðlast dýpt.
Líttu bara á Bach. Samtímamenn hans gerðu
sér ekki grein fyrir að hann væri risi, heldur
komu fram við hann eins og hund. Tónlist hans
var gleymd og gi-afin í öld áður en hún var
dregin fram.“
En hinn óforbetranlegi rómantíker gerir sér
líka grein fyrir að hann lítur til gullaldar, sem
aldrei hefur verið til. „Það er auðveldara að
ljúga upp á fortíðina en nútímann." Þegar
spurningin vaknar af hverju hann_ hafi þessa
afstöðu er hann skjótur til svars. „Ég átta mig
ekki á því, en ef ég gerði það væru margir
„bömmerar" leystir."
1 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 20. MARZ 1999