Lesbók Morgunblaðsins - 15.05.1999, Blaðsíða 13

’»'fi»'^í'T'»’rarT,í',í^nr,T',r'wvir^ríTr«'’T':VT^trrT T'Tv~mrw~wwwTrmrT'*irrw‘wrrwrT,'m
GÖMUL KYNNI VIÐ
MYNDLISTARMENN
EFTIR BALDUR ÓSKARSSON
„Þú verður ráðherra/7
sagði Einar Jónsson við
greinarhöfundinn sem
þá var ungur drengur.
Gunnfríður gaf honum
kaffi og reri fram í gráðið,
þeir Þorvaldur Skúlason
sátu þegjandi, þurftu ekki
að tala, en Karl Kvaran
kvaðst helst mála Degar
hann hlustaði á Dætti
um landbúnað.
EINAR JÓNSSON
HANN EINAR JónsSon, ennþá man ég
þann mann! Man þegar ég var leiddur eftir
löngu stéttinni sem liggur upp að dyrunum í
Hnitbjörgum, man að hann stóð þar á varin-
hellunni, faðmaði systur sína og sagði: Og
þetta er drengurinn. Þú ferð með hann og
sýnir honum allt. Þið komið svo niður. Já,
við komum svo niður, en það var að löngum
tíma liðnum, Kklega öldum síðar; kannski
hafði tíminn aldrei verið jafn lengi að líða og
aldrei liðið jafn hratt. Ég var svolítið miður
mín, svolítið utan við mig eftir þann
margræða og alvarlega boðskap sem ég
hafði meðtekið. Svo tók hann mig að sér,
léttilega og spurði: Hvað ætlar þú að verða?
En ég gat ekki svarað. - Þú verður ráðherra,
sagði hann, og þá fann ég að þetta var
glettni, jafnvel svolítil stríðni. Ég vissi að
hann átti ekkert barn. Anna kom með „saft“,
det er gammelsaft, sagði hún og bætti við:
Það er ekki handa drengnum. Hann fær
mjólk í staðinn. Svona leið tíminn, og nú var
hann alltof fljótur að líða. - Við kvöddum
svo. Og tíminn leið og leið. Svo vissi ég að
EINAR Jónsson: Úr álögum, 1916-27.Lista-
safn Einars Jónssonar.
heyrði ég hana ekki nefna aðra menn með
nafni, og ef hún vék tali sínu að hinum nafn-
lausu voru það helst einhverjir listamenn, og
sagði þá helvítis asnar. - Ég lærði það af Éin-
ari Ben. að segja helvítis asnar, hann gat
sagt það! Hún skipaði mér við hlið sér á
dívaninum og gaf mér kaffi, reri fram í gráð-
ið, lét móðan mása, og einu sinni sýndi hún
mér mynd af sér á yngri árum - og hafði þá
verið glæsileg. Verkum sínum hélt hún lítt
fram. Hún leyfði mér þó einu sinni að
skyggnast inn í vinnustofuna og kallaði mig
svo til sín hálf feimnislega. En heima í „kúl-
unni“ við Sigtún sat Asmundur og töfrraði
upp úr skónum alla gestina, fullar rútur, lét á
handarbakið - frá hnúa upp fyrir úlnlið og
talaði sænsku ensku frönsku. Enginn sldldi
neitt, en allir horfðu í augun á honum sem
glóðu af innra lífi. Leit svo á handarbakið og
sagði - það er farið!
Hitt skildist mér í Asmundarsal að þar
hefði ég kynnst við einmanaleika eins og
hann verður sárastur. Ég sagði við hana eitt
sinn að hún mætti hringja hvenær sem hún
vildi að degi og nóttu. Þá fannst mér ég
heyra nafnið mitt muldrað. Var það kannski
misheym? Hún hringdi aldrei eftir það.
ÞORVALDUR SKÚLASON
- GERÐI ÉG þetta? sagði hann um leið og
hann strauk svolitla reyktóbaksslettu af
handritinu mínu, ljóði sem ort var um hann. -
mikil. Hin miklu yngri, en líklega tekin að
grána, hnarreist.
Ég spurðist síðar fyrir um hverjar þær
hefðu verið þessar konur, en við því fékk ég
ekkert svar.
Það rann upp fyrir mér að í rauninni voru
það eftirmæli sem ég hafði verið að færa
honum.
KARL KVARAN
- ÉG ER NÚ búinn að sitja hér í allan dag
og þú ert sá fyrsti sem kemur, sagði hann
dálítið sposkur og þyngslalegur í senn eins
og hann var oftast.
Og þetta var í Listamannaskálanum, um
miðjan sjötta áratuginn, ef ég man það nú
rétt. En myndir eftir hann var ég búinn að
sjá í Asmundarsal tveimur eða þremur árum
áður.
Athygli mín beindist fyrst að persónunni
sem virtist láta sér allt mótlæti í léttu rúmi
liggja, og síðan að myndunum sem ég loks
fann að báru í sér meira listrænt hreinlæti
en ég hafði áður séð.
Gagnrýni mín, lítils háttar undirbúin,
hjaðnaði og varð að engu. Þetta var hann
sem kom sá og sigraði. Arftaki Þorvaldar.
Ég heimsótti hann mörgum árum síðar og
hafði með mér hljóðnema. Talið varð stutt og
ekki innihaldsríkt. En þegar við gengum
fram i vinnustofuna sagði hann: Ég mála nú
helst fýrir hádegi og allrahelst þegar þeir
hafa búnaðarþáttinn í útvarpinu. Ég sagði:
En Karl, hefur þú nokkurt vit á því sem þeir
eru að segja? Neinei, sagði hann, ekki nokk-
urt vit, það er allt annað; þessir menn sem
koma þar fram eru svo vel máli famir að ég
kemst stundum beint til verkanna um leið og
ég heyri í þeim. Ef ekki, þá fer ég með bæn;
ég verð miður mín þegar ég stend frammi
íyrir hvítri örk. Það er þá sem ég bið.
JÓN GUNNAR ÁRNASON
- ÉG ÆTLAÐI nú bara að breiða þetta yfir
mig og vita hvað mig dreymdi, sagði hann og
sveipaði um sig hakakrossfánanum sem hann
hafði dregið inn í Ásmundarsal þar sem hann
var leigjandi og ég átti að heita húsráðandi.
Og reiði mín hvarf eins og dögg fyrir sólu.
- Það er eins og maður finni á sér, sagði
Ragnar Kjartansson, þegar maður hefur
verið í návist hans svolitla stund. Og þannig
var það: Örvun óútskýranleg. En blandin
kímni.
- Mundir þú vilja prófa, sagði hann eitt
sinn, þær líta ekki við þessu hænumar mín-
■hsi
i.hfr::,
fepgsg:
Mífe!

JÓN Gunnar Árnason: Sólvagn-
inn, 1978.
Listasafn íslands.
ÞORVALDUR Skúlason: Viö glugga,
1940. Listasafn íslands.
KARL Kvaran: Orka, 1978-79.
Listasafn íslands.
GUNNFRÍÐUR Jónsdóttir Höf-
uðmynd af Margréti Eiríksdótt-
ur, 1933. Listasafn íslands.
EWA UPSKA
60 MÍNÚTNA
EINSEMD
HJALTI RÖGNVALDSSON ÞÝDDI
Á ströndinni. í heitum rúmfotum
sandsins.
Við dvínandi þrumugný öldunnar.
Fjær er Kaldhæðni Örlaganna
tíu ára stúlka
þjótandi á brimbretti.
Framandi rödd tegundarinnar
sem gægist fram úr rústum
ímynd unarirmar.
Þvöl hönd glæpamannsins
sem flettir
nótnahefti.
Ósnertanleg flæmingjanýlenda.
Stóll í eyðimörkinni.
Anda að mér
óskiijanlega mállýsku
ferskloftins
EINSEMD
MÍN
Einsemd mín lifði af dúxaskólann.
Er stundvís og iðin.
Verðlaunuð og hefir fengið orður.
Einsemd mín
er eftirsótt.
Þúsundir fara um hana þvera og
endilanga.
Skrá.
Utstrika.
Hún er jafnþreytt á að stjórna
og Friðrik mikli.
Hún er byrjuð að fá sína lærisveina.
Feimna litla þræla.
Einsemd mín er opinber.
Hún liggur á búrgólfinu
með plokkaðar flugfjaðrir
þagnarinnar.
Höfundurinn er pólskt skáld, fædd 1945 í
Krakow í Póllandi og lærði við Listaháskól-
ann. Hún varð snemma þekkt Ijóðskáld í
heimalandi sínu, telst til nýbylgjuskálda, er
þó sjálfstæð. Þýðandinn er leikari.
STEFÁN SNÆVARR
HAUGBÚI
Hugur minn
er haugbúi
sem kveður
um tungl og úlfa
kvíður því stöðugt
að haugurinn
verði rofinn
Einar var ekki lengur í tísku, og vissi að
hann vissi sjálfur að svo mundi verða. List
hans var þénustuviljug, hún var sveigð undir
guðspekina. Þetta var mörgum á móti skapi,
einnig mér. Þó rann það upp fyrir mér seint
og um síðir að listin er í raun og veru aldrei
frjáls. Einhlít sjálfri sér. „Enginn er
eyland“.
GUNNFRÍDUR JÓNSDÓTTIR
HAUSTIÐ 1965 fór ég í hjáverkum að
vinna fyrir Myndlistarskólann í Reykjavík
sem þá var til húsa í Ásmundarsal og kynnt-
ist þá Gunnfríði Jónsdóttur myndhöggvara,
fyrri konu Ásmundar Sveinssonar. Gunnfríð-
ur bjó í suðurparti hússins. Hún gerði boð
fyrir mig og kom sér beint að efninu. Það var
að tala um Ásmund og Einar Ben. Raunar
Hva? sagði ég og hafði þá fyrir augunum
málverk næsta nýtt, þar sem Ölfusáin hafði
mjög litlu ráðið.
Ég sá hann var að berast inn í nýtt tíma-
bil.
Hann leitaði fullkomnunar. Og hafði fund-
ið hana, að svo miklu leyti sem mönnum er
veitt.
Allt var í skiru ljósi, maðurinn, málverkin
og það sem hann hafði í kringum sig.
- Þama er mynd af Guðmundu Andrés-
dóttur, sagði hann. Það var hlýleiki og virð-
ing í röddinni.
Svo var eins og við þyrftum ekki lengur að
tala, sátum bara þegjandi.
Jarðarför hans var gerð frá Dómkirkjunni.
Næst á eftir kistunni gengu tvær konur,
önnur nokkuð við aldur, gráhærð, lotin, svip-
ar, en þetta á að vera ekta meskalín; það
kom hingað stúlka frá Mexíkó og gaf mér
þetta.
Og bakvið þetta: stálgljáinn, hinn stálgljái
síðdegishiminn sem skín í gegnum fómina.
Frjáls við þá ímynd sem hann kallaði „Ego“.
Kannski prakkaraskapur, prakkaraskapur í
bland, en aldrei leiðinlegur, aldrei merking-
arlaus.
Hann dáði Einar Jónsson, var tíður gestur
í Hnitbjörgum. Einar var líka prakkari, ein-
hvers staðar bakvið tjöldin.
Ég man ég varð svolítið styggur við mátt-
arvöldin þegar þau tóku hann frá okkur mið-
aldra, en slíkt er yfirsjón.
Hann bugaðist aldrei.
Höfundurinn er skóld I Reykjavík.
Óttast mest
að ekkert fínnist gullið.
HAUGROF
Þú raufst hauginn
með geislum gammsins
skreiðst inn
Nú tveir draugar
íhaugnum.
Höfundurinn er hóskólakennari í
Lillehammer í Noregi.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 15. MAÍ 1999 1 3